Elon Musk verklaart OpenAI de oorlog: een bitse strijd om open wonden en van een betwistbare moraal

De miljardair en techondernemer Elon Musk heeft een klacht ingediend tegen de ChatGPT-ontwikkelaar OpenAI en zijn oprichters Sam Altman en Greg Brockman. De zaak is doorspekt met persoonlijke vetes en een betwistbaar moreel perspectief aan beide kanten. De inzet: de markt van artificiële intelligentie ter waarde van 196 miljard dollar, die het potentieel heeft nog dertien keer zo groot te worden in de komende zeven jaar.

Een rechter in de Amerikaanse stad San Francisco heeft vorige week donderdag de documenten ontvangen van een aanklacht tegen het techbedrijf OpenAI. Het papierwerk is opgesteld door advocaten die werken in naam van Elon Musk, die de start-up in 2015 mee heeft opgericht. Toen was het bedrijf nog een non-profitorganisatie, genaamd OpenAI Institute.

“Ons doel is digitale intelligentie te ontwikkelen op een manier die in het voordeel speelt van de mensheid in zijn geheel en ongebonden door het doel financieel rendement na te streven.” Zo staat het in de statuten bij de oprichting van OpenAI. Iets meer dan een halfjaar voor het schrijven van die statuten, had Elon Musk in een reeks e-mails met de OpenAI-topmannen Altman en Brockman afspraken gemaakt over het concept van de organisatie, waarna de Tesla-topman besloot 50 miljoen dollar uit eigen zak bij te dragen aan het startkapitaal van meer dan 1 miljard dollar van OpenAI.

Onbestaande contracten

Volgens de redenering in de aanklacht van Elon Musk was de opzet van het bedrijf volgens een open-sourcemodel te werken. Dat wil zeggen dat OpenAI zijn onderzoeksmethode en code openbaar zou maken, opdat iedereen de werking ervan zou kunnen controleren. OpenAI handelt niet in het belang van de mensheid, maar wel om de zakken van zijn aandeelhouders te vullen, redeneert Musk nu. Volgens de aanklacht pleegde OpenAI contractbreuk, en Elon Musk wil OpenAI dwingen opnieuw de koers te varen zoals die in de statuten omschreven staat.

Of dat een haalbare kaart is, is heel twijfelachtig, stelt Friso Bostoen, assistent-professor in concurrentierecht en digitale regelgeving aan de Tilburg University. “Statuten zijn niet hetzelfde als een contract. De inhoud is eerder vaag, en er is al zeker geen tegenpartij of contractant die zomaar kan afdwingen wat erin omschreven is. Volgens de tekst uit 2015 zou OpenAI bovendien werken in functie van de mensheid, maar we kunnen Elon Musk niet beschouwen als een vertegenwoordiger die in naam van de mensheid spreekt.

Musk verwijst met andere woorden naar de breuk van een contract dat er in feite geen is. “Volgens het Amerikaanse rechtssysteem kan OpenAI een motion to dismiss indienen. Dat wil zeggen dat OpenAI eigenlijk stelt dat, zelfs als alle beweringen in de aanklacht kloppen, er geen strafbare feiten zijn gepleegd. De aanklacht wordt dan verworpen en het komt niet tot een rechtszaak. Ik verwacht dat het die richting uitgaat.

Melkkoe Tesla

Bostoen denkt juist, want de topmensen van OpenAI hebben de aantijgingen van de CEO van Tesla alvast in een reactie verworpen en ze willen dat ook doen bij de rechter. Het is Musk enkel te doen om de “volledige controle” over OpenAI te bekomen, schrijven de oprichters Sam Altman en Greg Brockman in een blog. Ze verwijzen naar e-mails uit 2018, waarbij de Tesla-topman voorstelde om OpenAI samen te voegen met zijn autobedrijf. Enkel een miljardenbedrijf kon even relevant worden als Google of Facebook, klinkt het. Dus stelde Musk voor om OpenAI bij “melkkoe” Tesla onder te brengen, aldus de twee andere oprichters van OpenAI. De e-mails die Musk verzond naar het bestuur van OpenAI, zijn integraal te lezen in het blogbericht van Altman en Brockman.

De inhoud van die e-mails komen trouwens overeen met eerdere informatie die bronnen van de nieuwssite Semafor hebben gedeeld. In 2018 stapte de rijkste man op aarde op bij OpenAI na een meningsverschil met het bestuur. Over de inhoud van dat meningsverschil is niets officieel bekendgemaakt, maar het zou ook gaan om een poging tot machtsovername van Musk. Die klaagde dat dat de technologie van OpenAI achterophinkte, vergeleken met de vooruitgang die Google boekte. Musk zou dan zelf hebben aangeboden OpenAI te besturen, wat de andere oprichters hebben geweigerd.

‘We zijn triest dat het zover is gekomen met iemand die we diep bewonderden, iemand die ons inspireerde om hoger te mikken’

Sam Altman en Greg Brockman in hun blog

Alles wijst erop dat de zaak uitdraait op een AI-oorlog. Het is onmogelijk deze aanklacht tegen OpenAI los te zien van de geschiedenis tussen de oprichters van het bedrijf. Maar Bostoen is stellig. “Dit zal een slag worden die OpenAI wint. Alleen is daarmee de oorlog tussen Altman en Musk nog niet gestreden.”

Nieuwe concurrent

Sinds begin vorig jaar verzet Elon Musk zich steeds uitgesprokener tegen de gang van zaken bij OpenAI. Op 22 maart publiceerde hij samen met wetenschappers een open brief met de duidelijke oproep aan bedrijven als Google en OpenAI om op de rem te gaan staan op het gebied van de ontwikkeling van AI. Onderzoekers zouden eerst moeten vaststellen dat er geen negatieve gevolgen en risico’s aan verbonden zijn, alvorens meer geavanceerde technologie wordt ontwikkeld.

Zelf lijkt Musk intussen wel plankgas te geven. Op 9 maart 2023, enkele weken voor de publicatie van de open brief, richtte hij zijn eigen AI-onderzoeksbedrijf op, xAI. Dat heeft volgens zijn eigen communicatie het doel “onze collectieve kennis over het universum te verrijken”.

Opvallend is dat xAI niet als een non-profitorganisatie genoteerd staat, merkt ook Bostoen op. “XAI is in een stroomversnelling geraakt, waardoor Elon Musk steeds meer gezien kan worden als een concurrent van OpenAI, meer dan als een misnoegde ex-investeerder.” In januari raakte bekend dat xAI 6 miljard dollar wil ophalen voor de ontwikkeling van zijn eigen AI-model.

Dat Musks vermeende bezorgdheden om AI niet overeen komen met zijn acties, is ook Brockman en Altman niet ontgaan. “We zijn triest dat het zover is gekomen met iemand die we diep bewonderden, iemand die ons inspireerde om hoger te mikken, maar ons dan vertelde dat we zouden mislukken, een concurrent oprichtte en ons een proces aandoet”, staat in de blogpost.

Gesloten AI

Hoewel er veel twijfel is over de beweegredenen van de Tesla-baas, heeft hij wel een punt in zijn kritiek op OpenAI. Van openheid, zoals de naam poneert, lijkt nog weinig sprake te zijn bij de start-up, die volgens FT onlangs de kaap van 2 miljard dollar omzet op jaarbasis heeft gerond. In een recent artikel op Trends over OpenAI’s videogenerator Sora, omschreef de AI-onderzoeker Thomas Winters van de KU Leuven de richting van het bedrijf als volgt:

“De architectuur of bepaalde parameters worden geheim gehouden, maar dat is nu de manier van werken geworden bij OpenAI. Dat is ironisch, want het uitgangspunt was AI open source te ontwikkelen. Ergens is die commerciële aanpak wel begrijpelijk, als je weet hoeveel geld het kost om de modellen te trainen.”

Winters verwijst naar de tientallen miljarden dollars aan investeringen die het bedrijf sinds zijn lancering heeft gedaan. Door de hoge kostprijs om AI-modellen te trainen werd Altman al snel een voorstander van de oprichting van een tweede onderneming, met winstoogmerk, naast de non-profitorganisatie. Dat gebeurde in 2019, een jaar na het vertrek van Elon Musk. Het moest zijn bedrijf helpen makkelijker kapitaal te verwerven en het juiste talent binnen te halen.

Microsofts handpop

Microsoft, dat net geen 50 procent van de aandelen bezit, pompte intussen al 13 miljard dollar in het bedrijf. Intussen integreerde Microsoft verschillende van de diensten van OpenAI in zijn eigen, commerciële Office-producten en de door advertenties gedragen zoekmachine Bing. In de aanklacht zet Elon Musk daarom OpenAI en zijn CEO graag te kijk als de handpop van Microsoft.

Dat gevoel van Microsofts dominantie is de jongste maanden alleen maar versterkt. In november kreeg OpenAI-CEO Altman nog af te rekenen met een machtsgreep in zijn bedrijf. Hij werd op staande voet ontslagen, omdat hij “niet altijd helder was in zijn communicatie naar de raad van bestuur, wat zijn mogelijkheid beperkte om zijn verantwoordelijkheden te nemen”. Dat stond te lezen in een persbericht, dat OpenAI op 17 november deelde. Verschillende leden van de raad van bestuur vonden naar verluidt Altmans visie te commercieel en er werd zelfs meteen een nieuwe CEO aangewezen.

Mede dankzij de uitgesproken steun van Microsoft-topman Satya Nadella belandde Altman weer in zijn oorspronkelijke stoel. Microsoft verwierf zeggenschap in de raad van bestuur, die een nieuwe structuur kreeg. “Microsoft misbruikte zijn overwicht ten opzichte van OpenAI, om een meerderheid van de leden van de raad van bestuur te laten opstappen, inclusief de hoofdwetenschapper, Ilya Sutskever”, stellen de advocaten van Elon Musk in de aanklacht tegen Brockman en Altman.

Tijd en geld

Als rechter ermee instemt om de aanklacht tegen OpenAI te verwerpen, zoals Friso Bostoen verwacht, hoe zal de strijd dan verder woeden tussen Musk en Altman, ofwel xAI en OpenAI? Veel zal afhangen van de evolutie van het AI-bedrijf van Elon Musk de komende maanden. Wil xAI echt de geheimen van ons universum ontrafelen, of is het toch vooral de nieuwste rechtstreekse concurrent van OpenAI en Google?

Tijd en geld zijn alleszins in het nadeel van het bedrijf van Elon Musk. Waar xAI een kapitaalronde doet om 6 miljard dollar te verzamelen, wordt de waarde van OpenAI al op meer dan 90 miljard dollar geschat. Het bedrijf van Altman wil zelfs uitgroeien tot een ontwikkelaar van AI-chips. Daarvoor tracht het 7.000 miljard dollar te verzamelen.

Maar mogelijk is tijd een nog belangrijker factor, want ook technologisch heeft OpenAI een enorme voorsprong verworven. Sinds ChatGPT op 30 november 2022 is gelanceerd, is onderzoek bij het bedrijf van Sam Altman in een stroomversnelling terechtgekomen. Niets wijst erop dat een onbestaand contract, een machtsgreep, laat staan een open brief Sam Altman zal dwingen concurrenten toe te laten OpenAI bij te benen.

Lees ook: