Wanneer de term ‘maritiem imperium’ valt, dan denkt iedereen onmiddellijk aan het Britse Rijk dat in de 19de en de eerste decennia van de 20ste eeuw de wereldzeeën beheerste. Maar het Britse imperium was niet de eerste maritieme grootmacht die verder reikte dan de kustgebieden of de Middellandse Zee (de Grieken en Venetië). Het eerste echte zee-imperium was dat van Portugal dat aan het einde van de 15de eeuw tot stand kwam.
De ontdekking van de Nieuwe Wereld door Columbus (1942) overschaduwde een andere tocht, die vijf jaar later plaatsvond maar veel heroïscher was: de reis van Vasco da Gama naar India. Columbus legde in 71 dagen 6000 kilometer af. Da Gama moest in meer dan 300 dagen zo’n 18.000 kilometer overbruggen. Vasco da Gama’s tocht was al even historisch, want onder zijn impuls veranderde Portugal van een arme landbouwstaat aan de grens van Europa tot het eerste bijna mondiale zee-imperium. De Portugezen waren alomtegenwoordig in India, Brazilië en in de Chinese kuststeden.
Roger Crowley heeft de bijna vergeten geschiedenis van het Portugese imperium nu te boek gesteld. Enige jaren geleden schreef hij al een meeslepend boek over de opmars en de ondergang van Venetië. Vasco da Gama lag aan de basis van het zee-imperium, maar het was eigenlijk Bartolomeo Dias die in 1488 de eerste stap deed met een tocht voorbij Kaap de Goede Hoop in 1488.
De Portugese ontdekkingsreizigers werden geleid door economische motieven. Europa was voor een aantal goederen sterk afhankelijk van de zijderoute door Centraal-Azië en het transport van producten via de Middellandse Zee. Dat verklaart de machtspositie van Venetië in die periode. De Portugezen zagen dat met lede ogen aan. Om de economische dominantie van Venetië te breken, probeerden ze de grondstoffen rechtstreeks te halen in India en China. Portugal werd de eerste koloniale grootmacht.
De Portugese koning Manuel I (1469-1521) zag de ontdekkingsreizen ook als een vorm van bekeringswerk. De koloniale veroveringen van Portugal gebeurden op een zeer brutale manier. In de kustgebieden van India werden moslims afgeslacht. Het Ottomaanse Rijk zag de Portugezen als een grote bedreiging. Het is vreemd dat het nooit tot een grootschalig conflict is gekomen.
Crowley haalt een aantal vergeten Portugese ontdekkingsreizigers van onder het stof. Pedro Cabral, Francisco de Almeida en Afonso Albuquerque, die met een tocht langs de Golf van Aden en de Rode Zee voor grote spanningen zorgde met de Arabieren. In 1515 veroverde hij Hormuz, een handelspost die tegen de Portugezen in opstand was gekomen. Wegens een slechte gezondheid keerde Albuquerque terug naar Portugal, maar stierf op zee. Albuquerque en co hadden handelsposten gevestigd in Afrika en Azië die in de 17de eeuw en 18de eeuw werden overgenomen door de nieuwe maritieme grootmachten die Portugal al snel overvleugelden: de Hollanders en de Engelsen.
Roger Crowley, Conquerors: How Portugal Seized the Indian Ocean and Forged the First Global Empire, Faber, 2015, 432 blz., 35 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier