Ethisch verantwoord en duurzaam beleggen: de mogelijkheden en de valkuilen

Wilt u als spaarder of belegger niet langer dat uw geld wordt geïnvesteerd in controversiële sectoren? Of wilt u nog een stap verder gaan en actief duurzame projecten financieren? Een overzicht van de mogelijkheden en de valkuilen.

De mogelijkheden om met uw geld een maatschappelijk verschil te maken, hangen in de eerste plaats af van hoeveel tijd en energie u daarin wilt steken. Voor mensen die enkel geïnteresseerd zijn in een duurzame spaarrekening, zijn de opties in ons land beperkt. “Wie zijn spaargeld onderbrengt bij Triodos Bank, kan op beide oren slapen. Ook Vdk en Van Lanschot bieden een volwaardige duurzame spaarrekening aan, maar daar moet je dan wel expliciet voor kiezen”, zegt Sebastien Mortier, onderzoeker bij FairFin, de vzw die de financiële sector doorlicht op het gebied van duurzaamheid.

Op dat drietal na, heeft geen enkele bank in ons land een echt duurzaam alternatief voor spaarders. Bovendien mogen banken het geld op spaardeposito’s in nagenoeg alle soorten bedrijven of sectoren beleggen. In duurzaam sparen is in België met andere woorden nog een lange weg te gaan. Hetzelfde geldt volgens FairFin voor het pensioensparen. Op basis van een recente doorlichting van het aanbod, kwam de vzw uit bij drie ‘enigszins duurzame’ initiatieven.

Voor beleggers lijken de mogelijkheden op het eerste gezicht veel uitgebreider. Maar met het aanbod vergroot ook het risico op greenwashing. Die term verwijst naar het onterecht als duurzaam bestempelen en promoten van een product. Hoe doorprik je de verkooppraatjes en de reclameslogans? Een overzicht van de do’s-and-don’ts aan de hand van zes vaak gestelde vragen.

Heeft mijn bank een (geloofwaardig) duurzaam investeringsbeleid? En hoe controleer ik dat?

Een intentieverklaring of een beschrijving van de selectiemethode die een bank hanteert voor haar duurzame beleggingen is een minimum. Voorts heeft een investeringsbeleid natuurlijk pas waarde als het effectief wordt toegepast. Wanneer een bank bijvoorbeeld beweert bepaalde sectoren of bedrijven uit te sluiten als investering, is dat vooral geloofwaardig als er ook een lijst met concrete namen wordt gepubliceerd waar wel of juist niet in wordt geïnvesteerd. Momenteel is dat in ons land enkel het geval bij Triodos en KBC. Zij hebben respectievelijk een afgebakend beleggingsuniversum en een publieke uitsluitingslijst.

Het is mogelijk dat je bank de best-in-class-aanpak hanteert en bijvoorbeeld investeert in de ‘minst vervuilende’ spelers in een bepaalde sector. Om die methode te verdedigen, wordt dikwijls beweerd dat een sector op die manier een incentive krijgt om meer inspanningen te leveren.

Een gelijkaardig argument is dat van actief aandeelhouderschap, waarbij aandeelhouders intern de dialoog aangaan met het bestuur en aandringen op meer duurzaamheid. Om dat te beoordelen op geloofwaardigheid is het belangrijk dat dat gepaard gaat met zowel transparante communicatie over de vooropgestelde doelstellingen en deadlines als consequenties voor wanneer bedrijven de deadlines niet halen.

Natuurlijk is het voor veel mensen niet altijd even gemakkelijk om na te gaan in welke mate een bank haar beleid toepast. Liefhebbers kunnen zich verdiepen in jaarverslagen, maar voor anderen zijn er meer toegankelijke initiatieven zoals de Bankwijzer. Met die tool kent FairFin scores toe aan banken op het gebied van duurzaamheid. Fairfin baseert zich daarvoor op het publieke beleid van de bank, en controleert of dat ook in de praktijk wordt toegepast.

Welke eigenschappen van een financieel product wijzen op greenwashing?

Veel hangt af van welke criteria beleggers zelf hanteren. Voor sommigen kan er in het geval van een investering in mijnbouw of fossiele brandstoffen onmogelijk sprake zijn van duurzaam beleggen. Anderen geloven dan weer in het belonen van ‘goed gedrag’ door de best-in-class-aanpak.

Over het algemeen lijkt transparantie het sleutelwoord: wordt er duidelijk gecommuniceerd over het investeringsbeleid? Vraag expliciet aan uw bank of vermogensbeheerder waarom de belegging die u wordt aangeboden de stempel ‘duurzaam’ heeft gekregen.

Voorts geldt ook dat hoe ingewikkelder de constructie is, hoe moeilijker het wordt om te controleren. Wie belegt in een fonds, bestaande uit aandelen van bedrijven of andere fondsen die op hun beurt ook beleggen, heeft vanzelfsprekend minder zicht op de uiteindelijke bestemming van zijn of haar geld.

Bestaan er labels voor duurzame beleggingen?

Net zoals bij consumptiegoederen bestaan er voor financiële producten talloze duurzaamheidslabels. Het ene label is al betrouwbaarder of ambitieuzer dan het andere. We legden de vraag daarom voor aan FairFin en Triodos.

“Bij Triodos vertrouwen we onder andere op het Nordic Swan-label, dat ook gebruikt wordt om niet-financiële producten te kaderen. Een belangrijke troef van het label is de grote bekendheid in bijvoorbeeld Scandinavië”, antwoordt Erik Breen, director SRI bij Triodos Investment Management. “Hoe meer herkenbaarheid een label geniet, hoe meer controle erop wordt uitgevoerd.”

Of een label betrouwbaar is of niet, hangt volgens Mortier ook af van hoe veeleisend je als belegger bent op het gebied van duurzaamheid. “Febelfin, de koepelfederatie van de Belgische bankensector, heeft een label gelanceerd. Maar wij vinden dat daar nog te weinig ambitie uit spreekt: zo sluit het duurzaamheidslabel van Febelfin investeringen in fossiele brandstoffen volgens ons onvoldoende uit. Het Ethibellabel overtuigt ons veel meer. Ten slotte is er een Europees Ecolabel voor beleggingsproducten in de maak. Dat label, dat al voor consumptiegoederen wordt gebruikt, zou in eerste instantie wel vooral focussen op de milieu-impact van een product.”

Ligt het rendement van duurzame beleggingen lager dan bij andere investeringen?

Het is niet duidelijk vanwaar het idee komt dat duurzame beleggingen minder zouden opbrengen. Er zijn alvast geen aanwijzingen dat dat het geval zou zijn. De doorlichting van mogelijke investeringen komt immers boven op de financiële analyse, niet in de plaats daarvan.

Er zijn bovendien heel wat wetenschappelijke studies die suggereren dat duurzame beleggingen op lange termijn minstens evenveel rendement opleveren. Een voorbeeld daarvan is het onderzoek van Gunnar Friede, Timo Busch en Alexander Basse. Zij brachten de resultaten van meer dan 2000 academische studies samen waarin het verband tussen duurzame investeringen en rendement onder de loep werd genomen. Op basis daarvan kwamen ze tot de conclusie dat in “een grote meerderheid” van de gevallen een positief verband bestond tussen het duurzame karakter van een investering en de financiële prestatie.

Welke sectoren gelden als aan- of afraders voor duurzaam beleggen?

Volgens Breen zit er muziek in alle impactbeleggingen die rekening houden met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. “De klimaatverandering alleen al dwingt onze samenleving als het ware tot een transitie. De thema’s waarin wij investeren, zoals duurzame voeding en landbouw, circulaire economie of hernieuwbare grondstoffen, zullen in de toekomst alleen maar aan belang winnen. Ik zie veel potentieel in duurzame mobiliteit: denk maar aan investeringen in zelfrijdende auto’s. Uiteindelijk kan een nieuw marktmodel, zoals autodelen, écht inspelen op duurzame mobiliteit met het comfort en het gemak van nu maar zonder het bezit van een eigen auto.”

“Wat ik mensen die duurzaam willen beleggen dan weer afraad zijn passieve of indexbeleggingen. Daarbij hangt je rendement af van een verzameling bedrijven, die meestal historisch en zonder oog voor duurzaamheidscriteria werden geselecteerd.”

Mortier benadrukt dan weer dat er in elke sector bedrijven zijn die meer of minder rekening houden met duurzaamheid. “Als belegger kan je wel kritisch zijn voor wat momenteel als duurzame innovatie wordt gepromoot. Zo bieden elektrische wagens enerzijds wel een oplossing voor de te hoge CO2-uitstoot, maar moeten voor de batterijen van die auto’s ook weer grondstoffen worden ontgonnen. Veel van de grootste mijnbouwbedrijven hebben een bedenkelijke reputatie op het gebied van arbeidsomstandigheden of hun impact op het milieu, kijk maar naar de recente dambreuk in Brazilië.”

Ten slotte is het handig om weten dat veel bedrijven aan diversificatie doen. Terwijl ze bij het grote publiek bekend zijn wegens hun onschuldige hoofdactiviteit, hebben ze ook minder fraaie bronnen van inkomsten. Zo staat de vliegtuigbouwer Boeing op de uitsluitingslijst van het Noors Pensioefonds wegens betrokkenheid bij de productie van kernwapens.

Welke alternatieven zijn er voor beleggen in aandelen van (beursgenoteerde) bedrijven?

België is een van de weinige landen die al groene staatsobligaties uitgaven. U kunt daarnaast ook kiezen voor een belegging in een coöperatie. Hoewel die laatste optie dikwijls geassocieerd wordt met maatschappelijk verantwoord ondernemen en beleggen, is dat zeker niet altijd het geval. Om ook daar het kaf van het koren te scheiden ontwikkelden FairFin en de Franstalige tegenhanger Financité een duurzaamheidslabel.