Tom Dechaene, de bewaker van de banken: ‘De markt is een wild beest’

En plots lijkt het weer 2008: banken die omvallen, politici en regulatoren die sussende taal spreken, en financiële markten die panikeren. “Wij hebben nog een heel arsenaal aan wapens om een bankencrisis te bezweren”, zegt Tom Dechaene, directeur verantwoordelijk voor bankentoezicht bij de Nationale Bank.

We spreken Dechaene op vrijdag, tussen zijn laatste vergadering van de Supervisory Board van de ECB in Frankfurt en zijn taxi naar de luchthaven. Er is veel onrust op de beurs, omdat de bankaandelen voor de zoveelste keer deze maand klappen krijgen. Vooral Deutsche Bank loopt in het vizier van de markten. Kort na de val van Silicon Valley Bank (SVB) en Credit Suisse is dat slecht nieuws voor de Europese toezichthouders.

Dechaene speelt zowel in België als in Europa een belangrijke rol als toezichthouder op de bankensector. Over individuele instellingen in de eurozone doet hij geen uitspraken. Hij is wel bereid context te geven bij SVB en Credit Suisse op basis van publiek beschikbare informatie. De omvang van de bankturbulentie verbaast hem niet echt: “Het is voor het grote publiek, en zelfs voor gesofisticeerde investeerders, heel moeilijk om de financiën van een bank goed te begrijpen. Bij het minste incident houdt het publiek rekening met het ergst mogelijke scenario. Paniek is dan nooit veraf. De markt is een wild beest.”

“Een bankrun waarbij een kwart van de deposito’s wegstroomt in 24 uur, zoals bij Silicon Valley Bank, is toch ongezien”, zegt Dechaene. “Het businessmodel van SVB was echter uniek. Dat zou zeer moeilijk kunnen gebeuren bij een bank waarvan 60 procent van de depositohouders onder het depositogarantiesysteem valt, zoals bij de Belgische banken doorgaans het geval is. Maar het stemt tot nadenken.”

De bankencrisis begon in de Verenigde Staten met de val van Silicon Valley Bank. Een bank die niet als een systeembank beschouwd werd, maar toch gered moest worden. Waarom eigenlijk?

TOM DECHAENE. “SVB was een bank die zich richtte op één sector: de techbedrijven. Ze was misschien geen grote bank, maar ze was wel dé bankier die fungeerde als motor van technologische vooruitgang. Ik kan begrijpen dat men in de Verenigde Staten beslist heeft om, ook uit strategische redenen, alle depositohouders maximaal te beschermen. Had men dat niet gedaan, dan was mogelijkerwijs een hele generatie techbedrijven gedecimeerd. Dan hadden de Chinezen zich nogal in de handen gewreven.”

Waarom greep de toezichthouder niet in?

DECHAENE. “Ik vermoed dat de toezichthouder al maanden door had dat de combinatie van rentestijgingen en de uitstroom van deposito’s een probleem was. De bank zat op de top van een vulkaan, maar er was wellicht niets meer aan te doen. Het was te laat om het renterisico nog in te dekken. Belangrijk om weten is dat de liquiditeitsratio LCR (Liquidity Coverage Ratio, geeft een indicatie van de liquiditeitsbuffers waarover een bank beschikt als deposito’s opgevraagd worden, nvdr) in de VS niet van toepassing was op een bank als SVB.”

De banken worden altijd maar groter en groter. Wie gaat UBS overnemen als die in de problemen komt?

Zegt u nu: in Europa zou het zo ver niet gekomen zijn?

DECHAENE. “In Europa doen wij stresstesten, waarbij de impact van een renteverhoging van 2 procentpunt op de activa die een bank aanhoudt tot vervaldatum gemeten wordt. Als dat leidt tot een verlies van 15 procent van het kapitaal, gaan alle alarmbellen af. Dat is in het geval van SVB duidelijk niet gebeurd, want het verlies bedroeg blijkbaar meer dan 100 procent. Er schoot gewoon geen kapitaal meer over. Dus ja, ik kan redelijkerwijs stellen dat dit bij ons niet zou zijn gebeurd. Wij zouden niet hebben toegelaten dat een bank zich helemaal niet indekt tegen het renterisico.

“Het risicomanagement bij SVB was zeer zwak. De bank had vorig jaar geen chief risk officer. De rente-indekking die ze had, had ze afgebouwd. Dat is krankzinnig. In de raad van bestuur zat ook weinig bankervaring, iets waar we als toezichthouder op hameren. Banken hebben in de VS succesvol gelobbyd om te ontsnappen aan de strengere kapitaal- en liquiditeitsratio’s vervat in Basel III. In Europa lobbyen de banken ook om de regels te verzachten, maar dat is steeds een slecht idee. Ik sta er telkens van versteld hoeveel gehoor bankiers krijgen op politiek niveau, zoals in het Europees Parlement. Stop daarmee en pas de regels van Basel III toe.”

De bankrun op SVB ging onvoorstelbaar snel. Kun je in dit digitale tijdperk een bankrun überhaupt nog stoppen?

DECHAENE. “Voor mij als toezichthouder is de les dat we meer aandacht moeten hebben voor de liquiditeit van een bank. Banken moeten een grotere liquiditeitsbuffer aanhouden. Met een instelling die net boven de minimumdrempel van 100 procent zit, ben ik niet gelukkig. Misschien moeten we ook meer informatie over de banken publiceren, want nu kijk je vaak naar een ondoorzichtige balans waarop latente verliezen niet zichtbaar zijn, en mensen denken al snel: waar rook is, is vuur. Maar meer transparantie kan ook voor meer volatiliteit zorgen, wat een groot psychologisch effect op de depositohouders kan hebben. Kortom, er is geen mirakeloplossing.”

Zijn ook retailklanten minder trouw geworden omdat ze digitaal gemakkelijker geld kunnen overschrijven? Is de depositobasis dus ook minder stabiel geworden voor de banken?

DECHAENE. “Die evolutie wordt al tien jaar voorspeld, maar ze is nog altijd niet zichtbaar in de feiten. Deposito’s van de retailklant zijn, zeker in België, nog altijd zeer stabiel. In het geval van SVB en Credit Suisse ging het om deposito’s van grotere bedrijven of institutionele investeerders die snel het hazenpad kozen, omdat ze niet gedekt waren door een depositogarantie.”

Is het een goed idee om de depositogarantie verder op te trekken, eventueel zelfs onbeperkt?

DECHAENE. “Ik denk niet dat de depositogarantie ooit nodig zal zijn. Echt waar. We zullen bij bankongevallen altijd pogen oplossingen te vinden waarbij de depositohouders ongeschonden blijven. Vergeet niet dat er eerst een grote buffer van kapitaal en obligaties kan worden aangesproken voor deposito’s zouden delen in de verliezen. De depositogarantie is psychologisch belangrijk, maar ze zal volgens mij nooit aangesproken worden voor een grote bank.

“Een van de grote verschillen met 2008 is dat we niet meer zwart-wit moeten denken. In 2008 waren de banken dood of waren ze levend. En dood was ondenkbaar, omdat de chaos bij een groot faillissement niet te overzien zou zijn. We hebben daarom een tussensysteem gecreëerd van resolutie, mede dankzij achtergestelde obligaties die als buffer dienen als het gewone kapitaal opgebrand is. De conversie of afschrijving van die obligaties in kapitaal laat een doorstart van een bank toe, met andere aandeelhouders en een ander management, en onder Europese curatele (van de Single Resolution Board, nvdr).”

Als je objectief naar de liquiditeits- en solvabiliteitsparameters kijkt, had Credit Suisse niet moeten omvallen

Hoe komt het dat zo’n specifieke case als SVB de crisis deed overslaan naar Europa en een gevestigde bank als Credit Suisse aan de rand van de afgrond bracht?

DECHAENE. “Als je objectief naar de liquiditeits- en solvabiliteitsparameters kijkt, had Credit Suisse niet moeten omvallen. Maar er was een combinatie van factoren die een dodelijke cocktail bleken te vormen voor de markten. Ten eerste had de bank in 2022 een verlies van 7 miljard euro gemaakt, en de markten geloofden niet in een terugkeer naar rendabiliteit op korte termijn. Ten tweede stond de cost-incomeratio (de verhouding tussen kosten en inkomsten, nvdr) op 120 procent. Ten derde heeft de bank de voorbije jaren een brokkenparcours gereden. Ze was betrokken bij een reeks incidenten, en het onheil situeerde zich in zowat al haar activiteiten en divisies. Dan heb je dus een bank die grote verliezen maakt en er nog zal maken, die haar kosten niet onder controle heeft, en incidenten en boetes lijkt aan te trekken… Tja. Het is een lange doodsstrijd geweest, maar uiteindelijk hebben de markten hun geduld met Credit Suisse verloren. Die combinatie van factoren zie ik niet bij een grote bank uit de eurozone.”

Sinds enkele dagen ligt ook Deutsche Bank onder vuur. Die bank heeft ook een verleden van schandalen, boetes en een falend antiwitwasbeleid. Wat is het verschil met Credit Suisse?

DECHAENE. “Bij Credit Suisse was het echt een aaneenschakeling van operationele incidenten, die telkens opnieuw op het kapitaal inteerden. Het ene incident volgde op het andere. Het was te veel om op te noemen. Bij de teloorgang van het hefboomfonds Archegos waren verschillende zakenbanken betrokken, maar die hadden hun verliezen beperkt. Credit Suisse was de laatste om wakker te worden and they took the full blow.

“Ik vond het persoonlijk shockerend dat er ook schandalen voorkwamen in de tak vermogensbeheer van Credit Suisse. Er waren duidelijke gevallen van fraude waar de bank, in plaats van mea culpa te slaan, reageerde door een rechtszaak tegen haar klanten aan te spannen. Op een gegeven moment kom je dan in een situatie terecht dat de markten gaan twijfelen of de bank de risico’s nog onder controle heeft. Zo’n verlies van vertrouwen is fataal.”

Was een overname door UBS de juiste oplossing?

DECHAENE. “Er waren blijkbaar twee mogelijkheden, ofwel een resolutie van de bank, ofwel een overname door UBS. Om de marktverstoring zo klein mogelijk te houden, is voor een overname gekozen. Maar die trend om een bank die in de problemen komt bij voorkeur onder te brengen bij een andere bank is niet zonder risico’s. De banken worden altijd maar groter en groter. En we moeten ons de vraag stellen of dat wel een goede evolutie is. Wie gaat UBS overnemen als zo’n heel grote bank in de problemen komt?”

Wat is het antwoord?

DECHAENE. “Ik vind dat we de procedures moeten vereenvoudigen om makkelijker tot een resolutie van een bank te komen. Mijn thesis is dat banken genieten van positieve schaaleffecten tot een balanstotaal van 250 à 300 miljard euro – dat is toevallig de dimensie van de grootbanken in België. Daarboven vallen bijkomende schaalvoordelen weg.”

Bij Credit Suisse werd de normale hiërarchie van schuldeisers niet gevolgd. De aandeelhouders kregen een klein bedrag, terwijl de houders van achtergestelde converteerbare obligaties (coco’s) alles verloren.

DECHAENE. “Dat was, wat mij betreft, een zeer slecht idee. In Europa zou dat zo goed als onmogelijk zijn, omdat de filosofie is dat een grote bank die faalt, overgeheveld wordt van de toezichthouder (SSM) naar de resolutie-autoriteit (SRB), wegens de potentiële impact op andere banken. Daarom hebben de Europese Centrale Bank (ECB), de European Banking Authority (EBA) en de SRB unisono zo sterk gecommuniceerd dat dit in de eurozone anders gebeurt dan in Zwitserland.”

Zullen investeerders nu niet twee keer nadenken om coco’s te kopen? Europese banken doen vaak op die instrumenten een beroep om hun kapitaalbuffers te versterken?

DECHAENE. “Begin vorige week was er veel chaos op die markt, maar de storm is daar toch gaan liggen. Investeerders hebben de boodschap van de Europese financiële autoriteiten begrepen, volgens mij. Ik verwacht geen grote besmetting vanuit Zwitserland. Maar ik zou niet graag de persoon bij UBS zijn die nu investeerders voor coco’s moet zoeken.”

Na Credit Suisse verschoof de aandacht van de markt naar Deutsche Bank. Is er zoiets als een zoektocht naar de zwakste schakel aan de gang?

DECHAENE. “Dat kan. Banken zijn alleszins niet de flavour of the month. Als oud-zakenbankier weet ik ook dat traders in situaties van grote volatiliteit veel geld kunnen verdienen. Kijk naar de prijsvorming van bank-CDS’en (een credit default swap is een soort verzekering tegen een failissement, nvdr) waarvan de liquiditeit zeer klein is. Dan heb je niet veel geld nodig om de prijs van die CDS in deze of gene richting te duwen en goed geld te verdienen op je andere posities. Ik zie bepaalde CDS-bewegingen die ik niet kan verklaren met de inside-information waarover ik als toezichthouder beschik. Een CDS kun je echt niet vergelijken met de hartslagmonitor van een patiënt die in het ziekenhuis ligt.”

Ik zie bepaalde CDS-bewegingen die ik niet kan verklaren met de inside-information waarover ik als toezichthouder beschik

Maakt u zich sterk dat we in het eurogebied gespaard blijven van verdere bankongevallen?

DECHAENE. “Dat kan ik principieel nooit doen. Het is niet onze taak als toezichthouders om te garanderen dat een bank nooit zal falen. Het is onze taak om die kans te reduceren en tijdig in te grijpen als het toch slecht gaat met een bank, zodat een oplossing mogelijk wordt die de depositohouder 100 procent beschermt. Dat is mijn poolster. Als wij zouden garanderen dat een bank nooit zal falen, dan zou die bank obligaties kunnen uitgeven tegen dezelfde rentevoet als de overheid. Dat zou ongezond zijn. Banken mogen geen vrijgeleide krijgen om risico’s te nemen omdat ze denken dat ze toch gered zullen worden.”

Hoe dan ook vragen mensen zich af hoe veilig hun geld is en hoe veilig onze banken zijn. Kunt u hen geruststellen?

DECHAENE. “Dat is niet zo eenvoudig om uit te leggen. De rente stijgt allicht sneller dan de gemiddelde bankier zou wensen, maar als de banken zich goed ingedekt hebben, kunnen ze tegen een stootje. Globaal genomen voel ik me comfortabel met de hedging-strategieën van onze Belgische banken, ook al is geen enkele bank 100 procent ingedekt. Maar de manoeuvreerruimte waarover ze beschikken is relatief klein.

“Daarnaast hebben de banken uit de eurozone enorme bedragen uitstaan bij de centrale bank waarop ze in een eventueel noodgeval een beroep kunnen doen. Als die buffer niet zou volstaan, heeft de ECB nog een heel arsenaal wapens in huis om een bankencrisis te bezweren. Let op, wij mogen enkel liquiditeitssteun geven aan banken die solvabel zijn, maar er is een potentieel veiligheidsnet voor de banken. In 2008 hebben de aandeelhouders en obligatiehouders veel geld verloren, maar de overheid en de Nationale Bank kregen hun steun en noodleningen volledig terugbetaald, en de depositohouders bleven ongeschonden.”

Zal deze turbulente in de banksector leiden tot een minder soepele kredietverlening aan bedrijven en gezinnen, en op die manier ook tot een vertraging van de economie? En kan die vertraging leiden tot meer kredietverliezen voor de banken, met verdere onrust tot gevolg, waardoor we in een negatieve spiraal belanden?

DECHAENE. “Krediet wordt schaarser. We zien in de markt dat de intrestvoeten stijgen en dat de voorwaarden strenger worden. Er wordt bijvoorbeeld meer onderpand gevraagd. Dat zal een vertragend effect hebben op de economie. Dat kan de centrale banken helpen om de inflatie onder controle krijgen. De kans op een negatieve spiraal is echter klein.”