Wordt Europa een planeconomie?
Een alom gerespecteerde staatsman presenteert een rapport dat het Europese economische verval documenteert en oproept tot doorslaggevende actie. Dat was 2004, toen de gewezen Nederlandse premier Wim Kok alarm sloeg over de Lissabonstrategie, het plan van de Europese Unie om tegen 2010 de ‘meest competitieve en dynamische kenniseconomie ter wereld’ te worden. 2010 ligt al lang achter ons, Wim Kok is intussen overleden en Europa is de minst competitieve en dynamische economische regio van ter wereld, aldus het kersverse rapport van Mario Draghi. Ook Draghi roept op tot Europese ambitie, deze keer op de maat van een tijdsgewricht waar competitiviteit het economische met het geopolitieke moet verbinden. De Europese renaissance moet thans stoelen op Europese industriële soevereiniteit.
Kan Draghi slagen waar Kok heeft gefaald? De grootschalige constructie en reconstructie van het Europese leiderschap in een rist sectoren, gaand van halfgeleiders, AI en data-infrastructuur over batterijen en groene technologie, biotech, ruimtevaart en satellieten, tot defensie, robotica en 3-D printen, allemaal te overgieten met een saus van Europese toeleveringsketens en grondstoffen, het neigt naar planeconomie op pan-Europese schaal.
De Europese Unie heeft zich al eens aan planeconomie gewaagd, met de Green Deal die de hele Europese economie tegen 2050 klimaatneutraal wil reguleren, belasten en subsidiëren. Overregulering en -rapportering, politiek favoritisme voor deze of gene energie of technologie: het breekt ons toch wat zuur op. De zuinige brandstofmotor had nog lang een competitief en ecologisch voordeel kunnen zijn voor Europese autobouwers. Europese kernenergie had dé brug richting elektrificatie kunnen zijn. De dogmatische planning van de verduurzaming heeft bijgedragen aan de crisis van de Europese industrie, zonder echt een wereldwijde oplossing voor de klimaatopwarming te versnellen. Europa zal de Green Deal niet opgeven, maar zal er stilletjes een Clean Deal van maken. Verduurzaming met protectionisme voor de noodlijdende industrie, via subsidies, kostencompensaties voor dure energie, beperkingen van import uit derde landen, koolstofheffingen op de invoer naar Europa, en zo verder. Het zal veel geld en veel politieke energie vergen en het zal de trend van Europese desindustrialisatie hooguit vertragen.
Als we de Europese economische dynamiek een zweepslag willen geven, zal dat gebeuren met marktwerking en ondernemerschap, niet met planning en politisering. Maar Draghi heeft gelijk dat marktwerking de geopolitieke nood tot Europese zelfraadzaamheid dient. Meer pan-Europese markt voor investeringen, infrastructuur, defensie, technologie, communicatie, elektriciteit en energie geeft meer Europese clusters en verankering waar geopolitiek noodzakelijk.
Europa moet dus vermarkten en plannen tegelijkertijd. Daarvoor bestaat een model, en het heet de Verenigde Staten. Een grote interne markt, een diepe kapitaalmarkt en een federale regering die selectief megaprojecten kan co-financieren voor vele honderden miljarden. Europa heeft geen van de drie en wil ze alle drie, en wel via de Europese Unie. Als dat lukt, herleeft Europa economisch via de Europese politieke federalisering. Als dat niet lukt, zal de noodzaak tot meer Europees protectionisme door de lidstaten voor zichzelf gebeuren, terwijl de Europese Unie politiek versplintert.
Amper enkele dagen na de publicatie van het Draghi-rapport dat 800 miljard extra Europese investeringen per jaar bepleit, kwam de Duitse industriefederatie met een rapport dat de Duitse regering om 1.400 miljard competitiviteitsinvesteringen vraagt. Ofwel kunnen die beide wegen elkaar vinden, ofwel dreigt Europa zijn economische verval nog met politieke verdeeldheid te bezwaren.
De auteur is co-CEO van denktank Itinera, strategie consultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier