Vrijhandel en democratie gaan niet noodzakelijk samen. Privatiseringen en vrijhandel worden onder dwang opgelegd. In een nieuw antiglobalistisch pamflet schiet Naomi Klein met scherp, maar ze mist doel.
Eén ding is zeker: met De shockdoctrine: de opkomst van het rampenkapitalisme, waarvan de Nederlandse vertaling vorige week van de persen rolde, heeft Naomi Klein gegarandeerd een nieuwe bestseller gelanceerd. De Canadese journaliste werd in 2000 wereldberoemd toen ze in volle antiglobalistische hype No Logo publiceerde, een aanklacht tegen de wereldwijde macht van merken als Nike. Het boek werd in 26 talen vertaald en er werden meer dan een miljoen exemplaren verkocht.
In haar nieuwste boek gaat Klein op haar elan verder. Klein wil het onofficiële verhaal brengen van de manier waarop de vrije markt de wereld is gaan domineren: “Dit boek trekt de centrale en meest gekoesterde stelling in het officiële verhaal in twijfel, namelijk dat de triomf van het gedereguleerde kapitalisme uit vrijheid is geboren, en dat onbeteugelde vrije markten hand in hand gaan met democratie.” In plaats daarvan laat ze naar eigen zeggen zien dat het kapitalisme met de meeste brute vormen van dwang op de wereld is gezet.
Dat gebeurt via het zogenaamde rampenkapitalisme: crisissen of shocks worden gebruikt om hervormingen door te voeren. Het gaat vaak om verregaande privatiseringen terwijl de mensen nog niet van de schok bekomen zijn. Een elite legt een snelle verandering op vooraleer een geteisterde samenleving terugzakt naar de tirannie van de status-quo. Dat noemt ze de shockdoctrine. Multinationals en regeringen gebruiken een ramp als excuus. Een goed voorbeeld is New Orleans na de doortocht van orkaan Katrina in 2005. Van de ontreddering werd gebruikgemaakt om te pleiten voor een privatisering van het onderwijs. Ook na 9/11 werd de shockdoctrine toegepast. De war on terror was “vrijwel volledig een winstgevende onderneming, een snel groeiende industrie die de haperende Amerikaanse economie nieuw leven inblies”.
Aanval op Friedman
Het probleem van Klein is dat ze probeert de economische geschiedenis van de laatste dertig jaar in dat keurslijf van de shockdoctrine te duwen. Dat maakt haar betoog ongeloofwaardig. Ze heeft het niet begrepen op de Chicago-economen (vooral wijlen Milton Friedman), die volgens haar overal ter wereld de vrije markt hebben willen opleggen. Schoolvoorbeeld is Chili, waar Chicacoboys onder dictator Pinochet de basis legden voor het nieuwe economische beleid. In Chili werd een pijlsnelle transformatie van de economie voorgeschreven op een moment dat een staatsgreep was gepleegd. Belastingverlagingen, vrije handel en privatiseringen werden een prioriteit. Wie ertegen was, werd geëlimineerd. Hier gaat Klein uit de bocht. Pinochet was uiteraard een bloedige dictator. Maar Klein vergeet twee zaken. Primo: het liberale economische beleid was een noodzaak, want na het geknoei onder Allende was de kredietwaardigheid van Chili zwaar aangetast. Overigens wordt dat liberale beleid door de huidige sociaaldemocratische regering voortgezet.
Secundo: Friedman is altijd terughoudend geweest tegenover een verregaande samenwerking met dictators. Net omdat hij ervan overtuigd was dat democratie en vrije markt hand in hand gaan. Een vrije markt is alleen tot volle wasdom gekomen in samenlevingen waar eigendomsrechten worden gerespecteerd, waar er vrije keuze was, waar innovatie mogelijk was. Totalitaire systemen hebben in de twintigste eeuw door dat gebrek aan vrijheid en welvaart de duimen moeten leggen. Omgekeerd heeft toenemende welvaart de democratie steevast versterkt.
Klein is wel intellectueel eerlijk als ze schrijft dat bepaalde bevolkingsgroepen de voorbije jaren welvarender geworden zijn. Die sterke toename van de levensstandaard geeft ze niet graag toe. Het past natuurlijk niet goed in het ideologische kader van het boek. Ernstige mensen zich onthouden.
Naomi Klein, ‘De shockdoctrine: de opkomst van het rampenkapitalisme’, De Geus, 2007, 669 blz., 24,90 euro. Vertaling van ‘The Shock Doctrine: the Rise of Disaster Capitalism’, Pinguin, 2007, 560 blz.
Alain Mouton
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier