Zijn onze schoolboeken te duur?

Het begin van het schooljaar betekent een alweer stijgende schoolfactuur. Een op de tien schoolkinderen heeft moeite om die te betalen. Liggen de uitgaven voor schoolboeken te hoog?

Begin september krijgen heel wat ouders de indruk dat naar school gaan vroeger toch goedkoper kon. De stijging van de kosten is logisch: naast de stijgende levensduurte, zijn moderne leermethodes met leerwerkboeken en digitale extra’s de regel.

Dat betekent niet dat educatieve uitgevers en distributeurs van schoolboeken zwelgen in ongeoorloofde winsthonger. “In Vlaanderen gaat 14 miljard euro naar de onderwijsbegroting”, zegt Frank Vercalsteren, directeur van de educatieve distributeur Iddink Groep. “De markt van schoolboeken voor het secundair onderwijs is goed voor circa 100 miljoen euro. Als het onderwijs 1 procent efficiënter zou zijn, dan kunnen we de schoolboeken in het secundair gratis aanbieden.”

Stijgende schoolfactuur

De toegang tot onderwijs is in België gratis tot het einde van de leerplicht op achttien jaar. Daarom vragen scholen in het lager en middelbaar onderwijs geen inschrijvingsgeld. In het basisonderwijs is bovendien het didactisch materiaal gratis. Voor extra kosten die scholen wel mogen aanrekenen – zoals naschoolse opvang, maaltijden, schoolreizen of transport – geldt een maximumfactuur. Voor het schooljaar 2020-2021 bedraagt die 90 euro per jaar.

In het secundair onderwijs is didactisch materiaal niet gratis. Voor schoolboeken of gekopieerde cursussen moet worden betaald. Er is geen maximumfactuur. De leerkrachten en scholen bepalen bovendien welke boeken of cursussen worden gebruikt. Het maakt dat de studiemateriaalkosten voor een scholier in het secundair onderwijs nogal kunnen verschillen naargelang de school en de studierichting.

Volgens rapporten van het Steunpunt Onderwijsonderzoek (SONO) valt het met die stijgende schoolkosten nogal mee. De gemiddelde studiekosten in het gewoon secundair onderwijs bedroegen 979 euro in het schooljaar 2006-2007. Tegenwoordig ligt dat op 1246 euro per jaar. De kostenstijging is voornamelijk het gevolg van hogere vervoerskosten. De prijs van schoolboeken is in relatieve termen de voorbije tien jaar nauwelijks gestegen.

Dure oefenboeken

Toch begint ongeveer 11 procent van de scholieren aan zijn schooljaar zonder over schoolboeken te beschikken. 70 procent van de scholen krijgt te maken met onbetaalde schoolfacturen. Om de studiekosten te beheersen is het zinvol de uitgaven voor schoolboeken en drukwerk laag te houden. Een recent rapport van SONO pleit ervoor de kosten voor eenjarige leerboeken te beperken. Het aantal invulboeken neemt toe.

Een paar decennia geleden kocht een scholier een handboek en een werkboek. Dat eerste kocht hij vaak tweedehands, het werkboek was meestal wat goedkoper. Nu worden beide vaak gebundeld, waardoor scholieren jaarlijks verplicht zijn nieuwe schoolboeken aan te schaffen. De prijs ligt hoger dan voor een klassiek handboek. Maar dat verantwoorden uitgevers door de kwalitatieve upgrade. “Leerwerkboeken passen in een didactische methode en zijn een middel om de leerstof te differentiëren”, zegt Kristof Thijssens, directeur van de Groep van Educatieve en Wetenschappelijke Uitgevers (GEWU).

Bovendien worden klassieke handboeken tegenwoordig geregeld geactualiseerd, wat hun houdbaarheid op de tweedehandsmarkt beperkt. Het zijn de scholen of de vakleerkrachten die kiezen voor een methode met of zonder leerwerkboek. Uitgevers bieden vaak de beide opties aan. Leerkrachten kiezen voor de leerwerkboeken omdat ze kwalitatief beter zijn en vaak hangt er een digitaal luik aan vast.

De educatieve uitgevers vinden het niet fair dat zij de zwartepiet krijgen toegespeeld. “Wij investeren miljoenen in onze didactische methodes”, zegt Winfried Mortelmans, CEO van de educatieve uitgeverij Van In. “Aan onze nieuwe taalmethode hebben 100 auteurs een paar jaar gewerkt. Dat leerwerkboek is een kwalitatieve upgrade die we hebben afgestemd op de vragen uit het veld.”

De GEWU erkent de realiteit van kansarmoede in het onderwijs. “Elk kind moet toegang hebben tot de juiste leermiddelen”, zegt Thijssens. “Maar het lijkt ons logisch eerder te zoeken naar een manier om een op de tien kinderen toegang te verlenen tot de leermiddelen, dan voor iedereen de kostprijs te verlagen. Dat leidt ertoe dat uitgevers niet meer kunnen investeren in een doelgerichte en gesegmenteerde leermethode.”

Uitbestedingstendens

De uitgevers bepalen de prijs van de schoolboeken, maar bezorgen de boeken doorgaans niet rechtstreeks aan de eindgebruiker. Daarvoor zorgt de school of een gespecialiseerde verdeler van schoolboeken. In het eerste geval krijgt de school een bulklevering en verdeelt ze de boeken in pakketjes per leerling. In het tweede geval levert een groothandel zoals Standaard Boekhandel of een gespecialiseerde verdeler zoals Iddink of Studieshop.be dat rechtstreeks aan de scholier.

“Scholen die kiezen voor een bulklevering, mikken op een grote korting”, zegt Olivier De Ryckere, die als stafmedewerker van Katholiek Onderwijs Vlaanderen scholen ondersteunt in groepsaankopen en openbare aanbestedingen van onder meer energie en schoolboeken. “Maar ze moeten leerkrachten optrommelen om de boekenpakketten per leerling samen te stellen.”

“Een boekenfonds beheren is arbeidsintensief”, zegt Ivan Coeckelbergh, algemeen directeur van de gespecialiseerde distributeur Studieshop.be. “Het vergt investeringen die moeilijker te verteren zijn als handboeken wijzigen of een onderwijshervorming een ander handboek vergt. Wij kunnen dat spreiden.”

Ook Mario Dewarier, verantwoordelijk voor de leveringen aan scholen bij Standaard Boekhandel, ziet steeds meer vraag naar een extern boekenfonds. “Wij doen beide, maar in het geval van een extern boekenfonds zijn onze kosten wat zwaarder. Daarom maken we commercieel andere afspraken met de scholen.”

Tweedehandsmarkt

Gebruikte boeken hebben nog niet afgedaan. Standaard Boekhandel verkoopt tweedehandsboeken, terwijl Iddink en Studieshop inzetten op huurformules. Maar slechts een minderheid van de scholen kiest voor gebruikte boeken. “Het is een uitdaging om een circuit van gebruikte boeken op te zetten”, zegt Olivier De Ryckere. “Opnieuw beslissen de scholen. En hoewel dat financieel interessant is voor de leerlingen, kunnen heel wat scholen dat er niet meer bijnemen.”