De bitcoin: de munt die elke dag in het nieuws is, maar waar u niets van begrijpt

Virtuele munten, en vooral de koers van de bitcoin, zijn de laatste maanden niet uit het nieuws te slaan. Voor veel mensen blijft het een verschijnsel waar ze zich moeilijk iets bij kunnen voorstellen. Hebt u ook het gevoel de enige te zijn die niet begrijpt wat een virtuele munt is, waar de hype rond de bitcoin vandaan komt en welke risico’s die inhoudt? We zetten voor u alles op een rijtje.

Fundamenteel voor elk succesvol geldsysteem zijn de afspraken die de gebruikers onderling maken. Hoewel we met een biljet van 500 euro op zich in het dagelijkse leven niets kunnen aanvangen, hechten we er toch veel waarde aan. Dat komt omdat we op een bepaald moment hebben beslist dat je in ruil voor zo’n biljet een hoeveelheid goederen of diensten kunt krijgen waar je wél iets nuttig mee kunt doen.

Afspraken

Geld heeft met andere woorden geen enkele intrinsieke waarde. Het systeem waarin het als betaalmiddel wordt gebruikt, is dan ook volledig gebaseerd op conventies en afspraken, al dan niet ondersteund door een autoriteit. Dat geldt ook voor de bitcoin en andere digitale munten: ze hebben enkel waarde omdat de gebruikers dat zo overeengekomen zijn.

Het grote verschil is dat bitcoins volledig virtueel zijn. In tegenstelling tot muntstukken en biljetten kunnen we ze dus niet fysiek overhandigen. Ze kunnen zelfs niet worden opgeslagen op een computer. Door de ontwikkelaars en de gebruikers van de bitcoin is gewoon onderling bepaald dat er een bepaalde hoeveelheid eenheden bestaat, zonder dat daar een tastbaar bewijs van is. Eigenlijk is de bitcoin dus een sociale afspraak op zich.

Elke eigenaar of gebruiker van bitcoins heeft een adres – een soort virtuele portefeuille – waar hij zijn bitcoins kan onderbrengen. Ook het verhandelen van de bitcoins is een louter virtuele aangelegenheid. Eigenlijk komt het er bij een transactie op neer dat een gebruiker verklaart dat een bepaalde hoeveelheid bitcoins van zijn portefeuille naar de portefeuille van een begunstigde verhuist.

Technologie versus fraude

Het voordeel van betalingen met virtuele munten ligt voor een deel in het verlengde van de reden waarom we massaal het onlinebankieren hebben omarmd. Het is niet langer nodig een fysieke hoeveelheid geld aan te houden en bij aankopen munten of biljetten te overhandigen: betalingen kunnen thuis worden uitgevoerd, vanachter een computerscherm. Het volstaat daarbij om met een andere gebruiker af te spreken dat er onderling een hoeveelheid bitcoins wordt doorgespeeld.

Het voornaamste obstakel bij een betaalsysteem op basis van onderlinge afspraken ligt voor de hand. Hoe kunt u nagaan dat de bitcoins die een gebruiker u belooft ook echt in zijn bezit zijn? Als iemand in de winkel met een muntstuk van 2 euro betaalt voor een brood, is de bakker vrijwel zeker dat hij correct is vergoed voor zijn product. Ook betalingen met de bankkaart of via overschrijving zijn te vertrouwen: ze worden in goede banen geleid door banken. Voor virtuele munten bestaat er geen regelgevend kader en zijn er geen banken die controle uitoefenen op de transacties.

Zonder een afdoend controlesysteem is een betaalsysteem op basis van een virtuele munt dus niet levensvatbaar. Cruciaal in de opkomst van virtuele munten zoals de bitcoin is dan ook de achterliggende blockchaintechnologie. Die maakt een centrale autoriteit overbodig, zowel voor de uitvoering van betalingen als voor het tegengaan van fraude. (zie kader ‘De blockchaintechnologie achter de bitcoin’ onderaan dit artikel)

De ontwikkeling van de blockchaintechnologie zorgde voor een wildgroei aan virtuele munten. Zeker in gebieden waar mensen aan financiële controle wilden ontsnappen, won het gebruik van virtuele munten aan terrein. In China bijvoorbeeld bleek het gebruik van virtuele munten een handig instrument om de kapitaalcontroles te ontwijken. Ook voor financiële transacties in criminele milieus is de afwezigheid van controle natuurlijk interessant.

Hype bij beleggers

Naarmate de munt populairder werd en bekendheid verwierf, sprongen ook allerlei financiële spelers mee op de kar, op zoek naar rendement. Door de interesse van particuliere beleggers, maar ook van zakenbanken en investeringsfondsen, nam de vraag naar bitcoins sterk toe, met de spectaculaire koersstijgingen tot gevolg.

Geleidelijk aan steeg echter ook het aantal waarschuwingen. Verscheidene vooraanstaande economen en autoriteiten uit de financiële sector raadden de bitcoin als investering af. De koers van de bitcoin maakte onlangs een aantal stevige bokkensprongen, waardoor de reputatie van de virtuele munt als speculatief en onzeker beleggingsinstrument leek te worden bevestigd.

Ook Koen De Leus, hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis, behoort tot de critici. “Wie investeert in traditionele munten, zoals de euro of de dollar, koopt iets waarvan de waarde door een centrale bank wordt gegarandeerd. Bij virtuele munten, die worden gecreëerd door computerspecialisten, is die wettelijke waarde volledig afwezig.”

“Er is op dit moment geen enkele overheid of autoriteit die de waarde van de gekochte bitcoins garandeert, of die zelfs maar kan bevestigen dat je iets bezit. In de praktijk betekent dat onder meer dat je bij niemand kunt aankloppen als je bij het betalen van een aankoop met bitcoins wordt opgelicht.”

Virtuele munten mogen dus wel door steeds meer mensen als volwaardig betaalmiddel worden beschouwd, zolang geen enkele autoriteit ook erkent en wettelijk vastlegt dat ze waarde bevatten, ben je als eigenaar en gebruiker erg kwetsbaar voor diefstal of oplichting.

“Bovendien zijn de toepassingen van de bitcoin zeer beperkt. Het weliswaar toenemende aantal bedrijven dat de virtuele munt als betaalmiddel aanvaardt, blijft klein. Ook voor publieke verplichtingen, zoals het betalen van belastingen, is de bitcoin nutteloos,” aldus De Leus.

Zeepbel

Volgens De Leus zijn de voordelen van een investering in bitcoin dus erg onzeker en wegen ze niet op tegen de mogelijke nadelen. Maar alle waarschuwingen ten spijt, gaat de hype rond de virtuele munten onverminderd voort. In de Verenigde Staten is het bijvoorbeeld al mogelijk aan de hand van termijncontracten op de koerswijziging van de bitcoin te gokken. Ook veel bedrijven brengen hun eigen variant op de virtuele munt uit (zie kader ‘ICO’s’). Dreigt het gevaar van een nieuwe zeepbel? En wat zullen de macro-economische gevolgen zijn als die zeepbel uit elkaar spat?

“Op dit moment zijn veel beleggers ervan overtuigd dat de bitcoin zal uitgroeien tot een algemeen aanvaarde, gedecentraliseerde munt. Zo’n scenario is onrealistisch. Het zou impliceren dat centrale banken hun alleenrecht om geld te creëren uit handen zouden geven. Tevens wordt het hele monetaire beleid compleet ondermijnd.”

“Dat centrale banken het zover zullen laten komen, is niet alleen hoogst onwaarschijnlijk, maar ook niet wenselijk: je mag het takenpakket dat de Europese Centrale Bank of de Federal Reserve vervullen, niet overlaten aan een gemeenschap van informatici.”

“Als de nu nog enthousiaste beleggers beseffen dat de bitcoin geen onmiddellijke revolutie in de financiële wereld zal teweegbrengen en de traditionele munten niet zullen verdringen, zal de zeepbel uit elkaar spatten. In de eerste plaats zal dat natuurlijk de mensen treffen die het laatst bitcoins hebben gekocht. Doordat zij als gevolg van hun verliezen ook meer op hun uitgaven zullen letten en minder zullen consumeren, is er mogelijk een onrechtstreeks effect. Zolang die groep beleggers echter beperkt blijft, zullen ook de macro-economische gevolgen verwaarloosbaar zijn.”

“Net zoals bij andere zeepbellen wordt het natuurlijk een heel ander verhaal als het aantal beleggers in virtuele munten blijft stijgen. Vooral als particulieren of investeringsmaatschappijen leningen beginnen aangaan om bitcoins aan te kopen, wordt het gevaarlijk. Bij een koersdaling van de bitcoin dreigen beleggers die hun lening niet kunnen terugbetalen de balansen van banken te besmetten, met mogelijk een grotere macro-economische impact tot gevolg. Zover is het gelukkig nog niet, maar op financiële markten kan het soms snel gaan.”