‘Koop geen kat in een zak, Bart De Wever’

‘Het belang van een deal tussen de N-VA en de PS kan niet worden overschat. Het herstelbeleid mag niet worden geofferd op het altaar van een krakkemikkige staatshervorming’, zegt Trends-hoofdredacteur Daan Killemaes.

Wat bezielt Bart De Wever? Zes jaar geleden maakte de voorzitter van de N-VA de vorming van een federale regering mogelijk door het communautaire DNA van zijn partij in de ijskast te stoppen, in ruil voor een sociaal-economisch herstelbeleid dat de Belgische economie geen windeieren legde. Vandaag effent Bart De Wever het pad voor een nieuwe federale regering door een bocht van 180 graden te nemen. De N-VA lijkt bereid een nieuwe staatshervorming te betalen met een links sociaal-economisch beleid en een verse zak geld om de beleidskeuzes van de PS te financieren. De erfenis van de regering-Michel dreigt op de schop te gaan op een ogenblik dat de coronacrisis een mokerslag uitdeelt aan de economie en de begroting. Het is afwachten of Open Vld en de MR hun handtekening zetten onder dit monsterverbond tussen de N-VA en de PS. “Als ze ons een programma voorleggen waardoor het gat in de begroting nog toeneemt en tegelijk de staatsstructuur nog ingewikkelder wordt, dan zal het zonder ons zijn”, zei Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert op 25 juli in De Standaard.

Trieste Belgenmop

Natuurlijk is er wat voor te zeggen dat Bart De Wever toch in zee gaat met PS-voorzitter Paul Magnette, hoewel hij zich ooit voornam nooit meer in die fuik te zwemmen. De coronacrisis heeft het politieke schaakbord schoongeveegd door dodelijk duidelijk te maken dat het huidige federale België faalt in essentiële taken, zoals de bescherming van de burgers. Dat het aantal ministers van Volksgezondheid evenredig is met de oversterfte door covid-19 is een trieste Belgenmop. Van het tekort aan mondmaskers tot de gebrekkige opsporing van nieuwe besmettingen en brandhaarden, het falende coronabeleid dwingt de overheid tot drastische lockdownmaatregelen die zware schade toebrengen aan de economie. Bart De Wever zit als burgemeester van Antwerpen op de eerste rij van dat trieste schouwspel. De minderheidsregering van Sophie Wilmès mist slagkracht en moet lijdzaam toezien hoe het parlement van de staatskas een grabbelton maakt.

Een staatshervorming die de weg vrijmaakt voor een efficiëntere overheid is daarom het best denkbare relancebeleid voor dit land. Een verdere regionalisering van bevoegdheden, zoals de zorg en de arbeidsmarkt, is daarbij de logica zelve, gezien de verschillende visies op economie en maatschappij tussen het noorden en het zuiden van het land. Toch moet de efficiëntie van de overheid het uitgangspunt blijven, zodat een herfederalisering van bevoegdheden ook niet mag worden uitgesloten.

De vraag is echter of Vlaanderen geen te hoge prijs zal betalen voor een staatsstructuur die een beter beleid mogelijk maakt. Waarom zou Vlaanderen zelfs moeten betalen voor een beter beleid? De Belgische traditie om staatshervormingen af te kopen met een zak geld is een dure affaire. Dat consumptiefederalisme heeft de federale kas jaren geleden al op droog zaad gezet, zodat nog amper kon worden geïnvesteerd in essentiële overheidstaken of een efficiëntere overheid. De vorige staatshervorming hield zelfs een bail-out van het federale niveau in, maar de Franstalige overheden hebben zich nooit aangepast aan die omgekeerde geldstroom. Het water staat hen opnieuw aan de lippen, en dus staat de PS aan de Vlaamse voordeur met een staatshervorming in de aanbieding, maar niet voor een prikje.

Wensenlijstje

Pierre-Yves Dermagne legde afgelopen weekend in Le Soir het wensenlijstje van de PS op tafel. De burgemeester van Rochefort en de minister van Wonen in de Waalse regering wordt gezien als een kroonprins in de PS. Hij is een regionalist die beseft dat het land niet meer naar behoren werkt en meer efficiëntie kan verdragen. Hij is een van de weinigen die openlijk pleit voor onderhandelingen met de N-VA. Vergeet niet hoe Paul Magnette onlang een akkoord met De Wever op televisie opblies op commando van de Brusselse PS.

Het wensenlijstje van de PS is niet min. “Ik stel vast dat de behoeders van de zuinigheid investeringen in de sociale zekerheid en de gezondheidszorg niet langer in vraag stellen. Daar ben ik blij om, want dat zijn onze prioriteiten. Het doel van de onderhandelingen met de N-VA is om te zien of die partij sinds een aantal maanden in dezelfde wereld leeft als wij”, zegt Dermagne in Le Soir, op een ogenblik dat het begrotingstekort niet in miljarden maar in tientallen miljarden wordt uitgedrukt. Toch blijft de N-VA niet doof voor een herfinanciering van de gezondheidszorg en een verhoging van de laagste uitkeringen. De partij kon het Zweedse herstelbeleid electoraal niet verzilveren, wel integendeel. Vlaams Belang kaapte veel stemmen weg door te zwaaien met een zachter sociaal beleid.

Die linksere koers stond ook in de Arizona-nota van de drie koningen Lachaert, Bouchez en Coens, die als breekijzer diende om de PS aan tafel te krijgen. Intussen liggen er ook nieuwe belastingen op vermogen op tafel, maar is het minder duidelijk welke noodzakelijke hervormingen daar tegenover staan. De werkgelegenheidsgraad is nog altijd veel te laag om de vergrijzing te betalen. Het herstelbeleid dreigt een weeskind van de coronacrisis te worden. Bovendien zullen de uitgaven snel in wetten gegoten worden, terwijl de bevalling van een staatshervorming ten vroegste in 2024 zou worden verwacht. Welke garanties heeft de N-VA dat de PS zich aan zijn kant van de deal houdt?

De PS eist niet alleen een ‘retour du coeur’-beleid, ze wil ook de federale koe nog eens grondig melken. Dermagne vraagt respect voor Walen en Brusselaars in de vorm van “financiële transfers die hen in staat moeten stellen te investeren in de toekomst en de achterstand in te halen”. Maar wie gelooft die mensen nog? Wallonië slaagt er al veertig jaar niet in de achterstand in werkgelegenheid en welvaart in te halen. Op zo’n lange termijn is dat louter een kwestie van desastreuze beleidskeuzes, die alleen betaalbaar blijven dankzij de transfers uit Vlaanderen. “Maar”, zegt Dermagne nog, “een staatshervorming mag de sociale zekerheid en de financiering van de gezondheidszorg niet splitsen.” Kortom, de PS wil voortdoen als vanouds, en wil dat Vlaanderen als vanouds de factuur van die keuzes mee betaalt.

Voor die oude koehandel was er zelfs voor de coronacrisis geen geld meer. De staatsstructuur moet radicaal om. Er is maar één manier om Wallonië en Brussel tot een beter economisch beleid te inspireren. Dat kan alleen door die deelstaten veel meer verantwoordelijk te maken voor de eigen rekening en dus de gevolgen te laten dragen van het eigen beleid. In echte federale landen zijn de deelstaten voor ongeveer twee derde verantwoordelijk voor de eigen inkomsten. In België blijft de eigen fiscale verantwoordelijkheid van de deelstaten beperkt tot ongeveer een derde. Het gros van de inkomsten loopt via de federale dotaties en vooral via de unitaire sociale zekerheid. De nieuwe staatshervorming zou van België een echte federale staat moeten maken, waarin elke deelstaat de eigen boontjes doopt, in plaats van te rekenen op eindeloze en weinig transparante transfers. Dat hoeft niet van vandaag op morgen, en uiteraard moet er een solidaire overgangsperiode ingebouwd worden, maar voor de PS is de stap naar een echt fiscaal federalisme nog altijd meer dan een brug te ver.

Nieuwe verkiezingen

Het is afwachten of de onderhandelingen tussen de N-VA en de PS een deal kunnen baren die ook voor de liberalen en de christendemocraten verteerbaar is. Het is ook best mogelijk dat het water veel te diep blijft tussen De Wever en Magnette en dat nieuwe verkiezingen de kaarten opnieuw moeten schudden. Maar het belang van een deal kan niet worden overschat. De deal zou het sociaal-economische beleid voor jaren in de plooi leggen op een ogenblik dat de coronacrisis een hypotheek legt op de welvaart. Het herstelbeleid mag niet worden geofferd op het altaar van een krakkemikkige staatshervorming. Koop geen kat in een zak, Bart De Wever.