Depressie is geen ziekte

Psychotherapeut Bob Vansant krijgt steeds meer managers en ondernemers over de vloer. De toenemende druk veroorzaakt inzinkingen. Wat kunt u eraan doen? Pillen slikken, of uw leven veranderen?

Ondernemer Pol Hauspie bekende begin vorig jaar dat hij in een depressie was verzeild als gevolg van de perikelen bij zijn spraaktechnologiebedrijf Lernout & Hauspie. In deze Trends (zie blz.32) ‘out’ Erik Dejonghe, ex-bestuurder van het Kortrijkse hightechbedrijf Barco zich. Hij vertelt hoe hij uit zijn depressie is geraakt door zijn leven drastisch te veranderen. Ook socialistisch politicus Patrick Hostekint verklaarde in 2000 al aan terugkerende depressies te lijden.

“Ik heb steeds meer cliënten uit het zakenleven,” zegt psychotherapeut Bob Vansant. “Van gewone arbeiders of bedienden tot hoger kaderpersoneel.” Bob Vansant is succesauteur, een veelgevraagde gast in gezondheidsprogramma’s, een pionier in de humanistische psychologie, een controversiële psychotherapeut die zich sterk afzet tegen de medicalisering van depressies en tegen de lobby van de farmaceutische industrie… Kortom, de man is niet in één woord te vatten. Maar hij heeft heldere ideeën over wat dé ‘ziekte’ van deze eeuw dreigt te worden: depressie.

“Ik heb onder mijn cliënten een vrouw die manager in een maritiem bedrijf is,” zegt Vansant. “Ze moet om de haverklap huilen, gestimuleerd door op het eerste gezicht banale voorvallen. Het verstoort haar functioneren. Ze vraagt zich af waarom net zij verdriet moet hebben. En dat is de kern. Ze moet leren dat positieve én negatieve emoties bij ons mens-zijn horen. Nu hebben we ze opgesplitst en laten alleen nog positieve emoties toe.”

‘Ziekte’ nummer één in 2020

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie wordt depressie de ‘ziekte’ nummer één vanaf 2020, belangrijker dan hart- en vaatziekten. De economische kostprijs zou oplopen tot 5,7% van het bruto nationaal product (BNP). Bob Vansant: “Dat houdt verband met de manier waarop we samenleven: het is meer en meer ieder voor zich. Gezinnen en relaties vallen uit elkaar, en dat leidt tot een verarming van ons gevoelsleven We weten met een aantal gevoelens geen blijf meer. We gaan die verdringen en wegslikken – letterlijk – met medicijnen.”

Uit een Europese studie van begin 1998 blijkt dat 17% van de 80.000 ondervraagden in de zes maanden voorafgaand aan de enquête een of andere vorm van depressie te verwerken kreeg. Vrouwen bleken gevoeliger dan mannen, en jongeren meer dan de derde generatie. Frankrijk stond met 22% boven aan de weinig benijdenswaardige ranglijst. België scoorde ‘goed’ met 12,2%, dus ruim 1 miljoen mensen. 5,5% kampte met een ernstige vorm van depressie. “Door depressie en zelfmoord sterven er meer mensen dan in het verkeer,” zegt Bob Vansant. Elke dag plegen in België zeven mensen zelfmoord, en zijn er 200 pogingen. Depressie is een belangrijke aanleiding tot zelfmoord.

20% van de jongeren heeft voor zijn achttiende een depressieve fase doorgemaakt. Vansant weet dat zijn stelling controversieel is, maar hij is helemaal niet opgezet met carrièrevrouwen die jonge kinderen hebben. Tot de kinderen zes jaar oud zijn, moeten moeders thuisblijven, vindt hij. Kindercrèches, onthaalmoeders, toegenomen prestatiedruk om bijvoorbeeld snel zindelijk te zijn, wijst hij af. “Er is een emotionele band tussen kind en moeder in de eerste levensjaren die niemand kan vervangen,” zegt hij. “Daar wordt te weinig rekening mee gehouden.”

Depressie is een kruispunt

In een depressie zijn twee dingen altijd aanwezig: verdriet en opstandigheid. “We hebben geleerd om te winnen en we kunnen niet meer verliezen. Maar dat hoort er nu eenmaal bij. Sabena ging failliet, Lernout & Hauspie ook, de WTC-torens stortten in… De recente zelfmoord van een Sabena-piloot is symptomatisch. Dat is iemand die zijn problemen introjecteert. Gevoelens relativeren of rationaliseren houdt een gevaar in, zeker als het om boosheid of verdriet gaat. Depressieve mensen zijn kwaad, maar durven dat niet uiten. Ze hebben geleerd om te veel en te lang ‘hun verstand te gebruiken’. Als ik een cliënt heb die zegt er een einde aan te maken als hij bij mij buitengaat, dan laat ik zo iemand stevig op iets kloppen. Daarna laat ik hem met een gerust hart vertrekken. Wie zijn agressie kwijt is, pleegt geen zelfmoord.”

“Depressie is een kruispunt,” zegt Vansant. “De depressieveling sluit zich af van de buitenwereld. Hij stelt zich veel vragen. Wat is belangrijk? Waar ben ik mee bezig? Dat is op zich niet slecht. Depressie is dan ook geen ziekte, het is een moment van bezinning. En niet wat anderen noemen ‘de zinnen verliezen’. Je doorbreekt de gewone patronen waarin je leeft. Na een depressie ga je anders voelen en denken. Een depressie moet je pakweg binnen een jaar kunnen ombuigen, met de nodige zorg, ondersteuning en begeleiding, en de nodige veranderingen van levenshouding en visie. Je moet durven te veranderen, en aangeleerde principes durven los te laten om soepeler en flexibeler met de essentie van het leven te kunnen meedrijven. Dat is het belangrijkste keerpunt bij een depressie.”

Bob Vansant zet zich sterk af tegen de medicalisering van het fenomeen depressie. Met de klassieke psychiatrie – die stelt dat depressie het gevolg is van een gebrek aan stoffen zoals serotonine, en dus met de toevoeging van die stoffen kan worden opgelost – loopt hij niet hoog op. “Depressie heeft geen biologische oorzaak, wel biologische gevolgen. Zo treedt er vaak een lage of hoge bloeddruk op, een droge huid, eetstoornissen en een ontregeld dag- en nachtritme.”

Al te vaak schrijven huisartsen voor depressies antidepressiva voor. België is trouwens, net als voor andere medicijnen, een grootverbruiker van Prozac, Rilatine, Cipramil. In 2000 werden er 5,7 miljoen doosjes van verkocht, goed voor 160 miljoen euro. Nochtans geeft een recente Amerikaanse studie aan dat psychotherapie een goede methode is voor het behandelen van depressies. De studie – de belangrijkste tot nu toe die medicatie en psychotherapie vergelijkt – werd besteld door het National Institute of Mental Health en farmaceutisch bedrijf GlaxoSmithKline, de producent van het bekende antidepressivum Paxil. De resultaten werden twee weken geleden voorgesteld.

240 mensen met een depressie werden bij het onderzoek betrokken: een groep kreeg psychotherapie, een andere groep medicijnen en een derde placebopillen. Na twee maanden was de situatie van 50% van de mensen behandeld met medicijnen verbeterd, tegen 45% van degenen die psychotherapie hadden gekregen. De placebogroep kende slechts 25% verbeteringen. Na vier maanden telden de eerste twee groepen elk 57% mensen waarvan de situatie verbeterd was. Bovendien hervielen minder mensen met psychotherapie (25%) dan met medicijnen (40%).

Preventie in bedrijven

Er is een duidelijke relatie tussen stress en depressie. Stress doet zich voor bij veranderingen in ons leven. Normaal hebben mensen een natuurlijke flexibiliteit om dit te kunnen verwerken. Maar de hoeveelheid, de intensiteit en de duur kunnen die natuurlijke flexibiliteit ontoereikend maken. Die stress kan alleen bestreden worden door een aanpassing van de levensstijl.

Vansant: “Steeds meer bedrijven vragen in vacatures stressbestendige mensen. Bedrijven en mensen moeten zich echter realiseren dat er grenzen zijn. Al te vaak mislukken geslaagde mensen op relationeel, sociaal en emotioneel vlak. Onze westerse samenleving maakt een identiteitscrisis mee omdat de mensen hun gevoel van zelfwaarde niet langer ontlenen aan wie ze zijn, maar aan wat ze zijn.”

“Bedrijven hebben de mond vol van flexibiliteit,” zegt Vansant. “Er zijn werknemers die op zes jaar tijd vier of vijf reorganisaties achter de rug hebben. Voor mensen is afscheid nemen zwaar. Ik denk aan de fusie van KB en Cera. Die heeft aanleiding gegeven tot een ware volksverhuizing van de werknemers. Dat is een emotioneel proces, dat niet verwerkt wordt op twee jaar tijd zoals een fusie op papier stelt. Met alle gevolgen van dien voor de mensen die afhaken. Zulke processen vragen emotionele begeleiding, wat tot minder ziektes en minder afwezigheden zal leiden. En daar doet ook de werkgever zijn voordeel bij. Mensen verwaarlozen in een organisatie doe je niet ongestraft.”

De vorige minister van Arbeid en Tewerkstelling Miet Smet(CD&V) nam het initiatief om bedrijven aan te zetten tot programma’s over stress en welzijn op het werk. Het Geelse nucleair verwerkingsbedrijf Belgoprocess vroeg Bob Vansant om over stress en depressie te komen spreken in een reeks sessies. “De eerste reactie van de mensen was weigerachtig,” zegt René Gilis, afdelingshoofd technische diensten. “Maar op de laatste sessie was wel twee keer zoveel volk aanwezig als op de eerste.” Vanuit dat eerste project groeide een tweede, dat ook door Vansant begeleid werd. “Het uitgangspunt is dat expressie de beste methode is om depressie te voorkomen,” zegt Vansant. “En dan moet je in het bedrijf voor kanalen zorgen die daarvoor kunnen dienen. Bij Belgoprocess waren er vijf ploegbazen die in de wandelgangen communiceerden, en achteraf vergaten wat ze beloofd hadden. Dat gaf aanleiding tot wrijvingen en spanningen die niet werden uitgesproken. De samenwerking tussen mensen werd erdoor bemoeilijkt. Er waren geen confrontaties meer. Ik heb hen geleerd hoe ze moeten vergaderen.”

De werknemers mochten vergaderen in het directielokaal. Dat vonden ze geweldig, te mogen zitten in de directiezetels en een kop koffie te krijgen buiten de koffiepauze. In die vergadering moesten de mensen hun frustraties uitpraten, leren luisteren en leren communiceren. Vansant: “Mensen projecteren en fantaseren te veel. Ik heb ze geleerd opnieuw confrontaties aan te gaan. Voor de vijftig werknemers van de technische dienst heb ik een causerie gegeven met als thema: hoe herken je een depressie? Het gevolg was dat ook een aantal partners van de werknemers achteraf bij mij op bezoek is geweest. We hebben ook een affichecampagne opgezet, vijftien weken lang. Met slogans als ‘geen depressie maar expressie’ en ‘een schouderklopje geeft iemand vleugels’. Die mannen namen die slogans over en gebruikten ze op de werkvloer.”

“Hij heeft problemen bespreekbaar gemaakt,” zegt René Gilis. “Het actieplan dat daaruit is voortgevloeid, is nu zo goed als af. We moeten het evalueren en een tweede fase opstarten. We willen daarvoor opnieuw een beroep doen op Vansant. Het probleem is wel dat hij zo weinig tijd heeft.” En met het steeds toenemend aantal depressies zal dat probleem er niet lichter op worden.

Guido Muelenaer [{ssquf}]

guido.muelenaer@trends.be

www.bobvansant.cjb.net vindt u allerlei info en een depressietest.

Bent u depressief? Doe de test via www.trends.be

Op

1 miljoen Belgen heeft in de afgelopen zes maand een depressie gehad.

Mensen verwaarlozen in een organisatie doe je niet ongestraft.

Er is een duidelijke relatie tussen stress en depressie.