De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu
Helmut Kohl was de kanselier van de Duitse eenmaking, van de euro, van de uitbreiding van de Europese Unie richting Oost-Europa. Hij was bereid de restauratie van Duitsland als de grootste Europese natie te koppelen aan een Europese verankering door de Duitse mark los te laten. Hij was bereid de Oder-Neissegrens – die na het einde van de Tweede Wereldoorlog aan het verslagen Duitsland werd opgedrongen, met de gedwongen emigratie van miljoenen Duitsers tot gevolg – te erkennen als de definitieve grens met Polen. Hij was bereid de Duitse belastingbetaler disproportioneel te doen betalen voor meer Europa: in verhouding zowat vier keer zoveel als het gemiddelde.
Nu de nieuwe kanselier Friedrich Merz Duitsland verbindt tot zowat 600 miljard euro voor veiligheid en defensie, nijpt de vraag: wat zou Helmut Kohl doen? De beslissing van Merz is historisch. Ze verandert het grondwettelijk begrotingscarcan in Duitsland. Ze beoogt de wederopstanding van een militair Duitsland en draait daarmee de bladzijde van de 20ste eeuw om. Ze neemt afstand van Amerika als de beschermheer van Europa. Dat zijn geen kleine dingen. Toch is Merz geen Kohl. Hij mobiliseert Duitsland, maar niet Europa.
Begrijp me niet verkeerd. Merz is verkozen om Duitsland en zijn bevolking te dienen. Hij heeft de plicht Duitsland veilig en welvarend te maken. Hij transformeert daarvoor de Duitse naoorlogse geopolitiek. Maar hij had dat nationale doel via een Europese transformatie kunnen realiseren. Hij had, zoals destijds Kohl met de Franse president François Mitterrand, zij aan zij met Frankrijk of andere grote Europese landen collectief de stap richting Europese defensie en veiligheid kunnen doen. Hij had het Duitse nationale belang kunnen overtreffen via een volgende fase van Europese integratie, via een nieuwe laag Europese Unie.
Dat die Europese kans wordt gemist, is ook historisch. Het hele proces van Europese integratie dat we nu de Europese Unie noemen, versnelt keer op keer met de schokken van crisis of omwentelingen. De jongste keer was tijdens de pandemie, toen de Unie plots het antwoord werd op vaccins en relance. Nu is er opnieuw een historische crisis, maar hapert de progressie van de Unie. Zeker, er worden in Brussel veel plannen gesmeed en budgetinstrumenten bedacht, ook over defensie en de defensie-industrie. Maar als puntje bij paaltje komt, neemt niet de Unie, maar een kleine schare grote lidstaten het voortouw over Oekraïne en Donald Trump.
Waaraan ligt de afwezigheid van een Europese reflex? We hebben er het raden naar. Merz is lang niet alleen. De Franse president, Emmanuel Macron, spreekt als een visionair over de uitbouw van een soevereine en autonome Europese Unie, maar op het terrein lokt hij met grote subsidies investeerders weg uit Vlaanderen en richting Duinkerken, trekt hij met miljarden uit het Midden-Oosten de kaart van artificiële intelligentie in Frankrijk en laat hij bedrijfsleiders uit de hele wereld verzamelen in Versailles onder het motto ‘Choose France’. Als Duitsland en Frankrijk hand in hand hun beider landen zouden verbinden in een alliantie voor een Europa van defensie, dan zouden geheid veel andere EU-lidstaten volgen.
De Europese Unie bestaat omdat landen beseffen dat ze hun nationale belangen beter kunnen dienen met de Unie dan alleen. Europa is geen romantiek, maar eigenbelang. Als we allemaal apart of in losse verbanden met defensie en veiligheid bezig blijven, zal dat finaal meer belastingen, meer verdeeldheid en minder veiligheid betekenen. Als we niet de moed hebben een stukje soevereiniteit over geopolitieke koers en defensiebeleid te poolen via de Unie, dan blijven we zwak tegenover Rusland en afhankelijk van Amerika. Misschien moet België dan maar het goede voorbeeld geven, samen met andere kleine Europese lidstaten?