Verdeling van vaccins wordt een heikele zaak

Een vaccin maken is één zaak, het over de hele wereld verdelen is een andere. En ze is zo mogelijk nog moeilijker.

In het begin van 2020, toen de covid-19-pandemie over de wereld raasde, achtten de meeste waarnemers het onwaarschijnlijk dat er binnen afzienbare tijd een vaccin zou komen. En toen de ontwikkeling van vaccins van start ging, werd er ernstig voor gewaarschuwd dat de zoektocht niet gemakkelijk zou zijn. Daarom is het heel opmerkelijk dat er binnen afzienbare tijd meerdere vaccins beschikbaar zullen zijn. Dat heeft te maken met het aantal gebruikte methoden en de verscheidenheid ervan.

Wetenschappers hebben veel manieren om vaccins te maken. Volgens de oudste methode maak je het virus zo van slag dat het geen ziekte kan veroorzaken. Het virus leeft nog, maar het kan zich maar in beperkte mate vermenigvuldigen. De voorbije jaren heeft gentechnologie de waaier van mogelijke vaccins fors uitgebreid. Een populaire techniek is een ander, onschadelijk virus te gebruiken om een vitaal deel van het schadelijke virus in het lichaam te brengen. Het vaccin van de farmareus AstraZeneca bijvoorbeeld maakt gebruik van een adenovirus dat bij chimpansees voorkomt. Het besmet cellen en levert instructies af om het sleuteleiwit van SARS-Cov-2 aan te maken. Zo bereidt dat vaccin het immuunsysteem erop voor om het echte virus te herkennen.

Het interessantst zijn de vaccins op basis van nucleïnezuur. Een gen met de genetische code van een deeltje van het virus wordt rechtstreeks in het lichaam geïnjecteerd. Dat virusdeeltje wordt dan volgens de meegeleverde instructies in het lichaam aangemaakt om het immuunsysteem voor te bereiden. Twee toonaangevende vaccinmakers, Pfizer en Moderna, gebruiken die baanbrekende methode met veelbelovende resultaten. En dat soort vaccins zou gemakkelijker op grote schaal kunnen worden gemaakt dan andere. Maar het is nog altijd niet helemaal duidelijk of die vaccins kunnen voorkomen dat dragers van het virus andere mensen besmetten.

Debat over prioriteiten

Begin 2021 zal er volop gevaccineerd kunnen worden, als de leveringen tenminste kunnen volgen. De vraag zal het aanbod gigantisch overtreffen, en dat zal heel 2021 zo blijven.

In het komende jaar komen er moeilijke politieke en publieke debatten over de prioriteiten bij de verdeling van de beschikbare voorraad. Hoewel er wordt gevreesd voor vaccinnationalisme, zullen veel landen bekijken hoe ze kunnen samenwerken om vaccins te produceren en te verdelen. Meer dan 180 landen hebben zich aangesloten bij het Covax-initiatief, dat hoopt een herhaling van de bedenkelijke en contraproductieve situatie in 2020 te voorkomen, toen landen elkaar probeerden te overbieden voor een beperkte voorraad van persoonlijke beschermingsmiddelen en beademingstoestellen. Via dat programma kunnen rijke landen vaccins voor arme landen subsidiëren, met als eerste doelstelling de vaccinatie van 3 procent van de bevolking in alle deelnemende landen. De deelnemers hopen dat de vaccinatiedekking tegen het einde van het jaar kan worden uitgebreid tot 20 procent, met een prioriteit voor de mensen die het meeste risico lopen.

Een paar landen, zoals de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, zullen wellicht een overaanbod aan vaccins hebben en zo veel mogelijk mensen proberen te vaccineren voor de winter van 2021. Dat zal ethische vragen oproepen, aangezien de meeste landen hun vaccinatie strategischer zullen moeten aanpakken. De pandemie zou onder controle kunnen worden gebracht zonder dat iedereen wordt ingeënt.

Gekoeld bewaren

Volgens Nada Sanders, docente toeleveringsketenbeheer aan de Amerikaanse universiteit Northeastern, zal het loutere bestaan van een vaccin niet onmiddellijk tot vaccinaties leiden, omdat er zoveel andere dingen georganiseerd moeten worden. Er zijn zorgen over de beschikbaarheid van allerlei zaken, van medisch glas tot naalden. Ze zegt dat de toeleveringsketen op wereldschaal uitgestippeld moet worden, en ze vreest dat dit langer zal duren dan verwacht. Analisten bij de bank UBS waarschuwen dat het proces voor het vullen en het verpakken van de flacons een van de belangrijkste knelpunten is, gevolgd door het transport. Al die kwesties zullen in 2021 problemen veroorzaken.

En dan is er nog een laatste complicatie. De eerste vaccins die geleverd worden, moeten tijdens de verdeling gekoeld bewaard worden. Momenteel arriveert zeker een kwart van de vaccins in een mindere toestand door problemen met de koudeketen.

Eén ding is duidelijk: er komen vaccins. Maar ze zullen zowel binnen als tussen de landen ongelijk worden verdeeld door de omvang van het distributieprobleem. In het komende jaar zullen een heleboel mensen maar moeilijk kunnen begrijpen dat ze dierbaren aan een ziekte hebben verloren terwijl er een vaccin tegen bestaat. In 2020 zijn heroïsche inspanningen geleverd om vaccins te produceren in enkele maanden in plaats van in enkele jaren. In 2021 zullen opnieuw heroïsche inspanningen moeten worden geleverd om ze van het laboratorium naar de kliniek te brengen.