Ondanks partijpolitiek gekibbel: Vlaanderen heeft de middelen voor het grijpen

Voor het eerst is een Septemberverklaring uitgesteld wegens partijpolitiek gekibbel. Nochtans liggen de maatregelen die nodig zijn om een Vlaams toekomstgericht beleid te voeren, voor het grijpen. De Sociaaleconomische Raad van Vlaanderen (SERV) wijst erop dat er budgettaire ruimte is voor doelgerichte steun aan wie lijdt onder de energiecrisis.

Een nachtje doordoen en toch geen akkoord bereiken, het was tot voor kort het weinig benijdenswaardige privilege van de federale regering. Nu is ook de Vlaamse regering in dat bedje ziek. Na een reeks marathonvergaderingen was er dinsdagochtend geen totaalakkoord over de begroting en over ingrepen in de kinderbijslag, de jobbonus en steun aan de bedrijven met hoge energiekosten. Minister-president Jan Jambon (N-VA) moest zijn Septemberverklaring uitstellen.

Nochtans zijn de ideologische verschillen in de Vlaamse coalitie, met de N-VA, cd&v en Open Vld, een stuk minder groot dan in de federale Vivaldi-ploeg. Maar blijkbaar speelde cd&v-voorzitter Sammy Mahdi het spel hard, om tot elke prijs de kinderbijslag integraal te laten aanpassen bij elke overschrijding van de spilindex. De factuur daarvoor, 600 miljoen euro, vinden Open Vld en de N-VA te hoog. Zij willen een uitbreiding van de jobbonus. De belastingverlaging van 600 euro op jaarbasis voor wie minder dan 1.800 bruto per maand verdient, zou ook moeten gelden voor de inkomens tot 2.500 en zelfs 3.000 euro, stellen ze. Maar cd&v is daar een koele minnaar van, omdat studiewerk zou aantonen dat de jobbonus een onvoldoende sterke prikkel is om mensen te laten kiezen voor een baan. Hij zou bovendien de promotieval versterken: door het hogere inkomen komt men ook in een hogere belastingschaal terecht.

Dat alles maakte dat de Vlaamse regeringspartijen rondjes bleven draaien, met een crisis als gevolg. Al zou er wel al een akkoord zijn over de jobbonus. Die zou worden uitgebreid tot een brutoloon van 2.900 euro. Bovendien zou Vlaanderen voor bedrijven die hun ebitda (de maatstaf voor operationele winst) door de energiecrisis onder nul zien zakken, 25 tot 35 procent van de meerkosten op hun energiefactuur betalen. Maar een akkoord is er pas als er overeenstemming is over alle maatregelen.

De Vlaamse regering had zich heel wat tijd en energie kunnen besparen door een paar recente adviezen en rapporten van de Sociaaleconomische Raad van Vlaanderen (SERV) ter harte te nemen. Zij vormen de basis voor een Septemberverklaring, en kunnen de regering-Jambon de langetermijnvisie bieden, die ze al jaren ontbeert.

Met dank aan de inflatie

Net voor het zomerreces publiceerde de SERV, waarin de Vlaamse sociale partners en de vertegenwoordigers van de non-profitsector zitten, een relatief optimistisch advies over de Vlaamse begroting. In 2022 zou de begroting weliswaar een deficit van 3,7 miljard euro vertonen, maar vanaf 2023 daalt het begrotingstekort bij ongewijzigd beleid naar 1,7 miljard euro en het jaar naar 1,2 miljard. Zonder onder andere Oosterweel komt de Vlaamse begroting tegen 2024 zelfs dicht bij een evenwicht (-620 miljoen euro in 2023 en -263 miljoen euro in 2024). De SERV waarschuwt wel voor de impact van een recessie en de aanhoudende energiecrisis, maar door de gestegen inflatie verbetert de budgettaire situatie.

Dat zit zo: de meeste Vlaamse ontvangsten volgen de inflatie. Hoe hoger de inflatie, hoe hoger dus de ontvangsten. Dat geldt onder andere voor de dotaties die Vlaanderen van de federale overheid ontvangt. Uiteraard heeft de inflatie ook een effect op de uitgaven. Zo worden de lonen van de ambtenaren regelmatig geïndexeerd. Maar verschillende Vlaamse uitgaven volgen de inflatie slechts gedeeltelijk of met vertraging. Het rapport stelt in dat verband: “De SERV merkt ook op dat er werkingsmiddelen en toelagen in bepaalde domeinen zijn die al jaren niet geïndexeerd zijn.”

Eén ervan is de kinderbijslag. Dat wil cd&v dus terugschroeven. De SERV ziet er niet echt graten in, zeker niet in deze economisch moeilijk tijden. “De SERV vraagt de Vlaamse regering om echter niet blind te zijn voor de negatieve impact van de inflatieopstoot voor sectoren, ondernemingen, zelfstandigen, werknemers en gezinnen. Sommigen ondergaan de inflatie zonder dat hun inkomsten voldoende volgen. De SERV pleit ervoor te onderzoeken welke stappen mogelijk zijn om gericht ondersteuning te bieden waar een duidelijke en significante impact van de inflatie te zien is. Het is echter geen pleidooi om zoals tijdens de coronacrisis de Vlaamse begroting in te zetten als buffer om de negatieve gevolgen van de inflatie voor alle ondernemingen en gezinnen op te vangen.”

Met andere woorden: doelgerichte steunmaatregelen zijn wenselijk en budgettair haalbaar. Meer kinderbijslag, meer jobbonus en steun aan de bedrijven, het is allemaal mogelijk, zolang het maar om “goed gerichte en gedoseerde steunmaatregelen” gaat. “Zo kan Vlaanderen tijdelijk de strategische activiteiten en diensten beschermen”, stelt de SERV nog. En in een advies dat de SERV in de aanloop naar de Vlaamse begrotingsbesprekingen heeft gepubliceerd, staat: “Om deze voorstellen te financieren, kan de Vlaamse regering de extra beleidsruimte gebruiken die verwacht wordt door de stijging van de dotaties die Vlaanderen van de federale overheid ontvangt als gevolg van de hogere inflatie. Door deze extra middelen slim en toekomstgericht te investeren, hoeven deze bijkomende investeringen de gezondheid van de Vlaamse overheidsfinanciën niet aan te tasten.”

Energie

Onder toekomstgerichte investeringen vallen volgens de SERV ook grootschalige projecten die snel energie besparen en hernieuwbare energie uitrollen. Concreet: “Die projecten moeten massaal verwarmingsinstallaties afregelen, investeren in warmtepompen, zonnepanelen en isolatie en voorzien in kleinere maatregelen (zoals douchetimers) om gezinnen en ondernemingen te helpen hun fossiele-energiebehoefte te verminderen. Door snel te mobiliseren en op te schalen kunnen deze grootschalige projecten de komende winter al soelaas brengen, maar dan mag er geen tijd meer verloren gaan.”

Nochtans had Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) geen haast, toen enkele weken geleden een Overlegcomité werd samengeroepen om de energiecrisis te bestrijden. Wachten tot de Septemberverklaring kon voor haar. Alleen kwam die er op 26 september niet.