Nu stookolie en aardgas uit de gratie vallen: zo kunt u anders verwarmen

De Vlaamse regering keurde begin november een nieuw klimaatplan goed. Verwarming op stookolie en binnenkort ook op aardgas worden afgebouwd, en dus is het uitkijken naar de beste alternatieven. Warmtepompen? Centrale verwarming op pellets? Of toch nog even de kat uit de boom kijken?

In nieuwbouwwoningen zijn verwarmingsinstallaties op stookolie sinds 1 januari verboden, en vanaf 2023 geldt dat verbod ook voor gasinstallaties. Wie vanaf juli 2022 voor een nieuwbouw nog voor een gasaansluiting kiest, zal voor de aansluiting op het aardgasnet de aansluitingskosten moeten betalen, een meerprijs van zowat 1.000 euro. Een verbod op nieuwe gasaansluitingen geldt al in grote appartementsgebouwen en grote verkavelingen, tenzij aardgas daar enkel dient om bij te springen bij collectieve installaties op hernieuwbare energie. Als overgangsmaatregel kunt u in een nieuwbouwwoning tot 2026 ook nog opteren voor een hybride warmtepomp – een combinatie van een gasketel en een warmtepomp. Al is die laatste maatregel nog niet definitief goedgekeurd, verduidelijkt Anneleen Haers, communicatiemedewerker bij het Vlaamse Energie- en Klimaatagentschap.

De plannen van de Vlaamse regering moeten de Vlamingen in eerste instantie massaal naar de warmtepomp duwen. Een warmtepomp is klimaatneutraal en haalt haar warmte ofwel uit de omgevingslucht (lucht-waterwarmtepomp of lucht-luchtwarmtepomp), ofwel uit de bodem (geothermische warmtepomp). Via de compressie van een koelmiddel wordt de temperatuur daarvan opgedreven tot 30 à 40 graden. Die warme lucht of dat warme water worden vervolgens in de woning verspreid, onder meer via vloerverwarming, ventilo-convectoren of radiatoren op lage temperatuur. Beide types warmtepompen kunnen ook worden gebruikt om sanitair water te verwarmen.

Houd er rekening mee dat er voor de installatie van een geothermische warmtepomp – die een hoger rendement heeft – ook grondboringen nodig zijn, waardoor het prijskaartje een heel stuk hoger uitvalt. Reken voor de installatie van een geothermische warmtepomp in een nieuwbouw toch al snel op minstens 20.000 euro. Een lucht-waterwarmtepomp – waarvoor ook een zichtbare buiteninstallatie vereist is – komt op zowat 15.000 euro. In een bestaand gebouw zal de prijs nog hoger uitvallen, omdat het noodzakelijke vermogen daar doorgaans hoger ligt.

Minstens even belangrijk is de vraag hoe u de opgewekte warmte achteraf zo efficiënt mogelijk in de woning verspreidt. “Vloerverwarming, die meestal onder de hele oppervlakte van de woning doorloopt, werkt typisch op lagere temperaturen”, legt Anneleen Haers uit. “Klassieke radiatoren werken op een watertemperatuur van 60 tot 70 graden en zijn dus niet geschikt om gecombineerd te worden met een warmtepomp. Vandaag zijn er gelukkig ook almaar meer radiatoren beschikbaar die ook op 30 tot 40 graden werken. Zij zijn doorgaans iets breder en ze hebben een grotere oppervlakte. Ook wandverwarming, met kleine kanaaltjes die in de muren verwerkt zitten, of ventilo-convectoren zijn een optie. Financieel bekeken is vloerverwarming bij nieuwbouw wellicht de voordeligste optie, maar de prijs van de warmtepomp zal veel bepalender zijn voor het totale prijskaartje.”

Hybride systeem

Omdat de isolatievereisten voor de verwarming met een warmtepomp behoorlijk hoog zijn, worden klassieke verwarmingssystemen in eerste instantie in nieuwbouwwoningen verboden of sterk ontmoedigd. “In bestaande woningen kan een hybride warmtepomp, die je aan een gasketel koppelt, een handige tussenoplossing zijn. Naarmate de woning beter geïsoleerd is, kun je vaker verwarmen via de warmtepomp”, legt Haers uit. “Zo’n hybride systeem is in een bestaande woning iets goedkoper dan de gewone lucht-waterwarmtepomp, en wanneer de woning nog niet echt optimaal geïsoleerd is, lijkt dat voorlopig een betere keuze. Met een volwaardige warmtepomp zou het elektriciteitsverbruik in zo’n woning te hoog oplopen als het te koud wordt.”

Om de transitie naar klimaatneutrale verwarmingssystemen aan te moedigen heeft de Vlaamse regering ook in enkele financiële triggers voorzien. Voor nieuwbouwwoningen zijn er geen rechtstreekse subsidies voor de installatie van een warmtepomp, maar u kunt wel een stevige korting genieten op de jaarlijkse onroerende voorheffing als uw woning aan de nieuwste isolatienormen voldoet. “Door de installatie van een warmtepomp zal het E-peil van de woning ook stevig zakken”, klinkt het nog. “Vanaf het bouwaanvraagjaar 2022 levert een E-peil van E-20 vijf jaar lang een korting van 50 procent op, vanaf E10 moet je zelfs vijf jaar lang geen onroerende voorheffing betalen.”

“Voor bestaande woningen zijn er wel individuele premies: voor een geothermische warmtepomp is dat 4.000 euro, en voor een lucht-waterwarmtepomp wil de Vlaamse regering de premie in 2022 optrekken van van 1.500 naar 2.250 euro. Voor een hybride warmtepomp zou dat 1.500 euro worden. In nieuwbouwwoningen zou zo’n warmtepomp stilaan een evidentie moeten worden. Bij een bestaande woning is het vooral een optie bij een ingrijpende renovatie.”

Prijsverschil en efficiëntie

Met zijn bedrijven Ecopuur en Plan E focust Joris Haems zowel op klimaatneutrale energieoplossingen voor nieuwbouw als op conversie van bestaande woningen. “Bij bestaande woningen draait alles om de optimale invulling van de warmtevraag nadat je die woning eerst zo energiezuinig mogelijk hebt gemaakt. Wil je na een verbouwing een warmtepomp installeren, dan moet je hoe dan ook overschakelen op een lagetemperatuursysteem. Laat het budget dat niet toe, of wil de eigenaar bijvoorbeeld niet afstappen van zijn karaktervolle gietijzeren radiatoren, dan eindigt het warmtepompverhaal. In theorie kun je dan wel een warmtepomp installeren die voldoende krachtig is om je water tot 60 à 70 graden op te warmen, maar daar hangt dan ook een hoge elektriciteitsfactuur aan vast.”

“Bij nieuwbouw opteert ruim de helft van de particulieren voor een warmtepomp, maar er blijft nog een stevig prijsverschil met een moderne gaswandketel”, vervolgt Haems. “De warmtepomp is wel efficiënter: terwijl een installatie op gas 1 kilowattuur gas verbrandt om 1 kilowattuur warmte te genereren, kan een warmtepomp 1 kilowattuur omgevingswarmte omzetten in 4 kilowattuur warmte. De keerzijde is dat die warmtepomp daar ook elektriciteit voor nodig heeft en dat die vandaag zowat viermaal duurder is dan gas. Qua variabele kosten zijn beide systemen dus aan elkaar gewaagd.”

Het goede nieuws is dan weer dat zo’n warmtepomp financieel een stuk interessanter kan worden als u ze combineert met zonnepanelen die slim kunnen worden aangestuurd. Op een zonnige winterdag kunt u dan systematisch eerst terugvallen op de elektriciteit die de zonnepanelen opwekken, waardoor de variabele kosten van een warmtepomp een stuk lager liggen.

“We moeten eerlijk zijn”, stelt Haems. “Een warmtepomp is nog eerder een investering uit overtuiging – die zich op termijn ook in een hogere doorverkoopwaarde van de woning kan vertalen – dan een investering die op lange termijn ook financieel rendeert. Wil de overheid de burger echt overtuigen om voor nieuwbouw massaal op warmtepompen over te schakelen, dan moet de elektriciteitsprijs naar beneden. Tot een jaar geleden was het systeem van de terugdraaiende teller daarvoor een uitstekende trigger, maar dat is verleden tijd. Een CO2-taks op fossiele brandstoffen zou een nieuwe trigger kunnen zijn, op voorwaarde dat de elektriciteit die we nodig hebben om onze warmtepompen te doen draaien, volledig CO2-neutraal is. In die zin is het plan om de kerncentrales te vervangen door gascentrales niet meteen het beste. Pas als de prijs van fossiele brandstoffen blijft stijgen of als die extra worden belast, zullen we een kantelpunt bereiken waarbij een warmtepomp een financieel interessante investering wordt.” Pellets boven

Blijft de vraag: als u een bestaande of een nieuwbouwwoning energievriendelijker wilt maken, wat zijn dan de goedkopere alternatieven voor een warmtepomp? “Ik denk dat enkel een centrale verwarming op pellets daarvoor in aanmerking komt”, stelt Haems. “Op voorwaarde dat die pellets dicht bij huis geproduceerd zijn en afkomstig zijn van houtafval. In dat geval zijn pellets een bijna CO2-neutrale verwarmingsbron. Het verwarmingscomfort en het gebruiksgemak van zo’n systeem doen niet onder voor centrale verwarming op gas of stookolie. Het grootste nadeel is de ruimte die nodig is om de pellets te bewaren. Mensen die afstappen van een systeem op stookolie kunnen op de plaats van de stookolietank een pelletsilo installeren.”

Pellets zijn iets goedkoper dan gas of stookolie, terwijl de begininvestering een stukje hoger ligt. Reken voor een pelletketel op 10.000 tot 12.000 euro. “Voor centraleverwarmingssystemen op pellets zit er geen uitfasering aan te komen”, verzekert Anneleen Haers. “Pellets beschouwen we niet als een fossiele warmtebron. Maar we willen ze niet op grote schaal promoten, omdat de verbranding van pellets toch voor lokale uitstoot zorgt en je legt druk op het grondgebruik.”