Klimaatcontact helpt burgers ecologischer te leven: ‘We willen mensen inspireren, zonder ze een schuldgevoel aan te praten’
De klimaatverandering is niet enkel het probleem van de overheid en de bedrijven. Iedereen kan zijn steentje bijdragen. Maar hoe begint u daaraan? KlimaatContact wil mensen helpen hun eigen doelen te formuleren en te realiseren. We namen de proef op de som.
Het nieuwe IPCC-rapport drukt ons opnieuw met de neus op de feiten: de aarde warmt op en de broeikasgassen die we met zijn allen uitstoten zijn de oorzaak. Dat roept bij velen de vraag op wat zij als individuele burger daartegen kunnen doen. Trends stelde zich enkele maanden geleden al die vraag en liet zich coachen door KlimaatContact, een organisatie die mensen helpt individuele klimaatdoelen te stellen en te realiseren. Hieronder enkele concrete doelen en tips hoe die te bereiken.
We stevenen af op een klimaatcatastrofe. Maar wat kan ik eraan doen? Met die vraag in het achterhoofd schreef ik me in augustus in voor KlimaatContact. “Ik denk dat veel mensen zich machteloos voelen”, zegt Wietse De Langhe, een van de oprichters. Hij kampte met hetzelfde gevoel na de grote klimaatmarsen van 2018, toen tot 90.000 mensen op straat kwamen. “Dat was voor mij de eerste stap van passieve bezorgdheid naar echt iets doen. Die marsen zijn goed, want ze geven een duidelijk signaal aan de overheid. Toch bleef het gevoel knagen dat ik meer moest ondernemen.”
Met vijf gelijkgestemden kwam De Langhe uit bij KlimaatGesprekken, een Nederlandse organisatie die de mosterd had gehaald bij het Britse Carbon Conversations. “Dat focust al tien jaar op die ene vraag waar zoveel mensen mee worstelen: wat kan ik zelf doen?” Het antwoord zou ik de volgende maanden krijgen in enkele workshops.
‘Uiteindelijk moet iedereen voor zichzelf doelen stellen die passen bij zijn levensstijl. Maar het helpt om eerst met anderen op zoek te gaan naar welke acties je kunt en wilt ondernemen.’
De Langhe nam vorig jaar ontslag als strategic initiative manager bij Barco om zich toe te leggen op KlimaatContact. “Ik kreeg veel kansen bij Barco, maar dit project ligt me na aan het hart. We staan voor een cruciale fase, waarin we moeten groeien. We willen meer trainingen geven, meer coaches opleiden en een robuuste organisatie uitbouwen.”
“Zonder de coronapandemie waren we vorig jaar wellicht al sneller gegroeid”, stelt de ingenieur. “Dit jaar willen we groeien naar 100 coaches en 600 deelnemers, en vooral onze activiteiten regionaal uitbreiden. Nu zijn we actief in Gent en Leuven, maar we willen ook naar Brussel, Antwerpen en Brugge.” Elke deelnemer kan na een opleiding zelf coach worden bij KlimaatContact. De volgende jaren zou de groei dus exponentieel moeten verlopen. “Een beetje zoals de verspreiding van een virus, maar met een positieve impact”, lacht De Langhe.
Sessie 1: Mijn impact
In september laten de coronamaatregelen nog toe dat de deelnemers aan KlimaatContact samenkomen voor een inleidende workshop. We zijn met z’n zessen, allemaal dertigers, en we delen een bezorgdheid over de klimaatverandering. Dat niemand van ons nog overtuigd hoeft te worden, doet de vraag rijzen of KlimaatContact niet vooral voor de eigen parochie preekt. De Langhe weerlegt dat: “Het is net goed die mensen samen te brengen. Uiteindelijk moet iedereen voor zichzelf doelen stellen die passen bij zijn levensstijl. Maar het helpt om eerst met anderen op zoek te gaan naar welke acties je kunt en wilt ondernemen.”
Na afloop van elke workshop moeten de deelnemers voornemens formuleren, zowel op korte als op lange termijn. “Het helpt als je omringd bent door mensen die je stimuleren en uitdagen”, vindt Mathieu Marlier. De professor internationaal sportmanagement aan de Lunex-universiteit in Luxemburg is onze coach voor de zes workshops. “Na mijn deelname heb ik bijvoorbeeld eindelijk mijn regenput aangesloten”, zegt hij. “Die lag al twee jaar klaar, maar pas door er een doel van te maken, heb ik er ook werk van gemaakt.”
Als voorbereiding op de eerste workshop meet ik mijn impact. Onderzoek toont aan dat de gemiddelde Belg zo’n 10 ton CO2 per jaar uitstoot. Voor een duurzame wereld moet dat naar 2,5 ton. Als de wereldbevolking blijft groeien zoals voorspeld, moet het zelfs naar 1,5 tot 1 ton per persoon. Ik kom uit op 11,1 ton. Ik woon en werk in Brussel, en eet bijna nooit vlees. Dat levert goede punten op. Een oud en slecht geïsoleerd huis, en vooral een paar vliegreizen doen me de das om.
Mijn voornemen
Ik wil mijn CO2-uitstoot met minstens de helft verminderen.
Sessie 2: Wonen en energie
Als voorbereiding op de tweede workshop, die over wonen en energie gaat, begin ik mijn meterstanden bij te houden. Meten is weten. Het moet me toelaten heel concrete doelen te stellen. “Doelen zetten aan tot gedragsverandering”, zegt De Langhe. Hij legt uit hoe de methodologie van Carbon Conversations is opgebouwd rond inzichten uit de psychologie, de sociologie en de communicatie. “Als ingenieur vind ik het wel belangrijk dat onze aanpak wetenschappelijk is onderbouwd”, stelt hij.
Ik onthoud van de avond vooral dat ik met kleine ingrepen al veel kan winnen. Tochtstrips aan ramen en deuren kunnen bijvoorbeeld al een groot verschil maken. De echt grote ingrepen, zoals beter isoleren, zonnepanelen en een warmtepomp zullen nog even moet wachten. Er zal nog heel wat afvalwater naar de Zenne stromen vooraleer mijn huis een duurzame woning is.
Psychiater Dirk De Wachter: ‘Af en toe moeten we ons eens schuldig voelen’
“Een groep kan een belangrijke motivator zijn. Als mensen elkaar vinden, halen ze daar steun uit. Op die manier werkt de AA bijvoorbeeld voor alcoholverslaafden. Om mensen te motiveren, werken positieve gevoelens het best. Dat toont onderzoek duidelijk aan. Positieve motivatie werkt beter om gedrag te veranderen. Toch vind ik schuldgevoelens uitbannen geen goed idee. Schuldgevoelen sturen ons interne morele kompas. Ik vind het pas een probleem als mensen geen schuld voelen. Af en toe moeten we ons eens schuldig voelen, bijvoorbeeld als we een geliefde pijn doen of kinderen wat verwaarlozen. En waarom niet als we nodeloos vliegen?”
Dirk De Wachter is psychiater aan de KU Leuven
Ook een andere deelnemer botst op een ongemakkelijke realiteit. Lisa Van den Bossche werkt voor Robinetto, een social-impactstart-up die met zijn watersysteem 1 miljard drankverpakkingen wil uitsparen in ons land. Ze liet er een veelbelovende carrière bij een multinational voor staan. Ze is dus professioneel met een duurzaam product bezig, maar onlangs is ze wel naar een grotere woning buiten de stad verhuisd. “We verwarmen nog op stookolie en onze riool komt uit in de beek. Dat stoort me ontzettend en we zullen er zo snel mogelijk iets aan doen. Maar ik moet er ook niet flauw over doen: we hebben gekozen voor een niet-duurzame woning. Dat zal onvermijdelijk een impact hebben op onze voetafdruk. Je weet wat ze zeggen: If you love nature, stay in the city.”
Mijn voornemens
Op korte termijn
– Uitzoeken of mijn energie- leverancier wel zo groen is als hij beweert te zijn.
– Tochtstrips aanbrengen aan alle deuren en ramen.
– De thermostaat beter afstellen, zodat de verwarming niet altijd aanstaat.
Op lange termijn
– Mijn huis volledig isoleren.
Sessie 3: Voeding
Met voeding ligt voor het eerst een echt gevoelig thema op tafel. Wie zijn eetpatroon wil wijzigen, moet afrekenen met gewoontes die hem letterlijk met de paplepel zijn ingegoten. We bespreken kleine problemen: hoe krijg je aan je grootmoeder uitgelegd dat je geen vlees meer eet? Maar ook grote uitdagingen: kunnen we met kleinschalige ecologische landbouw 7 miljard mensen voeden?
In de aanloop naar de derde workshop houd ik twee weken een voedseldagboek bij. Die avond krijgt mijn eten een score voor productie, verwerking, verpakking en transport. Dat leidt tot verrassende inzichten. Zo maakt de verpakking doorgaans maar 10 procent van de impact van een product uit. En tomaten die gerijpt zijn in de Spaanse zon, kunnen duurzamer zijn dan Belgische tomaten uit een verwarmde serre. Of hoe lokaal niet altijd beter is.
Dat maakt duidelijk hoe ontzettend ingewikkeld het is om goede keuzes te maken. En dan focust KlimaatContact nog uitsluitend op de CO2-uitstoot. Bewust. “CO2 is onze lens op de problematiek. Het maakt de problemen concreet en je kunt alles in cijfers gieten”, legt De Langhe uit. “Het doel van KlimaatContact is dat je zin krijgt om actie te ondernemen, niet dat je elke sessie buitenkomt met een hoofd dat op ontploffen staat door de overdaad aan informatie. Je merkt dat mensen door te praten over de klimaatverandering ook aandacht krijgen voor andere problemen, zoals het verlies aan biodiversiteit.”
Mijn voornemens
Op korte termijn
– De helft minder zuivel eten.
– Uitsluitend seizoensgebonden groenten en fruit kopen.
– Voedsel zonder verpakking kopen als het kan.
Op lange termijn
– Veel bewuster omgaan met voeding.
Sessie 4: Reizen en transport
Met het thema reizen zijn we – ondertussen online – aanbeland bij wat voor velen de meest pijnlijke klimaatspagaat is: de ongemakkelijke spreidstand tussen de manier waarop je het liefst wilt leven en het besef dat je je levensstijl moet aanpassen. Mijn voetafdruk kwam vorig jaar voor meer dan het helft van vliegreizen. Om mijn uitstoot minstens te halveren, moet ik dus gewoon stoppen met vliegen. Simpel? Niet echt!
“Mij helpt het dat KlimaatContact benadrukt dat je niet perfect hoeft te zijn”, vertelt Van den Bossche. Om een evenwicht te vinden tussen vliegschaamte en een duurzaam leven geeft ze zichzelf nog vijf grote vliegreizen. “Zo hoef ik niet te zeggen dat ik nooit meer zal vliegen, maar vind ik het ook niet erg om eens een paar jaar alternatieven te zoeken.”
“Je merkt dat iedereen met dezelfde dilemma’s worstelt. Dat helpt”, zegt Marlier. “Iedereen probeert op zijn eigen manier afwegingen te maken en zo kun je veel van elkaar leren. Voor mij is het belangrijkste dat ik nu bewuste keuzes maak. En als ik beslis toch te vliegen, probeer ik nog meer van de reis te genieten.”
Mijn voornemens
Op korte termijn
– Voor elke vliegreis binnen Europa uitzoeken of de trein een alternatief is.
– Lid worden van een systeem voor deelwagens.
– Daguitstappen met het openbaar vervoer plannen in plaats van met de wagen.
Op lange termijn
-75 procent minder vliegen.
Sessie 5: Klimaatgesprekken
De laatste workshop gaat over klimaatgesprekken, of hoe je met anderen over de klimaatverandering kunt praten. Dat is vaak lastig, ondervindt iedereen weleens. De Langhe: “Veel mensen denken dat ze perfect moeten zijn, om over de klimaatverandering te mogen praten. Maar het is niet omdat je dagelijks de wagen neemt om naar het werk te rijden of geregeld vliegt, dat je geen recht van spreken hebt. Al krijg je dan snel het verwijt dat je hypocriet bent, waarop het gesprek vastloopt.” De Langhe geeft advies voor hoe zo’n gesprek beter kan. “Begin met te erkennen dat je ook vaak gewrongen zit met de keuzes die je moet maken. Het helpt bijvoorbeeld als je vertelt dat het jou ook zwaar viel om een bepaalde stap te doen. Erken ook dat de ander zich niet hoeft te schamen.”
“Discussies gaan te veel over feiten en cijfers, en te weinig over wat je zelf kunt doen. Je wilt inspireren, niet overtuigen”, besluit De Langhe. Dat is ook wat hij met KlimaatContact voor ogen heeft. “We willen mensen inspireren om zelf op zoek te gaan naar wat ze kunnen doen, zonder ze een schuldgevoel aan te praten. Als zij op hun beurt anderen inspireren, gaat de bal aan het rollen.”
Professor Theo Compernolle: ‘Neem kleine stapjes, van succesje naar succesje’
“De klimaatverandering vergt een afweging tussen langetermijnvoordelen voor de hele wereld en kortetermijnnadelen voor jezelf. Langetermijndoelen en kortetermijnverliezen maken gebruik van twee totaal verschillende breinnetwerken. De eerste spreken het doelgerichte, zuiver menselijke brein aan. Alleen de mens is in staat aan de toekomst en zijn kleinkinderen te denken. De tweede situeren zich in ons reflexbrein, dat we delen met alle dieren. Het is ingesteld op onmiddellijke behoeftebevrediging. Tussen beide breinen is een conflict gaande, wat gedragsverandering moeilijk maakt.
“Gedragsverandering realiseer je niet van het ene moment op het andere. Dat heeft tijd nodig. Nudging, kleine duwtjes in de juiste richting, kan helpen. Je kunt dat ook bewust doen. Je kunt stapjes zetten, van succesje naar succesje, zo klein dat je ze altijd haalt. Die stappen zullen klein lijken in verhouding tot de omvang van het probleem van de klimaatverandering, maar ze motiveren je wel om ook een volgende stap te ondernemen.
“In workshops over gedragsverandering raad ik aan elke avond even na te denken. Niet over wat ik gedaan heb, want er zijn altijd wel duizend-en-één oorzaken waarom iets wel of niet is gelukt. Wel over de vraag of ik mijn best heb gedaan. Ik koppel mensen ook aan een buddy die, zeker in het begin, dagelijks moeten bellen. Zo houd je elkaar bij de les, want de kans op gedragsverandering neemt exponentieel af. Als je na één week niets hebt gedaan, is de kans dat je wel nog iets zult ondernemen al met de helft gedaald. Na twee weken is die kans zo goed als onbestaande.”
Theo Compernolle is neuropsychiater. Hij is als docent verbonden aan verschillende businessscholen en auteur van het boek ‘Ontketen je brein’
Change the Game
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier