De jongere generaties erven van de oudere generaties de overheidsschuld, de pensioenschuld en de milieuschuld. “De kans is dus groot dat de rechten en plichten over de generaties heen onrechtvaardig worden verdeeld,” zegt Etienne de Callatay, de nieuwe kabinetschef van minister van Financiën Jean-Jacques Viseur. “We moeten daar vandaag nog iets aan doen.”
Zoon- of dochterlief krijgt wekelijks wat zakgeld toegestopt. Pa en ma zullen wellicht ook de studies financieren. En grootmoeder past wel eens op de kleinkinderen.
Het zijn maar enkele voorbeelden van de ontelbare overdrachten tussen generaties en individuen in de samenleving. In deze voorbeelden, uit de privé-sfeer, profiteert de jongere generatie van de oudere. “In de publieke sfeer echter, waar een evenwicht tussen de lasten en opbrengsten van elke generatie vanuit ethisch standpunt is gewenst, dreigt de balans fors in het nadeel van de jongere generaties over te hellen,” zegt Etienne de Callatay
De schuld
Een drievoudige schuld ligt aan de basis van de sluimerende onrechtvaardigheid tussen jong en oud.
Ten eerste is er de torenhoge Belgische staatsschuld, 115% van het bruto binnenlands product (BBP). Etienne de Callatay: “Die schuld is het resultaat van een persistent onevenwicht tussen publieke uitgaven en ontvangsten. In een democratie kan men de staatsschuld ook interpreteren als de wil van de meerderheid van de bevolking om haar kinderen te laten betalen voor de goederen en diensten die zij zichzelf toebedeelt.”
Ten tweede is er de sociale schuld. Die bestaat uit de toekomstige pensioen- en gezondheidszorgverplichtingen. Etienne de Callatay: “De schuld ontstaat omdat onvoldoende provisies worden aangelegd om de stijging van de toekomstige sociale uitgaven te kunnen opvangen – uit onwetendheid of egoïsme. In elk geval impliceert deze kortzichtigheid een onrechtvaardige overdracht tussen de generaties: niet de toekomstige gepensioneerde generaties, maar de toekomstige actieve generaties zullen opdraaien voor die meeruitgaven. Deze schuld overstijgt ver de staatsschuld.”
Frédéric Docquier en Philippe Liègeois, twee doctors in de Economie, becijferden hoezeer de vergrijzing de belastingdruk op de loontrekkende zal verhogen bij gelijkblijvende sociale transfers én een ongewijzigd beleid. De gemiddelde druk kan dan met liefst 8 procentpunten toenemen tussen 2008 en 2057 (zie grafiek: Belastingdruk).
Ten derde is er de milieuschuld, waarbij de oudere generaties er niet altijd hebben bij stilgestaan dat de aardbol ook nog voor de volgende generaties moet dienstdoen. Etienne de Callatay: “Deze schuld is moeilijk meetbaar, maar impliceert een overdracht tussen de generaties omdat ook hier nog geen provisies werden aangelegd.”
De boete
Wachten tot 2010 om de schulden aan te pakken, wanneer de babyboomgeneratie met pensioen gaat en de gouden jaren voorbij zijn, dreigt een generatieconflict te veroorzaken. De kabinetschef windt er geen doekjes om welke maatregelen zich vandaag opdringen: “Een streng budgettair beleid, een hervorming van het ambtenarenpensioen, het optrekken van de pensioenleeftijd, de afschaffing van het brugpensioen, en een hervorming van de arbeidsmarkt met vooral een lagere belasting op de laagste inkomens en een doeltreffende controle op de uitgaven in de gezondheidszorg.”
Hiertussen zitten heel wat heilige huisjes. Die slopen wordt geen makkelijke opgave. Dat beseft Etienne de Callatay ook: “We houden er rekening mee dat verworven rechten, zoals bijvoorbeeld het brugpensioen, het zoeken naar een rechtvaardig evenwicht sterk bemoeilijken. Niet iedereen is er zich trouwens van bewust dat sommige rechten onbetaalbaar zijn geworden.” Komt daarbij dat de ouderen vandaag consequent hun belangen verdedigen en daarvoor ook het politieke gewicht hebben, terwijl de jongere generaties minder snel aan zichzelf denken (zie kader: Ouderen baas).
Het aangewezen beleid
om de staatsschuld te verzachten, is logisch: bouw de schuldratio af. Daar werkt de overheid aan door nu jaar na jaar een primair overschot (begrotingssaldo voor aftrek van intrestlasten) te boeken van 6%. Maar intussen krijgt de huidige belastingbetaler geen value for money: in ruil voor zijn betaalde belastingen kreeg de burger vorig jaar 551,5 miljard frank minder overheidsdiensten (wegen, veiligheid, onderwijs, sociale uitkeringen…) terug. De belastingbetaler van het verleden kreeg daarentegen, toen de primaire tekorten werden opgestapeld in de jaren zeventig en tachtig, meer terug dan hij betaalde. Met andere woorden: via het hoge primair saldo draagt de huidige actieve generatie al de schuld van de vorige generaties. Etienne de Callatay: “Van enorm belang is daarom de manier waarop de schuld wordt afgebouwd. Een vermogensbelasting zou in de richting van een evenwichtiger overdracht tussen de generaties werken. Ook een hogere belasting op onroerende goederen zou een stuk rechtvaardigheid kunnen inbouwen.”
De juiste ingrepen in de uitgaven en inkomsten van de overheid kunnen ook de sociale schuld aanpakken. Etienne de Callatay: “Vooral de gepensioneerden zullen meer moeten bijdragen, terwijl de fiscale druk op arbeid omlaag moet, anders dreigt ook het economisch draagvlak ernstig te worden beschadigd. Een verlaging van het wettelijk pensioen is echter niet wenselijk omdat het al vrij laag is. Wel moet de voordelige fiscale behandeling van de pensioenen eruit. Die is onrechtvaardig. Voor eenzelfde inkomen betaalt de loontrekkende nu meer belastingen dan de gepensioneerde. Dat druist in tegen het principe van de horizontale billijkheid: dat stelt dat wie eenzelfde belasting kan betalen, ook dezelfde som belastingen moet betalen.”
Het ambtenarenpensioen moet wel naar omlaag. Etienne de Callatay: “Verminder het pensioen, maar verhoog het loon van de ambtenaren. Ze bouwen toch een huis als ze dertig zijn, niet als ze zestig zijn.”
Het brugpensioen noemt de Callatay niet langer betaalbaar: “Iedereen is schuldig aan de invoering ervan. De werkgever, want die kon dure oudere werknemers omruilen voor goedkopere jongere krachten. De vakbonden, omdat ze dachten de arbeidskansen van de jongeren te verhogen. Dat is niet het geval, want de belastingdruk om dat brugpensioen te financieren, is zeer arbeidsvernietigend. Ook de overheid is verantwoordelijk, want ze heeft het stelsel aanvaard.”
Door de hoge sociale schuld
ontsnapt een generatie waarschijnlijk niet aan een dubbele last: de eigen pensioenen en die van een vorige generatie betalen. Zelfs de overgang naar een kapitalisatiesysteem zet nauwelijks zoden aan de dijk. Etienne de Callatay: “Het kan de schuld verzachten, maar het is geen wonderoplossing.”
Blijft over: een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. De Callatay: “Op vrijwillige basis als het kan, op verplichte basis als het moet. Ik pleit ook voor een automatische koppeling van de pensioenleeftijd aan de leeftijdsverwachting. En in ieder geval is het brugpensioen niet langer betaalbaar.”
Dat in de publieke sfeer de oudere generaties profiteren van grote transfers is voor sommigen geen punt. De jongere generaties erven immers niet alleen de schulden van de oudere, ze erven ook het vermogen. Zaak gesloten. Etienne de Callatay argumenteert dat die redenering mank loopt: “De verdeling van de erfenissen is zeer ongelijkmatig verdeeld en blijft in de privé-sfeer. Mensen leven ook langer, wat de kans verhoogt dat ze het eigen vermogen zelf consumeren. En wie erft er doorgaans? Mensen die al vijftig of zestig zijn.”
(*) Reflets et Perspectives de la vie économique, ‘Acquis sociaux, rentes et transferts entre les générations’.
Info: Tel. (010) 48.25.70, fax: (010) 48.25.19.
DAAN KILLEMAES
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier