In Vlaanderen is de markt voor bejaardendiensten afgegrendeld met subsidies en verzuiling. In Zweden, de koning der welvaartsstaten, worden rusthuizen gerund door multinationals. Uitbesteding van seniorenzorg : onmenselijk of veelbelovend ?
Als u dacht, de vergrijzing in Vlaanderen, daar zit een markt in, dus open ik een rusthuis, wees dan klaar voor een ontgoocheling. Het is zo goed als onmogelijk om van de Vlaamse overheid nog een vergunning te krijgen voor een nieuw rusthuis : de programmatie, een soort vestigingswet die het aanbod van rustoorden regelt, zit vol. Zet u toch door zonder erkenning, dan bent u in tegenstelling tot uw erkende collega’s BTW-plichtig en krijgt u van het nationale Riziv ( Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering) belachelijk lage mini-forfaits die uw personeelskosten nooit kunnen dekken. U kunt wel besparen op uw kosten omdat u als piraat alle bouwkundige en functionele erkenningsnormen aan uw laars lapt, maar uw erkende collega’s zullen u als concurrentievervalser aangeven bij de Vlaamse administratie. Die spant een gerechtelijke vervolging in, verwittigt het nationale ministerie van Economische Zaken (die verhindert dat u de BTW of kostenstijgingen doorrekent in uw prijzen) en waarschuwt de burgemeester en het OCMW om niet langer bejaarden naar uw instelling door te verwijzen.
U kunt wel een bedrijf opzetten dat ondersteunende diensten verkoopt ( catering, schoonmaak…). Wil u het volledige beheer van een rusthuis overnemen, dan moet u zich inkopen. Dat zal u veel kosten omwille van de programmatie. Dat is immers een marktafscherming : wie een erkend rusthuis heeft, hoeft niet te vrezen dat iemand naast de deur een nieuw rustoord optrekt. Daarom betaalt u voor een over te nemen erkenning al gauw 300.000 tot 400.000 frank per bed.
Voor nieuwe serviceflats (eveneens onderworpen aan programmatie) is er nog ruimte, maar weet dat de Vlaamse regering met het geld van haar vastgoedbevak Serviceflats-Invest duizenden van die flats zal bouwen op de terreinen van OCMW’s en caritatieve vzw’s (van de zuilen). Alleen die OCMW’s en vzw’s mogen instaan voor het beheer, en omdat zij de serviceflats letterlijk zullen laten aanleunen bij hun rusthuizen, zullen zij schaalvoordelen (gezamenlijke maaltijdbediening, gezamenlijke permanentie enzovoort) kunnen doorrekenen in hun prijzen. U kunt zich daar niks van aantrekken en zich richten op de rijkere bejaarden, maar vele anderen vissen al op deze vijver. Geruchten over hardnekkige leegstand van serviceflats soms tot anderhalf jaar zijn niet van de lucht.
Dan richt ik een bedrijf op voor thuishulp voor bejaarden, zegt u, waarmee u bedoelt : verzorging, koken, licht poetswerk, en dies meer. Alweer pech. U hebt 151 concurrenten in Vlaanderen, die door de overheid erkend èn gesubsidieerd worden. Om aan die gegeerde subsidies te komen, dient u aan een lange lijst voorwaarden te voldoen, met als voornaamste : uw “bedrijf” moet een vzw zijn, wat voor u, als zakenman met commerciële bedoelingen, onaantrekkelijk is.
Zonder subsidies zult u het niet rooien op de thuishulpmarkt. De Vlaamse Gemeenschap betaalt 75 % van de kost van een bejaardenhelpster van een erkende dienst. Die laatste moet in ruil wettelijk vastgelegde prijzen hanteren : een oudje met het gewaarborgd minimumpensioen van 20.103 frank betaalt 45 frank voor een uur thuishulp, een bejaarde met een riant pensioen van 60.520 frank betaalt 265 frank. Daar heeft uw commerciële bejaardenhulpdienst, met bejaardenhelpsters die 800 frank per uur kosten (omkadering, verplaatsing en dergelijke inbegrepen) geen verhaal tegen. Trouwens, kan een bejaarde niet terecht bij een erkende dienst, dan huurt hij hulp van het PWA ( Plaatselijk Werkgelegenheidsagentschap) aan 250 tot 300 frank per uur, fiscaal aftrekbaar. Of hij betaalt gewoon iemand in ‘t zwart.
Uw laatste troef : een poetsdienst voor bejaarden (buitenkant van de vensters schoonmaken en ander zwaarder poetswerk). Helaas. Wettelijk houdt niets u tegen, maar ook hier is de markt grondig verstoord. De OCMW’s en vzw’s die nu al een poetsdienst hebben (meestal de vzw’s die ook thuishulp organiseren) werken met Gesco‘s ( gesubsidieerde contractuelen), waarvoor ze jaarlijks meer dan een half miljoen krijgen. Of u ook Gesco’s kunt krijgen ? U dient een vzw te zijn en wat meer is, het Gesco-loket is dicht. Wegens besparingen.
UITBESTEDEN.
Zweden, waar sinds ’92 de gemeente de verantwoordelijkheid heeft over de bejaarde, heeft een eenvoudiger en transparanter systeem. De Zweedse gemeenten kunnen de bejaardenzorg zelf verlenen, maar mogen ze ook uitbesteden aan de privé-sector : het bedrijf met de beste prijs/kwaliteitsverhouding wint het contract voor rusthuisbeheer, voor thuishulp enzovoort.
Zo’n uitbesteding in Zweden is net andersom gefinancierd als de bejaardenzorg in België. Ruw geschetst gaan in ons land de subsidies naar de dienstverlener (rusthuis, thuishulporganisatie), de rest van de kost wordt gedekt door een bijdrage van de bejaarde. In Zweden gaan de subsidies naar de “klant” : bij het betalen voor de voorzieningen krijgt de bejaarde steun naargelang van zijn inkomen. De dienstverlener bijvoorbeeld de schoonmaakmultinational ISS die in Stockholm het rusthuis Brommagården beheert (zie kader) krijgt niks van de overheid.
Volgens Mats Thorslund, professor gerontologie van de Stockholm University, zijn 5 % tot 10 % van de rustoordbedden in privé-handen. “Wezenlijke kostenbesparingen heeft dat niet opgeleverd, maar dat is niet van belang,” aldus Thorslund. “De openbare sector moet concurrentie ondervinden, daar komt het op aan. De gemeentediensten mochten zelf meedingen naar contracten. Daarom levert de bejaardenzorg nu meer kwaliteit voor hetzelfde geld : dat is de les.”
De Zweedse uitbesteding had effect omdat het overheidsbeslag op de sector zo zwaar was, volgens Jef Breda, socioloog aan de Antwerpse Ufsia. “De Zweedse overheid nam de complete verzorgingsstaat op zijn rug, met hoge kosten en inflexibiliteit als gevolg. In België zou uitbesteding weinig resultaat hebben : een belangrijk deel van de uitgaven wordt niet door de overheid gedragen en er is concurrentie onder de instellingen van de zuilen en de overheid.”
Agnes Bode, algemeen directeur van Familiehulp, een grote dienst voor thuiszorg en bejaardenhulp uit de christelijke zuil, drukt het minder academisch uit : “Wij moeten elke frank omdraaien. De subsidies van de Vlaamse Gemeenschap en de klantenbijdrage dekken 87 % van onze kosten. De rest moeten wij jaarlijks bijeen bedelen bij OCMW’s, mutualiteiten en sociale diensten allerhande. En er is al concurrentie : de klant shopt bij de zuilen en het OCMW om uit te zoeken waar hij het goedkoopst wordt bediend.”
De dienstencheque voor bejaarden (zie ook blz. 33) geeft de subsidies én de beslissingen in handen van de “klant”. Breda : “Vandaag zit de familie opgezadeld met de klussen die de thuishulporganisaties niet klaren. De cheque keert dat om : de familieleden beslissen wat ze doen, de rest besteden ze uit.” Buitenlandse experimenten tonen aan dat zo’n cheque de kosten kan doen dalen, maar niet noodzakelijk. “Dat hangt van enkele voorwaarden af,” zegt Breda, “zoals precieze afbakening van de doelgroep, zodat geen cheques terechtkomen bij wie ze niet nodig heeft.”
Terwijl de rusthuizen her en der met leegstand kampen (zie Trends, 18 januari ’96) blijft in de sector thuishulp een groot deel van de markt onverkend, aldus Bode : “Het aanbod is te klein om de vraag te dekken. Maar waarom zou je een bejaardenhelpster van een privé-firma betalen tegen 800 frank per uur als je tegen de helft van die prijs hulp krijgt in het zwarte circuit of bij een PWA ?”
Die kost is voor Theo Dilissen, hoofd van de Europese divisie van ISS, de reden om zich niet op de Belgische markt te wagen. In Groot-Brittannië kocht hij al twee thuishulpbedrijven op (zie Trends, 14 maart ’96, Inside). Door de enorme vergrijzing en de belabberde overheidsfinanciën mòet volgens hem de rol van de privé wel toenemen in België. Dilissen : “De thuishulp voor senioren is in België goed voor 150.000 nieuwe jobs.”
JOZEF VANGELDER
ÅSA FASTH (ISS) Uitbesteding van bejaardenzorg : meer kwaliteit voor hetzelfde geld.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier