Slim schenken doe je zo

“Vragen over schenkingen gaan meestal over schenkingen aan de kinderen”, weet Romina Mandaglio, onafhankelijk financieel planner bij Stremersch, Van Broekhoven & Partners. “Er zijn verscheidene momenten waarop vragen naar boven komen. Als de kinderen gaan trouwen of een huis willen kopen, vragen ouders zich af of ze hun kinderen een financiële duw in de rug kunnen geven, en hoe ze dat het beste doen. En soms bereiken mensen gewoon een bepaalde leeftijd en willen ze vermijden dat hun erfgenamen te veel erfbelasting moeten betalen.”

Michel Maus, fiscaal advocaat van Bloom Law, merkt op dat bij schenkingen ook steeds vaker aan de kleinkinderen wordt gedacht. “Bij de geboorte bedraagt de gemiddelde levensverwachting in België nu al 81 jaar. Als een zestig- of een zeventigplusser aan zijn successieplanning denkt, zijn de kinderen vaak al gesetteld en wil hij voorrang geven aan zijn kleinkinderen.” Het nieuwe erfrecht dat in september 2018 in werking treedt, maakt een generatiesprong mogelijk. Grootouders kunnen hun vermogen dan meteen aan hun kleinkinderen nalaten, als hun kinderen daarvoor toestemming geven in een familiale overeenkomst die tijdens hun leven wordt opgesteld.

“De belastingwetgeving moet wel nog volgen”, waarschuwt Maus. “Zo’n generatiesprong kan momenteel niet in het nadeel van de schatkist uitdraaien. Stel dat er twee kinderen en vier kleinkinderen zijn. Als de kinderen hun erfenis verwerpen ten voordele van de kleinkinderen, wordt de nalatenschap in vieren in plaats van in tweeën verdeeld. Die kleinere erfdelen zouden eigenlijk in lagere belastingschijven vallen. Maar de kleinkinderen moeten op hun erfdeel hetzelfde tarief afdragen als hun ouders zouden hebben betaald als ze de erfenis hadden aanvaard. Vlaanderen is van plan die regel te schrappen. In Wallonië en in Brussel is daar vooralsnog geen sprake van.”

Volgens Mark Delanote, eveneens fiscaal advocaat bij Bloom Law, gebeurt het niet zo vaak dat generaties worden overgeslagen. “Het is te drastisch. Het is alles of niets. Er is meer vraag naar gedeeltelijke erfenissprongen. Je kunt bijvoorbeeld ook in je testament zetten dat je zonen je erfgenamen zijn, maar dat zij aan ieder van de kleinkinderen 50.000 euro moeten geven uit de nalatenschap.” Een andere oplossing is alvast wat schenken aan de kleinkinderen.

Als u uw successie niet voorbereidt, betalen uw erfgenamen erfbelasting. Op een schenking dragen ze in de meeste gevallen de veel lagere schenkbelasting af. Voor schenkingen van roerende goederen in rechte lijn bedraagt de schenkbelasting in Vlaanderen en Brussel amper 3 procent, en in Wallonië 3,3 procent. Voor roerende schenkingen aan andere erfgenamen is dat 7 procent – of 5,5 procent in Wallonië, als het om broers, zussen, ooms, tantes, neven en nichten gaat. De woonplaats van de schenker, of de woonplaats van de erflater na een overlijden, bepaalt welk gewest bevoegd is en welke tarieven van toepassing zijn.

Maar vooraleer u aan schenken denkt, moet u zich een aantal dingen afvragen.

1 Hebt u geld op overschot?

De eerste vraag die u moet beantwoorden, is hoeveel geld u nodig hebt om na uw pensioen te kunnen genieten van een comfortabele oude dag. “Als je schenkt, is dat onherroepelijk”, zegt Romina Mandaglio. “Enkel tussen echtgenoten kunnen schenkingen worden herroepen. Je wilt later niet terug bij je kinderen aankloppen, omdat je te veel hebt weggegeven.”

Volgens Mandaglio hebben nogal wat mensen de neiging te veel te schenken. “Wij brengen het vermogen van de klanten in kaart. Wij zetten hun toekomstige inkomstenstromen en hun verwachte uitgaven tegenover elkaar. Komen er nog grote kosten op hen af? Hoeveel kapitaal hebben ze nodig om tot hun honderdste in hun levensonderhoud te voorzien?” Volgens Mandaglio heeft een gepensioneerde al snel een beleggingsportefeuille van 3 miljoen euro nodig om van de inkomsten te leven, met behoud van kapitaal. Als hij er geen graten in ziet zijn kapitaal op te eten, volstaat 542.000 euro om 35 jaar als gepensioneerde te leven.

Dat bedrag is groter dan vroeger, omdat de lage rente momenteel niet meewerkt. Het verhoopte investeringsrendement van een kapitaal ligt lager dan pakweg tien jaar geleden. “Mensen schrikken vaak hoe groot het bedrag is dat ze nog nodig hebben. We houden rekening met een nominale rente van 3 procent en een reële rente, na aftrek van inflatie, van 1 procent”, zegt Mandaglio. Bij een reële rente van 2 procent zou u maar 1,5 miljoen euro nodig hebben, of half zoveel kapitaal, om van uw beleggingen te leven.

2 Schenkt u in één keer, of in verschillende keren? Psychologische drempels

Volgens Delanote moeten heel wat ouders een aantal psychologische drempels over vooraleer ze schenken aan hun kinderen. “We hebben het soms over syndromen. Het ferrarisyndroom is de schrik dat zoon- of dochterlief gekke uitgaven gaat doen met de schenking. Bij het baron- en dynastiesyndroom hebben ouders het moeilijk afstand te nemen van hun vermogen en is er een drang de volledige zeggenschap te behouden over het beheer van het vermogen, ook al hebben de ouders dat vermogen niet meer nodig om in hun levensonderhoud te voorzien. Mensen willen ook vaak niet riskeren dat een deel van hun fortuin na een scheiding in de handen van hun schoondochter of schoonzoon terechtkomt.”

Veel mensen hebben het moeilijk de zeggenschap over een kapitaal dat ze hebben opgebouwd over te dragen. Het voelt gemakkelijker elke maand een klein bedrag opzij te zetten voor hun kinderen. “Als je vanaf de geboorte van je kinderen elke maand 100 euro stort op hun spaarrekening, ontwijk je die psychologisch moeilijke stap en die syndromen”, zegt Maus. “Het gaat ook om schenkingen, in verschillende fases, in de vorm van regelmatige bankgiften. Je kinderen dragen geen belasting af op bankgiften. Er zijn geen fiscale moeilijkheden. Je spaart mondjesmaat, je bouwt iets op en je vermijdt dus dat je kinderen plots een grote som op hun rekening krijgen.”

Beheren als een goede huisvader

Het nadeel is wel dat u met het geld van uw minderjarige kinderen niet zomaar kunt doen wat u wilt. Ouders moeten het geld van hun minderjarige kinderen volgens de wet beheren als een goede huisvader. De meeste banken interpreteren die wetgeving zeer strikt en eisen toestemming van de vrederechter vooraleer ouders met het spaargeld van hun kinderen aandelen, beleggingsfondsen of onroerende goederen kunnen kopen. Ook als ze het geld van hun kinderen zouden laten beheren door een private bankier, mag die daar enkel zeer voorzichtige beleggingen mee doen. En door de lage rente rendeert geld op een spaarboekje niet.

Bij sommige banken kunt u wel een fondsenspaarplan openen voor uw kinderen, waarmee u maandelijks kleine bedragen kunt storten in verschillende beleggingsfondsen tegelijk. Keytrade Bank vermeldt die mogelijkheid expliciet op zijn website. Met Keyplan heeft de bank een fondsenspaarplan dat bij de betere op de markt behoort. Er zijn geen instapkosten, behalve als u het plan na minder dan vijf jaar weer opzegt. Er is een keuze tussen 40 fondsen. De instapdrempel ligt op amper 25 euro per maand. Het voordeel van zo’n fondsenspaarplan is dat u tegelijk regelmatig spaart en gespreid in de tijd investeert. Zo koopt u op een gedisciplineerde manier deelbewijzen van fondsen voor uw kinderen, zowel in goede als slechte tijden op de beurzen.

Er zijn ook spaarrekeningen – en zelfs fondsenspaarplannen met een derdenbeding, zoals bij KBC – die u toelaten de controle te behouden. De rekening of het spaarplan blijft uw eigendom tot de vervaldag, of tot u overlijdt. U kunt probleemloos geld van de rekening halen, en de vervaldag of zelfs de begunstigde veranderen. U kunt kinderen, kleinkinderen, of neefjes of nichtjes als begunstigden aanwijzen, zodat het geld zeker bij hen terechtkomt, als u zou overlijden voordat u de rekening hebt kunnen overdragen. Het nadeel is wel dat er nog altijd erfbelasting op verschuldigd is als u zou overlijden voor de vervaldag of binnen de drie jaar na de vervaldag. U kunt dat vermijden door de schenking te laten registreren en de veel lagere schenkbelasting te betalen.

Zelfs als u elke maand spaart voor uw kinderen, is de kans groot dat u op een bepaald moment toch weer een schenking van een grotere som zult overwegen. Het is nu eenmaal moeilijk als twintiger of dertiger uw financiële situatie als gepensioneerde in te schatten.

Onroerende goederen

Fiscaal bekeken is er geen reden om roerende goederen in schijven te schenken. De schenkbelasting blijft gelijk, ongeacht het bedrag. Voor onroerende goederen is dat anders. Daar zijn er wel progressieve tarieven en kan het fiscaal voordelig zijn een onroerend goed in verschillende fasen – met telkens drie jaar ertussen – aan uw kinderen door te geven, om te vermijden dat u in hogere belastingschijven belandt.

Onroerende schenkingen tussen partners en erfgenamen in rechte lijn tot 150.000 euro vallen in Vlaanderen en Brussel in de laagste belastingschijf van 3 procent. In Wallonië ligt de drempel op 25.000 euro. Als u geen sentimentele waarde hecht aan het onroerend goed, of u geen jaren de tijd meer hebt, is het soms beter het goed eerst te verkopen en vervolgens de opbrengst in één keer te schenken.

3 Moet u schenken om fiscale redenen? Schenken aan kinderen

U wilt niet dat uw kinderen te veel belastingen betalen. Maar wat is te veel? Uw kind betaalt niet meer dan 3 procent belasting op zijn erfdeel, zolang de drempel van 12.500 euro in Wallonië of de drempel van 50.000 euro in Vlaanderen en Brussel niet is overschreden. Vlaanderen maakt een opsplitsing tussen het roerende en het onroerende vermogen, zodat uw kind tot 50.000 euro roerende vermogen en/of tot 50.000 euro onroerend vermogen kan erven tegen het laagste belastingtarief van 3 procent.

“Sommige mensen willen niet dat hun erfgenamen 9 procent erfbelasting moeten betalen, het tarief dat in Vlaanderen van toepassing is op de schijf tussen 50.000 en 250.000 euro, en in Brussel op de schijf tussen 100.000 en 175.000 euro. Persoonlijk vind ik belastingen tot 9 procent aanvaardbaar, omdat het kapitaal is waar je tot op het laatste moment over kunt beschikken”, zegt Mandaglio.

“In Vlaanderen is het vooral zaak de hoogste belastingschijf van 27 procent te vermijden, maar daar komen de kinderen pas in terecht als ze meer dan 250.000 euro roerend vermogen of 250.000 euro onroerend vermogen erven. Stel dat je getrouwd bent volgens het wettelijke stelsel, drie kinderen hebt, en in Vlaanderen woont. Je moet dan al meer dan 1,5 miljoen euro roerend vermogen hebben, vooraleer je kinderen 27 procent belastingen afdragen. De helft van het vermogen behoort toe aan de langstlevende huwelijkspartner, en de andere helft valt in vruchtgebruik toe aan de langstlevende en in blote eigendom in drie gelijke delen aan de kinderen.”

Mandaglio gaat bij die berekening uit van het nieuwe erfrecht dat op 1 september 2018 van kracht wordt. Daarin wordt bepaald dat de kinderen recht hebben op de helft van de erfenis. In het oude erfrecht hangt de wettelijke reserve af van het aantal kinderen. Een enig kind heeft recht op de helft van de erfenis, twee kinderen hebben recht op twee derde, en drie of meer kinderen op drie kwart.

Delanote: “Er is pas echt een reden om na te denken over successieplanning of om een raadgever in de arm te nemen als je erfgenamen meer dan 9 à 10 procent erfbelasting zullen betalen. Het is moeilijk te zeggen voor welk vermogens dat de moeite is, omdat het afhangt van het aantal kinderen. In Vlaanderen is er ook een verschil tussen mensen van wie het hele vermogen in onroerend goed zit, en mensen van wie het vermogen voor de helft uit onroerende en voor de helft uit roerende goederen bestaat.”

In de tabel zetten we de tarieven voor erfgenamen in rechte lijn op een rij, zodat u zelf kunt uitrekenen of een schenking aan uw kinderen of kleinkinderen nuttig is of niet. De andere belastingtarieven vindt u terug op de website van de federale overheidsdienst Financiën.

Schenken aan verre familie of vrienden

Vooral voor verre familie en vrienden liggen de tarieven voor schenkingen aanzienlijk lager dan voor erfenissen. De erfbelastingtarieven lopen op tot 65 procent in Vlaanderen, en tot 80 procent in Brussel en Wallonië. Die wetenschap zal vooral alleenstaanden en koppels zonder kinderen aan het denken zetten. Ze kunnen aan eender wie een deel van hun kapitaal belastingvrij schenken via een hand- of een bankgift.

Ook een duolegaat kan ervoor zorgen dat meer van hun nalatenschap richting hun erfgenamen gaat en minder naar de Belgische schatkist. In zo’n duotestament kan een erflater een deel van zijn vermogen nalaten aan een liefdadigheidsinstelling, die minder erfbelasting betaalt (8,5% in Vlaanderen, 7% in Wallonië en 12,5% in Brussel, als het om erkende vzw’s gaat) dan verre familie. Daaraan kan hij de voorwaarde koppelen dat die instelling ook de erfbelasting voor de andere erfgenamen moet voldoen.

4 Hoeveel controle wilt u behouden? De bankgift

“Er kunnen wel voorwaarden aan een schenking worden verbonden, maar als mensen te veel controle willen behouden, raad ik een schenking af”, waarschuwt Mandaglio. “Dat betekent dat ze er niet klaar voor zijn afstand te doen van een deel van hun vermogen.” De gemakkelijkste manier om te schenken is de hand- en de bankgift. Een handgift is goed voor een enveloppe met Nieuwjaar of op verjaardagen, maar voor grote bedragen is het niet praktisch. De bankgift is in feite niet meer dan een overschrijving, zonder vermelding van het woord ‘schenking’ in de mededeling, waarvoor apart een zogenoemd pacte adjoint wordt opgesteld. “In dat document kun je bijvoorbeeld stipuleren dat de schenking niet in de huwelijksgemeenschap mag terechtkomen, dat de schenking terugkeert als je kind voor jou zou overlijden, en dat al die voorwaarden blijven gelden als je kind met het geld bijvoorbeeld een huis koopt”, zegt Mandaglio.

“Als een zeventigplusser aan zijn successieplanning denkt, wil hij vaak voorrang geven aan zijn kleinkinderen.” (Michel Maus)

“Het volstaat voor zo’n pacte adjointe een open aangetekende brief te versturen, waarbij de stempel met de datum niet op de envelop, maar op het document staat. Je hebt een datum nodig om te vermijden dat de schenking toch in de nalatenschap belandt en je erfgenamen alsnog erfbelasting moeten betalen.” In België geldt immers de regel dat een schenking die minder dan drie jaar voor het overlijden van de schenker plaatsvindt, wordt geannuleerd. Ze komt dan in de nalatenschap terecht, zodat er toch nog erfbelasting op wordt geheven.

Als u plots ernstig ziek zou worden, kunt u de schenking wel nog laten registreren in een registratiekantoor om dat te voorkomen. U betaalt dan 3 procent registratiekosten. U kunt ook schenken voor een notaris, die dan 3 procent schenkbelasting inhoudt, maar dan betaalt u natuurlijk ook een honorarium aan de notaris.

Controlestructuren

Wie meer controle wil behouden, moet een controlestructuur oprichten, zoals een burgerlijke maatschap of een stichting. Met zo’n vehikel kunt u de spelregels vastleggen en ervoor zorgen dat het vermogen in de familie blijft. Het vermogen kan ook niet zomaar uit die structuur worden gehaald. Voor een maatschap hebt u slechts twee zaakvoerders nodig. Het is een soort contract tussen u en uw erfgenamen over wat met het vermogen moet gebeuren. Het is mogelijk de ouders als zaakvoerders aan te wijzen, en de kinderen en/of de kleinkinderen als deelgenoten of ‘maten’ in de maatschap.

“Een maatschap wordt vaak met een pedagogisch oogmerk opgericht, met de bedoeling de volgende generatie te leren omgaan met geld”, zegt Mandaglio. De kinderen en de kleinkinderen kunnen eventueel meebeslissen, als dat wordt vastgelegd in de statuten, maar ze kunnen nooit alleen beslissen. U moet goed nadenken over de statuten. U hoeft daarvoor niet naar een notaris te gaan, maar professionele hulp van een vermogensplanner is misschien wel welkom bij de oprichting en de opvolging van de administratie.

“De ouders zijn meestal zaakvoerders en bepalen het lot van alle goederen”, legt Delanote uit. “Als je in een eenvoudige gesplitste eigendomsstructuur zit, waarin de ouders bijvoorbeeld het vruchtgebruik hebben en de kinderen de naakte eigendom, is het niet zo gemakkelijk beslissingen te nemen. Als appartementen niet meer renderen, is het misschien beter ze te verkopen en met de opbrengst aandelen te kopen. In principe kunnen de kinderen dan met hun deel van de centen weg. Dat is anders indien het vermogen beheerd wordt vanuit een maatschap.”

Maus waarschuwt dat controlestructuren ook nadelen hebben. “Structuren zoals een maatschap of een stichting klinken sexy, maar ik vind ze niet altijd nodig. Als vader en moeder er niet meer zijn om de boel bij elkaar te houden, is zo’n structuur eerder een pest dan een voordeel. Een maatschap biedt bescherming van het vermogen, maar als er familiale ruzies of conflicten ontstaan, zit je er ook mee en kun je het vermogen niet verdelen. Er ontstaat vaak miserie als er niets op voorhand geregeld is over de verdeling.”

Delanote wijst erop dat de ouders al op voorhand kunnen beslissen dat de maatschap wordt opgeheven bij het overlijden van de langstlevende en hoe de verdeling van het vermogen op dat moment moet gebeuren.

5 Wilt u nog inkomsten halen uit uw kapitaal? Te veel inkomsten

“Ook als mensen nog te veel inkomen willen puren uit een schenking, raad ik ze af een schenking te doen”, zegt Mandaglio. Er is bijvoorbeeld een precedent waar de fiscus zijn gram haalde voor de rechter, omdat de ouders te veel de controle hadden behouden en te veel inkomsten hadden gehaald uit een schenking aan hun minderjarige kinderen. Maar in principe kunt u roerende of onroerende goederen schenken met behoud van vruchtgebruik of met behoud van een lijfrente, als u een aantal aandachtspunten in het achterhoofd houdt. Een lijfrente is een rente die u opstrijkt, zolang u leeft. “De rente mag bijvoorbeeld niet te hoog liggen, want dan zou je het volledige kapitaal kunnen opeten. Dat is niet de bedoeling”, waarschuwt Mandaglio.

De vruchten van een effectenportefeuille zijn de dividenden of de intresten. Veiligheidshalve zorgt u er het beste voor dat de fiscus niets in twijfel kan trekken en dat het duidelijk is waar de vruchten naartoe zijn gegaan. Het vruchtgebruik van een appartement of een woning zijn de huurinkomsten. Die zijn wellicht makkelijker apart te houden. “Ofwel moet je ervoor zorgen dat de inkomsten uit een beleggingsportefeuille consequent op een aparte rekening van de vruchtgebruiker terechtkomen, ofwel moet je een administratie bijhouden”, adviseert Mandaglio. “Bij een maatschap moet je bijvoorbeeld elk jaar een overzicht maken van de beleggingen en de inkomsten. Dat helpt voor de traceerbaarheid.”

De Vlaamse belastingdienst (Vlabel) nam de voorbije jaren het standpunt in dat na een schenking met vruchtgebruik bij het overlijden van de vruchtgebruiker soms toch nog erfbelasting verschuldigd is op de volle eigendom. Bij een gesplitste aankoop van een onroerend goed moet u bijvoorbeeld kunnen bewijzen dat u eerst geld hebt geschonken aan uw kinderen, en dat u pas later samen met uw kinderen een aankoop hebt gedaan. U kunt dat bewijzen door de schenking te registreren en 3 procent registratierechten te betalen. Bij een gesplitste inschrijving van effecten op een rekening met de blote eigendom op naam van uw kinderen en het vruchtgebruik op uw naam, moet u eveneens 3 procent belasting op de schenking betalen, om later erfbelasting op de volledige waarde van de effectenportefeuille te vermijden. De gesplitste inschrijving met voorbehoud van vruchtgebruik kan daardoor enkel nog voor een Belgische notaris, en niet langer voor een Nederlandse notaris.

Eén keer langs de kassa

In Vlaanderen zijn verscheidene schenkingstechnieken onder vuur gekomen, nadat de bevoegdheid over de schenk- en de erfbelasting op 1 januari 2015 is overgeheveld naar de gewesten. “Het komt er meestal op neer dat de Vlaamse Belastingdienst vindt dat er ofwel schenk-, ofwel erfbelasting moet worden betaald op een overdracht van vermogen. Als je één keer langs de kassa passeert, is het meestal wel in orde”, weet Mandaglio. In Wallonië en in Brussel zijn bepaalde technieken nog altijd mogelijk die in Vlaanderen werden afgeketst.

Fiscaal bekeken is het veiligste en het simpelste alles weg te schenken zonder enige controle te behouden of enige inkomsten te hebben, vindt Delanote. “Vooral als het geknutseld aanvoelt, bestaat altijd een risico dat de fiscus schenkingen achteraf toch probeert bij de fiscale nalatenschap te rekenen en erfbelasting aanrekent.”