Hoe het zover kwam: het Griekse treurspel in 14 episodes

In Luxemburg komen de Financiënministers van de eurozone samen over de Griekse crisis. Er is in de hele afwikkeling van de Griekse schuldencrisis al veel gesproken over ‘de laatste kans’, maar nog nooit zag het er zo hard naar uit dat de dagen van de Grieken in de eurozone geteld zijn.

Als gevolg van de financiële crisis die twee jaar eerder uitbrak, komt het land in zware financiële problemen. De overheid blijkt jarenlang haar statistieken te hebben opgesmukt en werd amper gecontroleerd. De Europese Unie (EU) legt Griekenland op onmiddellijk maatregelen te nemen om de begroting weer op het spoor te krijgen, op straffe van sancties. Hoewel alle landen boven de norm van 3 procent zitten, is Griekenland met een begrotingstekort van 12,7 procent van het bruto binnenlands product (bbp) – en geen 3,7 procent zoals werd aangenomen – hét budgettaire zorgenkind van Europa.

De regering van premier Giorgios Papandreou, van de traditionele socialistische partij PASOK, belooft het begrotingstekort in 2010 op 10 procent te krijgen. De overheidsschuld zou dan 120 procent van het bbp bedragen.

Ratingbureau Fitch verlaagt als eerste de kredietwaardigheid van Griekenland en wordt gevolgd door Moody’s en Standard & Poor’s. Een en ander betekent dat het voor Athene almaar moeilijker wordt om via de internationale markten geld te lenen.

De budgettaire situatie van Griekenland is uitzichtloos. In ruil voor de belofte van drastische, pijnlijke besparingsmaatregelen – en ook om banken met Grieks schuldpapier te beschermen – lenen het Internationaal Muntfonds (IMF) en de eurolanden 110 miljard euro aan Athene, het grootste steunpakket in de geschiedenis. De eurolanden nemen 80 miljard euro voor hun rekening, het IMF 30 miljard euro. Het bedrag zal worden uitbetaald in verschillende schijven. Tot de besparingsmaatregelen van de regering-Papandreou behoren een verhoging van de pensioenleeftijd van 62 naar 67 jaar, aanzienlijke loonsverlagingen voor ambtenaren en een btw-verhoging. Op geregelde tijdstippen brengt de zogenaamde trojka (inspecteurs van de Europese Centrale Bank, de Europese Commissie en het IMF) verslag uit van de voortgang van de hervormingen, om op basis daarvan te beslissen of ze een volgende schijf van het hulppakket storten.

Bij hevige protesten tegen de besparingsplannen vallen doden in de straten van Athene. De Griekse economie zou dat jaar met 4,5 procent krimpen.

Papandreou overleeft een vertrouwensstemming in het parlement en krijgt ook groen licht voor het besparingsplan van zijn regering, bedoeld om opnieuw aan te knopen met economische groei en de schuldenlast weer draagbaar te maken. Het plan houdt voor 28 miljard euro besparingen en 50 miljard euro privatiseringen in. Terwijl neemt zowat elke Griekse ambtenaar deel aan een 48 urenstaking die het land volledig lam legt.

Alsof het de normaalste zaak van de wereld is, verklaart Belgisch vicepremier en minister van Financiën Didier Reynders (MR) in de Franse zakenkrant La Tribune: ‘Van bij de toetreding van de Grieken tot de eurozone in 2001 wisten we dat hun statistieken vervalst waren’. Bovendien herinnert hij eraan dat België toen voorzitter van de Europese Raad was. In Europese kringen veroorzaken de uitspraken opvallend weinig beroering.

De technocraat Lucas Papademos, oud-vicevoorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), volgt de socialist Papandreou op als premier. Papandreou trad af na een akkoord over de vorming van een regering van nationale eenheid die Griekenland uit het financiële moeras moet halen. Bij zijn beleidsverklaring in het parlement zegt Papademos dat zijn regering meer tijd nodig heeft om alle besparingen uit te voeren die het land nodig heeft en dat Griekenland een extra besparingsplan nodig heeft. De Griekse economie is dat jaar met maar liefst 7,1 procent gekrompen. Stilaan doet ook de term ‘Grexit’ (Griekse euro-exit) zijn intrede.

Griekenland – de facto failliet – krijgt van de EU en het IMF een tweede noodpakket van 130 miljard euro. Banken en verzekeraars schelden 107 miljard euro aan Griekse schulden kwijt op aandringen van de landen van de eurozone. Voorwaarde is wel dat Athene zijn staatsschuld tegen 2020 terugdringt tot 120,5 procent van het bbp.

Mario Draghi, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), noemt het een zeer goed akkoord. De Griekse premier Papademos benadrukt dat zijn land de beloofde hervormingen zal doorvoeren. Bij analisten groeit het besef dat de nieuwe steun voor Athene in een bodemloos vat wordt gepompt.

‘Grieken kiezen voor euro’. Zo luidt de conclusie nadat de nieuwe verkiezingen worden gewonnen door de partijen die achter het bezuinigingsplan staan. Antonis Samaras van Nieuwe Democratie wordt de nieuwe premier en volgt interim-premier Panagiotis Pikrammenos op. Die was ongeveer een maand waarnemend premier van Griekenland nadat de parlementsverkiezingen van 6 mei geen meerderheid hadden opgeleverd. Samen met PASOK en Democratisch Links wil Nieuwe Democratie het door Europa opgelegde saneringsplan uitvoeren, zij het gespreid over een langere termijn. Het radicaal-linkse Syriza van Alexis Tsipras, dat tegen de drastische besparingen is, belandt als tweede grootste partij in de oppositie. Beleggers reageren sceptisch op de verkiezingsuitslag.

Intussen bedraagt de werkloosheidsgraad officieel 23,1 procent van de actieve beroepsbevolking, onder jongeren (15 tot 24 jaar) is dat zelfs de helft: maar liefst 54,9 procent. De economie krimpt voor het vier jaar op rij, dit keer met 6,3 procent.

Het Griekse parlement keurt nieuwe besparingen goed, terwijl buiten 800 mensen betogen. De goedkeuring van de plannen was een voorwaarde voor het verkrijgen van 8,8 miljard euro nieuwe noodhulp van de internationale geldschieters. Het opvallendste punt is het ontslag van de 15.000 ambtenaren, vooral mensen die werken op een departement dat wordt afgeschaft. Heel wat overheidsdiensten gaan dicht door het nieuwe plan. Daarnaast komt er meer concurrentie voor vrije beroepen en maakt de overheid werk van het innen van achterstallige belastingen en sociale bijdragen. De economische krimp bedraagt dat jaar 3,9 procent. De werkloosheid loopt op tot 27,4 procent, nog altijd een op de twee jongeren zit zonder werk.

Fitch trekt de kredietwaardigheid van Griekenland op, met een stabiele verwachting voor de toekomst. Met de verhoging van de kredietstatus van B- naar B behoort het Griekse overheidspapier wel nog altijd tot de rommelklasse. De positievere kijk is te danken aan de verbetering van de Griekse overheidsfinanciën en de stabilisering van de economie.

De Grieken zijn de zware besparingen intussen spuugzat en keren zich almaar meer tegen de Europese geldschieters. Bij de Europese verkiezingen, twee dagen later, komt het radicaallinkse Syriza in Griekenland met 26 procent als grootste partij uit de bus.

Toch blijkt 2014 uiteindelijk het jaar van de hoop voor de Grieken. Het land klimt uit de recessie en groeit weer na jaren van achteruitgang: het bbp gaat er met 0,8 procent op vooruit in vergelijking met 2013. Domper op de feestvreugde is wel een nieuwe lichte daling in het vierde kwartaal, nadat de eerste drie kwartalen een groei hadden getoond. De werkloosheid pikt op 28 procent, de jeugdwerkloosheid zelfs op ruim 60 procent.

Omdat het parlement er drie keer niet in geslaagd is een nieuwe president te verkiezen, komen er vervroegde verkiezingen op 25 januari. Het zou een kantelpunt blijken.

Wat Europa vreest, komt uit: Syriza wint de parlementsverkiezingen. Tsipras behaalt met zijn anti-EU-partij ruim 36 procent van de stemmen en vindt een dag later al een coalitiepartner bij de kleine rechtse partij Onafhankelijke Grieken. Een op het eerste zich vreemde alliantie, maar beide partijen zijn tegen de zware Europese besparingsmaatregelen.

Nog diezelfde maand kondigt Griekenland aan de samenwerking op te blazen met de trojka van inspecteurs van de Europese Commissie, de ECB en het IMF die de voorbije jaren de uitvoering van de besparingen en economische hervormingen in Griekenland controleerden. Volgens Syriza hebben die voor een sociaal bloedbad gezorgd en de economische heropstanding gefnuikt.

Het hulpprogramma, dat normaal op 28 februari afloopt, wordt op vraag van Griekenland met vier maanden verlengd, tot eind juni dus. In ruil daarvoor moeten de Grieken concrete hervormingen invoeren. Onder andere Duitsland en België noemen de Griekse voorstellen ‘gebrekkig’, voorzitter Jeroen Dijsselbloem van de Eurogroep en Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker spreken van een stap in de goede richting is. De gesprekken tussen Athene en Europa verlopen bijzonder stroef.

De krimp in het laatste kwartaal van 2014 blijkt zich te hebben voortgezet in het eerste kwartaal van 2015. Intussen halen de Grieken zes miljard euro van hun rekeningen. Nooit stond er de voorbije tien jaar zo weinig geld op de Griekse spaarrekeningen.

Athene waarschuwt dat het in juni niet zal kunnen voldoen aan de verplichte terugbetaling van 1,5 miljard euro aan het IMF. Om te kunnen betalen heeft Griekenland de volgende schijf noodhulp (7,2 miljard euro) nodig, maar het krijgt die enkel als het bijkomende besparingen doorvoert. De maatregelen die Athene voorstelt, vinden de Europese Commissie, de ECB en het IMF ruim onvoldoende.

Minister van Financiën Yanis Varoufakis vindt dat zijn land grote vooruitgang heeft geboekt en zegt dat het nu aan de schuldeisers is om de Grieken tegemoet te komen.

Het conflict stijgt naar een climax, het is hard tegen hard. Volgens Tsipras zijn bijkomende besparingen geen optie. ‘We hebben van het Griekse volk het mandaat gekregen om een einde te maken aan het bezuinigingsbeleid’.

Tsipras beschuldigt de geldschieters ervan uit te zijn op de vernietiging van Griekenland, Juncker noemt de Griekse president dan weer een leugenaar.

Maar zelfs al slaagt hij erin nieuw geld los te weken, binnen afzienbare tijd moet Griekenland zo goed als zeker opnieuw aan het infuus.

Op 17 juni komen duizenden mensen, 7.000 volgens de politie, samen op het Syntagma-plein in Athene om er ‘het einde van de opofferingen’ te vragen en steun te betuigen aan de regering. De betogers droegen spandoeken, in het Grieks en Engels, met ‘Stop de besparingen, steun Griekenland, verander Europa’, of ‘Democratie, geen chantage’. Een dag later komen zowat 5.000 Grieken samen voor het parlement om te protesteren tegen een mogelijke uitstap uit de euro en de Europese Unie.

Een Grexit en een herinvoering van de drachme wordt echter realistischer dan ooit.