Hoe kunnen zelfstandigen hun woning beschermen bij een faillissement?

De coronacrisis treft heel wat zelfstandigen. Wie een vennootschap heeft, geniet in principe een degelijke persoonlijke bescherming bij een eventueel faillissement. Voor eenmanszaken ligt dat moeilijker, maar ook daarvoor bestaan oplossingen.

De economische impact van het coronavirus laat zich voelen. Volgens de federale overheidsdienst Economie meldden vier op de tien Belgische bedrijven een omzetdaling van meer dan 75 procent. De horeca-, de kunst-, entertainment- en recreatiesector en de handel zijn het zwaarst getroffen. De helft van de ondernemingen meldt liquiditeitsproblemen, en het risico op solvabiliteitsmoeilijkheden groeit gestaag. De werkgeversorganisatie Voka verwacht dat een op de vijf Vlaamse bedrijven de komende maanden personeel zal moeten ontslaan.

In een doorsneejaar gaan zo’n tienduizend Belgische ondernemingen over de kop. Ondanks de steunmaatregelen van de overheid zal dat aantal voor 2020 een pak hoger liggen. De kredietverzekeraar Euler Hermes voorspelt een toename met 8 procent, en ook uit andere hoeken klinken doemscenario’s. Niet alleen jonge ondernemers worden getroffen: de kledingketen e5 Mode vroeg bescherming tegen haar schuldeisers, en ook de warenhuisketen Hema vreest een faillissement door de coronacrisis.

Vennootschap versus eenmanszaak

Om zichzelf te beschermen tegen financiële drama’s, opteren veel ondernemers voor een vennootschapsstructuur, zoals een besloten vennootschap (bv) of een naamloze vennootschap (nv). Daardoor is hun persoonlijke aansprakelijkheid beperkt. Het eigen vermogen van de zaakvoerder of de bestuurder is dan afgescheiden van dat van de vennootschap. Wanneer de vennootschap haar schulden niet meer kan aflossen, kunnen schuldeisers (leveranciers, de bank en de fiscus) geen beslag laten leggen op de persoonlijke bezittingen van de zaakvoerder.

Er bestaan echter ook vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid, zoals een vennootschap onder firma (vof). Ons land telt bovendien 750.000 eenmanszaken. Daarin is het vermogen voor de beroepsactiviteit niet gescheiden van het persoonlijke vermogen van de zelfstandige. In die structuur kunnen professionele schulden dus verhaald worden op zijn roerende, onroerende, tegenwoordige en toekomstige goederen. Zelfs het vermogen van de partner kan daarvoor aangesproken worden, tenzij een huwelijkscontract in een andere regeling voorziet.

Vernieuwde insolventierecht

“Op 1 mei 2018 trad het vernieuwde Belgische insolventierecht in werking”, weet notaris Carol Bohyn, de woordvoerder van Notaris.be. “De hervorming had als doel het aantal faillissementen terug te dringen en grotere overlevingskansen te bieden aan ondernemingen in moeilijkheden. Het nieuwe recht bevat enkele opvallende bepalingen voor eenmanszaken. Wanneer die failliet gaan, kunnen zij binnen de drie maanden een kwijtschelding van de restschulden aanvragen via de rechtbank. De ontheffing wordt dan automatisch toegekend, tenzij een belanghebbende zich daartegen verzet.”

Maar wat zijn restschulden eigenlijk? Dat zijn de bedragen die de gefailleerde nog dient te betalen aan de overblijvende schuldeisers, nadat de curator zijn goederen al verkocht heeft om met de opbrengst de andere eisende partijen terug te betalen. “De kwijtschelding waarin het nieuwe insolventierecht voorziet, gebeurt dus alleen nadat alle beslagbare goederen van de gefailleerde al verkocht zijn”, zegt Carol Bohyn. “Dat betekent dat hij mogelijk nog altijd afstand zal moeten doen van zijn woning om alle schuldeisers te kunnen terugbetalen.”

Verklaring van onbeslagbaarheid

De wet voorziet evenwel in een constructie die de gezinswoning van zelfstandigen beschermt bij een faillissement. Een verklaring van onbeslagbaarheid voorkomt dat professionele schuldeisers uw huis zomaar kunnen laten verkopen wanneer de zaken fout gaan. Zo’n verklaring moet u samen met uw eventuele partner of mede-eigenaar laten opmaken bij een notaris naar keuze. De instemming van de echtgenoot of echtgenote is steeds vereist. Het tarief voor die formaliteit varieert tussen 1250 en 1550 euro (inclusief btw), afhankelijk van de complexiteit van het dossier.

De bescherming die de verklaring van onbeslagbaarheid biedt, geldt alleen voor zelfstandigen en vrije beroepen die hun beroepsactiviteit in België uitoefenen als hoofd- of bijberoep. Ook de gezinswoning van zelfstandigen die actief blijven na hun pensioen valt daaronder. De constructie heeft weliswaar enkel betrekking op natuurlijke personen, en dus niet op rechtspersonen. Toch kunt u ook als zaakvoerder of bestuurder van een vennootschap (met onbeperkte aansprakelijkheid) die bescherming genieten.

Alleen voor hoofdverblijfplaats

De verklaring van onbeslagbaarheid beschermt alleen uw hoofdverblijfplaats. “Dat is het gebouw waar je gedurende het grootste deel van het jaar daadwerkelijk verblijft”, legt Carol Bohyn van Notaris.be uit. “Je tweede verblijf in de Ardennen of je vakantieappartement aan de kust valt hier dus buiten. Een pand dat eigendom is van een vennootschap, komt evenmin in aanmerking. Goed om weten is ook dat een verklaring van onbeslagbaarheid bescherming biedt aan zowel de eigenaar, de mede-eigenaar als de vruchtgebruiker van de hoofdverblijfplaats.”

En wat indien u uw beroepsactiviteit in uw hoofdverblijfplaats uitoefent? Wanneer minder dan 30 procent van de totale woningoppervlakte daarvoor gebruikt wordt, geldt de onbeslagbaarheid waarin de verklaring voorziet voor het volledige gebouw. Houd dus rekening met dat percentage wanneer u als zelfstandige bouwt of verbouwt. Want indien 30 procent of meer van de woning aangewend wordt voor uw professionele activiteiten, geldt de onbeslagbaarheid enkel voor het privégedeelte ervan.

Grove fout of fiscale fraude

Weet ook dat de bescherming alleen kan worden ingeroepen bij schuldvorderingen die dateren van na de opstelling en inschrijving van de verklaring. Snel nog zo’n document laten opmaken om bestaande schuldeisers alsnog buitenspel te zetten, heeft dus geen zin. Bovendien komen enkel schulden die verband houden met uw beroepsactiviteit in aanmerking. De bescherming geldt bovendien niet wanneer bewezen is dat u grove fouten begaan hebt die het bankroet veroorzaakt hebben, of bij fiscale fraude of een ander misdrijf.

Wilt u uw huis of appartement na een faillissement verkopen? “In dat geval blijft de bescherming van de verklaring van onbeslagbaarheid gelden”, weet Carol Bohyn. “De verkoopopbrengst wordt dan bewaard bij de betrokken notaris, en is daardoor afgeschermd van schuldeisers. Er geldt evenwel een voorwaarde: het geld uit de verkoop van de woning moet u binnen het jaar weer investeren in een nieuwe gezinswoning. Goed om weten is ook dat de bescherming vervalt na een verhuizing.”