Nieuwe wet beschermt tegen overmatige schuldenlast: ‘Schuldeisers hebben meer kans om hun geld terug te krijgen’

MyTrustO-oprichter Patrick Van Buggenhout is blij met de nieuwe wet waardoor deurwaarders eerst moeten inzetten op bemiddeling voor ze peperdure gerechtelijke procedures opstarten. Toch is er nog ruimte voor verbetering. “Als je de schuldenproblemen veel vroeger zou aanpakken, zouden er minder sociale uitgaven nodig zijn. Onze samenleving is rijk genoeg om armoede geen kans te geven.”

In het parlement is vorige week een wet aangenomen, die ervoor moet zorgen dat minder mensen worden gedagvaard omdat ze een rekening te laat of niet hebben betaald. Deurwaarders moeten voortaan eerst inzetten op bemiddeling voor ze peperdure gerechtelijke procedures opstarten. “Het is de derde wet over die materie in korte tijd”, zegt deurwaarder Patrick Van Buggenhout, die negen jaar geleden zijn missie begon om de manier waarop schulden worden geïnd radicaal te veranderen.

Op 1 september 2023 trad al een nieuwe incassowet in werking. Die bepaalt dat de eerste herinnering voor een onbetaalde factuur gratis moet zijn. Na een elektronische herinnering of een rappel per brief krijgt de schuldenaar respectievelijk 15 of 17 dagen om te betalen. Pas daarna mogen intresten en een schadevergoeding worden gevraagd. De wet beperkt ook de schadevergoeding voor onbetaalde of te laat betaalde facturen. Op 2 mei zette het parlement bovendien het licht op groen voor de toevoeging van de minnelijke schuldbemiddeling aan het Wetboek Economisch Recht. “Daarin staat wat schuldbemiddeling is, hoe die moet verlopen en wie bevoegd is”, legt Van Buggenhout uit.

De wet die vorige week werd aangenomen, draait rond overmatige schuldenlast. “De vrederechter heeft voortaan de exclusieve bevoegdheid voor onbetaalde school- en ziekenhuisfacturen, zoals dat al langer het geval is voor nutsvoorzieningen en telecom”, zegt Van Buggenhout. “Bovendien moeten deurwaarders voortaan een oplossing proberen te vinden zonder bijkomende gerechtskosten.”

“Er is op anderhalf jaar tijd enorm veel werk verzet door de betrokken kabinetten, de meerderheidspartijen, de stakeholders op het terrein en het parlement, waar overigens geen enkele tegenstem werd genoteerd. Er is met andere woorden een groot draagvlak voor deze nieuwe wetswijzigingen”, vindt Van Buggenhout. “Er beweegt veel op het beleidsniveau”, zegt ook Frédéric Vandenhende, die vorig jaar een Trends Impact Award won met zijn financiële app ROOV die meer transparantie en een stukje controle wil teruggeven aan mensen in schuldbemiddeling. Beide ondernemers proberen elk op hun manier een steentje te verleggen voor mensen met schulden en hebben een visie voor een beter beleid (zie helemaal onderaan het artikel onder Mentale gevangenis).

Niet kunnen of niet willen

“Je moet zo snel mogelijk een onderscheid maken tussen mensen die hun schulden – tijdelijk of structureel – niet kunnen betalen, en mensen die niet wíllen betalen”, meent Van Buggenhout. Eén op de tien mensen met een betalingsachterstand kunnen hun schulden absoluut niet meer terugbetalen, omdat zij bijvoorbeeld niets overhouden van hun veel te kleine uitkering. Ongeveer de helft van de schuldenaren kan zijn schulden wel voldoen, maar niet in één keer.

Van Buggenhout stond in 2015 mee aan de wieg van MyTrustO, dat een alternatief biedt voor de klassieke manier van werken met een deurwaarder, advocaat of incassobureau. “Er wordt altijd vertrokken van de schuldeisers, terwijl wij vinden dat je van de realiteit van de schuldenaren moet vertrekken.” Bij MyTrustO maakt de deurwaarder een financiële foto van alle inkomsten, uitgaven en uitstaande schulden van de schuldenaar en stelt daarna een realistisch en allesomvattend afbetalingsplan voor aan de schuldeisers.

Als mensen geconfronteerd worden met steeds hoger oplopende gerechts- en deurwaarderkosten, belanden ze in een straatje zonder einde. “In onze filosofie komen er maximaal 55 euro per maand werkingskosten bij voor mensen die hun schulden willen centraliseren. Lossen ze via de MyTrustO-deurwaarder maandelijks 1.000 euro af, dan zuiveren ze hun schulden met minstens 945 euro per maand aan. In de klassieke juridische mallemolen gaat van die 1.000 euro misschien 300 à 400 euro naar de terugbetaling van schulden en de rest naar invorderingskosten.”

40 procent kan zijn schulden wel terugbetalen, maar weigert dat. Voor die laatste groep moeten de deurwaarders alsnog het klassieke pad bewandelen met loonbeslag en beslag op meubels en auto’s als dat nodig blijkt.

Omgekeerde weg

“Vandaag stapt elke schuldeiser apart naar een deurwaarder”, zegt Van Buggenhout. “MyTrustO brengt op verzoek van de schuldenaar alle schulden in kaart en contacteert alle schuldeisers. De omgekeerde weg dus. Zo kunnen we ook rust brengen bij de schuldeisers en besparen we zelfs tijd. We gaan bij de mensen thuis langs om de situatie holistisch te bekijken en alle attesten over de inkomsten te verzamelen, zoals van hun loon, kinderbijslag en huur.”

“Als deurwaarders gewend zijn dertig keer per dag beslag te leggen, zal dat met de nieuwe wetgeving misschien nog maar drie keer meer zijn. De schuldenaren zijn bij MyTrustO even belangrijk als de schuldeisers. Ook veel schuldeisers maken gebruik van onze alternatieve invorderingswijze, omdat ze een veel betere kans hebben om op termijn hun geld te krijgen. Schuldeisers zijn onze beste ambassadeurs. Zij kunnen ook de beste hulpverleners voor mensen met schulden zijn.”

MyTrustO wint naar eigen zeggen marktaandeel. “We kunnen ons succes aantonen, bijvoorbeeld bij de honderden scholen die voor hun onbetaalde schoolfacturen een beroep doen op ons”, zegt Van Buggenhout. “Schuldeisers recupereerden al tienduizenden openstaande facturen met die nieuwe filosofie, zonder dat een dagvaarding voor de rechtbank nodig was. Elke deurwaarder kan op onze manier bemiddelen, maar de collega’s doen dat tot nu niet. Er zijn wel advocaat-bemiddelaars. Mensen kunnen ook naar het OCMW of een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW).”

Voorlopig werkt MyTrustO enkel in Vlaanderen en het Brussels Gewest. “De stap naar Wallonië hebben we nog niet gezet, omdat er ook veel interesse is uit Nederland, waar dezelfde filosofie aan een opmars bezig is.”

Collectieve schuldenregeling

Voor mensen die ‘financieel dood’ zijn, zoals Van Buggenhout het noemt, is de collectieve schuldenregeling de laatste reddingsboei. In de eerste drie maanden van dit jaar werden 2.452 nieuwe aanvragen ingediend voor collectieve schuldenregelingen, bijna 3 procent meer dan in dezelfde periode in 2023. In totaal zitten bijna 53.000 mensen in een collectieve schuldenregeling. Mensen komen pas in aanmerking voor zo’n regeling als ze hun schulden onmogelijk op een redelijke termijn kunnen terugbetalen.

Voor een collectieve schuldenregeling kunnen mensen een aanvraag indienen bij het OCMW of via een advocaat. Als die wordt goedgekeurd, zal de rechter een schuldbemiddelaar aanstellen die een aanzuiveringsregeling zal proberen op te stellen, ofwel in der minne ofwel via de rechter. “Ik vind het goed dat er een procedure is, omdat de mensen met schulden gerechtelijke bescherming en professionele begeleiding krijgen en na zeven jaar een doorstart kunnen maken”, zegt Frédéric Vandenhende, de CEO en oprichter van Augias Corp (ROOV).

Het grote nadeel van zo’n regeling is echter dat de lonen en de uitkeringen op de rekening van de schuldbemiddelaar gestort moeten worden. Die geeft de mensen in een collectieve schuldenregeling ‘leefgeld’. De mensen verliezen de controle. Ze zijn ook niet altijd even goed op de hoogte van wat met hun inkomen precies gebeurt. Vandenhende wilde daar iets aan doen. Hij kreeg in 2021 voor zijn app ROOV een PSD2-licentie, die het mogelijk maakt met toestemming van de klanten de gegevens van verschillende zichtrekeningen bij verschillende banken in één app te verzamelen. Vandenhende: “De advocaten kunnen op die manier transparantie en toegang bieden tot de rekeningen die door de bemiddelaar worden beheerd.”

Beter draaiende economie

“Het voordeel voor de schuldeisers is een betere terugbetaling van de schulden”, zegt Vandenhende. “Voor de schuldbemiddelaars zijn er ook voordelen. Zij kunnen efficiënter werken, omdat ze via de app taken kunnen automatiseren of vergemakkelijken. Er zijn nu al meer dan 80 advocatenkantoren klant bij ons en we hebben meer dan 6.000 dossiers gedigitaliseerd. We hebben onlangs onze eerst klant in Luik getekend, een van de grootste bewindvoerders van Wallonië.”

Vandenhende zou graag nog veel verder gaan in het automatiseren van het werk van de schuldbemiddelaars, zodat ze meer tijd krijgen om met hun cliënten te communiceren. “De schuldbemiddelaars moeten rapporteren via een applicatie van de overheid, waar veel handmatig werk bij komt kijken. ROOV zou die rapportering automatisch kant-en-klaar kunnen afleveren, maar de overheidsdienst kan die voorlopig nog niet ontvangen. Ik overleg hierover al twee jaar met JustRestart, het centrale register van de collectieve schuldenregelingen van de Orde van Vlaamse Balies, maar verandering en digitalisering hebben hun tijd nodig.”

Hij stelt ook vast dat er bij overheidsinstellingen zoals OCMW’s nog veel te veel administratief werk komt kijken dat geautomatiseerd zou kunnen worden. “Er is veel personeelsverloop. Er zijn wachtlijsten. Via de automatisering zouden die medewerkers veel meer een luisterend oor kunnen bieden.”

Voor Van Buggenhout is de digitalisering vooral een handig middel en geen doel. “De oplossing moet vooral komen van een andere visie. Onze samenleving is rijk genoeg om armoede geen kans te geven. Als je de problemen veel vroeger zou aanpakken, zouden er minder sociale uitgaven nodig zijn, zouden minder mensen fysiek of mentaal ziek worden, zou er veel minder absentie op het werk zijn, zouden kinderen betere opleidingen en kansen genieten, enzovoort. Een deel van die uitgaven zou je recupereren door een beter draaiende economie en dus hogere belastinginkomsten.”

Ook Vandenhende wil een wijziging van de visie. “In plaats van in te zetten op het oplossen van problemen als alles al verkeerd is gelopen, zouden we beter inzetten op het proactief opsporen van problemen. Dat zou een veel duurzamere manier van werken zijn en zo komen er ook minder werk voor de schuldhulpverleners en veel minder extra kosten bij kijken. Mijn vader heeft in 2010 zelfmoord gepleegd, omdat hij na het faillissement van zijn bedrijf niet meer over de schuldenberg kon kijken”, zegt Vandenhende over zijn persoonlijke motivatie. “Er zitten ook notificaties in de app, die waarschuwen wanneer er te weinig geld op een rekening staat voor rekeningen die eraan zitten te komen. Wij willen liever de rookmelder dan de brandweer zijn en aan preventie doen.”

Financiële educatie

Vandenhende weet als geen ander hoe mensen aan schulden ten onder kunnen gaan. Hij heeft het gevoel dat steeds minder mensen met geld kunnen omgaan en het steeds meer de verkeerde kant opgaat. “Er is een explosie van mensen met financiële problemen, door burn-out, depressie, drugs of te hoge levensstandaarden. Mensen kopen allerlei spullen op afbetaling. Bij de minste tegenslag komen ze in slecht financieel weer terecht. Als mijn gsm vroeger kapot ging, kocht ik een prul van 10 euro en spaarde ik voor een duurder model. Nu kopen jongeren smartphones van 1.000 euro op krediet en betalen ze honderden euro’s woekerintresten.” Vandenhende pleit dan ook voor meer financiële educatie op school. “In Scandinavië wordt er één week per jaar lesgegeven over budgetteren, belastingen en beleggen. In België is daar veel te weinig aandacht voor. Laat de overheid een grote bewustmakingscampagne opzetten, met gratis online cursussen en beloningen.”

Voor Van Buggenhout is vooral het fenomeen van het groeiende aantal alleenstaanden en eenoudergezinnen de oorzaak van de toenemende schuldenproblemen. “Van één inkomen is het moeilijk de huur en alle andere levensnoodzakelijke zaken te betalen. Als je daarnaast ook schulden moet aflossen, wordt de situatie zeer precair.”

Taboe

Mensen kunnen aankloppen bij een OCMW of CAW voor budgetbegeleiding, waarbij er iemand over hun schouder meekijkt, of voor budgetbeheer, waarbij de budgetbeheerder de betaling van de rekeningen effectief overneemt, of voor schuldbemiddeling, als de schulden nog enigszins overzichtelijk zijn.

Volgens Steunpunt Mens en Samenleving (SAM) wachten mensen vaak te lang om de stap naar schuldhulpverlening te zetten en proberen ze eerst hun schulden af te lossen door nieuwe kredieten aan te gaan, of te lenen bij vrienden en familie, wat de financiële situatie vaak verergert. Van Buggenhout: “De overheid zou ervoor moeten zorgen dat er meer laagdrempelige schuldenhulpverlening is. Mensen blijven zich schamen om naar het OCMW te stappen. Bij MyTrustO is dat taboe er gelukkig niet.”

Mentale gevangenis

Ook de oplossing van de collectieve schuldenregeling komt veel te laat. “Er ligt nog een wetsontwerp klaar voor de volgende legislatuur, waardoor de arbeidsrechtbank een procedure van schuldafbouw bij vonnis kan opleggen”, weet Van Buggenhout. “Dan volstaat een akkoord van de meerderheid van de schuldeisers, die ook meer dan de helft van de uitstaande schulden vertegenwoordigen, om de overige schuldeisers te verplichten een regeling te aanvaarden.” Zeg maar een light versie van de collectieve schuldenregeling, waarbij de mensen hun inkomen niet meer hoeven af te geven aan de schuldbemiddelaar. Voor Van Buggenhout is de collectieve schuldenregeling zoals we die vandaag kennen: “een mentale gevangenis, waarin niemand gelukkig is”. Hij zou in de toekomst daar nog graag verder aan sleutelen.

ROOV houdt een dashboard met zijn impact bij voor impactinvesteerder Trividend, dat begin vorig jaar geld investeerde. “Voorlopig wordt vooral gemeten hoeveel uren werk bespaard worden bij de advocatenkantoren”, zegt Frederik Mattijs, directeur van Trividend. “Wij geloven dat ROOV een oplossing biedt om mensen ervoor te behoeden dat ze meer en meer in schulden terechtkomen. Voor mensen met een schuldenprobleem kan het een manier zijn om er snel uit te raken. Zij zijn meestal niet zo beslagen in administratie en met de app wordt alles vereenvoudigd.” Gemiddeld bespaart ROOV 4 tot 6 uur per advocaat, die kan worden gebruikt om in te zetten op meer dienstverlening voor de cliënten.

“In de toekomst willen we ook meten of het gedrag van de mensen die de app gebruiken ook verandert. De bedoeling is met behulp van artificiële intelligentie voorspellingen te doen over uitgaven. Zo zou het kunnen dat een gezin met kinderen een waarschuwing krijgt dat er in september extra uitgaven voor school zullen zijn. Er kunnen suggesties komen om bepaald betaalgedrag bij te sturen, zodat er meer kan gespaard worden. Bij onverwachte uitgaven krijgen de professionele begeleiders proactief een bericht, zodat ze mee kunnen opvolgen.”