Het was lange tijd de grote angst van wetenschappers, politici en economen: de wereldbevolking zou op zeker ogenblik zo’n omvang krijgen dat het niet langer mogelijk is iedereen van voedsel te voorzien. Bovendien zal het toenemende gebruik van energiebronnen het milieu zwaar onder druk zetten. Neomalthusianen komen regelmatig met dat doemscenario op de proppen. Dat de wereldbevolking een paar jaar geleden de grens van 7 miljard heeft overschreden, is voor hen een belangrijk signaal.
Maar een nieuw boek brengt een ander verhaal. Ja, de wereld ondergaat een demografische schok, maar het is er een van een andere orde: een vergrijzing gecombineerd met een dalend geboortecijfer ook in niet-industriële en niet-hoogtechnologische economieën. Dat leidt niet direct tot een daling van de wereldbevolking, wel tot een minder snelle toename en een wereldwijde wijziging in de bevolkingspiramide. Met allerlei nieuwe maatschappelijke problemen als gevolg. Dat is de stelling in Fertility Rates and Population Decline, waarin wetenschappers ingaan op die demografische omslag.
De cijfers laten er geen twijfel over bestaan: er is een wereldwijde vergrijzing aan de gang. De mediaanleeftijd is gestegen van 23 jaar in 1950 naar 29 jaar vandaag. In 2050 zou de grens van 36 jaar worden overschreden. Daarnaast is er sprake van een dalend geboortecijfer. In de jaren vijftig brachten vrouwen gemiddeld vijf kinderen op de wereld. Vandaag is dat gemiddelde gedaald tot 2,5. Met als gevolg dat de vervanging van de bevolking onder druk komt, zeker in de rijkere landen. Wat opvalt, is dat de fertiliteit sinds een aantal jaar ook in groeilanden als Brazilië, Mexico en India afneemt. En dat is nieuw. De auteurs van het boek geven voor die evolutie verscheidene oorzaken, zoals het feit dat steeds meer vrouwen werken en voor een carrière kiezen, ook in de BRICS-landen.
De auteurs van Fertility Rates and Population Decline hebben geen overeenstemming bereikt over de gevolgen van de dalende wereldbevolking. Sommigen zien er enkel voordelen in, zoals een minder grote biologische voetafdruk van de mens. Het milieu kan er enkel goed bij varen. Anderen wijzen op het nakende failliet van de pensioenstelsels — zeker de systemen gebaseerd op repartitie — omdat er niet langer voldoende actieven zijn om de pensioenfactuur te betalen. Verder zou de denataliteit op termijn de productiviteit en de innovatiekracht van de economie in gevaar brengen.
Waar wel overeenstemming over bestaat, is dat het zeer moeilijk is voor de overheid om een nataliteitspolitiek te voeren gericht op meer geboortes. Zorgen voor meer kinderopvang is een optie. Dat zou vrouwen er inderdaad toe aanzetten meer kinderen te krijgen en tegelijk te werken. Maar het effect daarvan op de nataliteit wordt volgens sociologen al te vaak overschat. Anderzijds heeft een beleid van geboortebeperking door de geschiedenis wel resultaten opgeleverd. Maar dat zou, gezien de huidige bevolkingsevoluties, geen prioriteit meer moeten zijn.
Ann Buchanan & Anna Rotkirch (Ed.), Fertility Rates and Population Decline. No Time for Children?, Palgrave, 2014, 344blz., 40 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier