Europa kon kiezen tussen conflict of onderwerping. Het koos onderwerping en kreeg een conflict.
2025 eindigt voor Europa zoals het begon: onder druk om een vuist te maken tegen de vijandige buitenwereld. De terugkeer van Donald Trump als president van de Verenigde Staten voorspelde een jaar van Europese kwelling rond handel, de NAVO en Oekraïne. Europa kon kiezen tussen conflict of onderwerping. Het koos onderwerping en kreeg een conflict. Europa kroop collectief door het stof om Trump te paaien. Persoonlijk, tijdens gemediatiseerde vernederingssessies van Europese leiders in het Witte Huis; economisch, door het opgeven van eerlijke vrijhandel als een Europese basiswaarde; moreel, door het gedogen en zelfs toejuichen van de strapatsen van de Amerikaanse dealmaker tegenover Rusland en op het wereldtoneel.
Wat heeft het jaar van onderwerping Europa opgeleverd? Een eenzijdig handelsakkoord dat Amerika steeds ter discussie stelt om Amerikaanse bedrijfsbelangen in Europa te pushen. Een NAVO-bonanza die ook de Amerikaanse defensie-industrie spijst, terwijl Washington de solidariteit en zijn militaire aanwezigheid in Europa blijft hypothekeren. Een jojo tussen Trump en Poetin, waarbij het hachje van Oekraïne en de veiligheid in Europa permanent aan de rekker hangen. En als klap op de vuurpijl: een Amerikaanse veiligheidsstrategie die zowaar niet Rusland of China, maar Europa als een ideologische tegenstander wegzet.
Onze consternatie over die Amerikaanse vijandigheid demonstreert hoezeer Europa mentaal afhankelijk blijft van de Verenigde Staten, ondanks de oorlog die ons al bijna vier jaar lang met de neus op de feiten drukt. Europa is blind en doof gebleven voor de cultuurstrijd die MAGA en Trump groot hebben gemaakt. De liberale, progressieve en multilaterale Europese Unie is het tegendeel van die nationalistische conservatieve beweging die uit is op unilaterale macht en dominantie, en dus is de Unie een vijand. Het buitenlandse beleid van Amerika onder Trump is geen aberratie. Amerika heeft internationaal altijd gestreefd naar harde macht, overgoten met een morele saus. Alleen is die saus deze keer een breuk met het internationalisme dat Amerika sinds de Tweede Wereldoorlog heeft beleden. Trump schoeit Amerika op een machtswereldbeeld van de negentiende eeuw, terwijl de Unie staat voor het postnationalisme van de late twintigste eeuw.
De toekomst van Oekraïne, van de hele Europese oostflank, van de veiligheid en de status van Europa in de nieuwe wereldorde van de 21ste eeuw zal ook 2026 domineren. Meer dan ooit moet Europa beseffen dat het geostrategisch alleen staat. We zijn op ons continent in feitelijke staat van oorlog met Rusland. Op een vijandig en onbetrouwbaar Amerika kunnen we niet meer rekenen. Op China willen we niet rekenen. Mijn verwachting is dat de relatie met China de derde Europese brandhaard kan worden in 2026. Het Chinese economische model kreunt onder staatsgestuurde overproductie en botst tegen een torenhoge muur van Amerikaanse invoertarieven. Europa is de dumpingmarkt voor de producten die China moet slijten om overeind te blijven.
China is zowel economisch als geopolitiek bedreigend: het doodt Europese bedrijven en maakt Europa afhankelijk van Chinese toekomsttechnologie. Zal Europa het aandurven met China echt de degens van het protectionisme te kruisen? Veel Europese multinationals blijven onverkort investeren, ontwikkelen en produceren in China, zelfs voor export naar Europa. Omgekeerd lijkt Europa vooralsnog liever Chinese bedrijven in Europa te willen verankeren dan Chinese import te weren. Het Chinese monopolie op de zeldzame aardmetalen die cruciaal zijn voor veel moderne technologie is een machtig drukkingsmiddel. Als we niet opletten, zullen we snel strategische afhankelijkheid van de Verenigde Staten combineren met een economische afhankelijkheid van China. Dan worden we echt een speelbal.
De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu