Herman Matthijs (UGent, VUB)

‘Na de claim van Trump: is Groenland te koop?’

Herman Matthijs (UGent, VUB) Hoogleraar Openbare Financiën aan de UGent en de VUB en lid van de Hoge Raad Financiën

De volgende decennia zal het noordpoolgebied de plaats worden van nieuwe geopolitieke, militaire en economische geschillen en ontwikkelingen, schrijft professor Herman Matthijs naar aanleiding van de uitspraken van de toekomstige Amerikaanse president Donald Trump over Groenland.

Groenland is met 2,1 miljoen vierkante kilometer het grootste eiland ter wereld. Met zijn 57.000 inwoners is het bepaald niet dichtbevolkt. Bovendien is het ideaal gelegen met het oog op de ontwikkeling van een Noordpoolbeleid. Het eiland werd in het jaar 985 gekoloniseerd door de Viking Erik de Rode. Door het toenmalige veel warmere weer was die ontdekking mogelijk en werd het eiland een springplank voor de eerste boottochten naar Noord-Amerika. Groenland staat al enige weken in de belangstelling van de herkozen Amerikaanse president Donald Trump, en dinsdag 7 januari bracht zijn oudste zoon, Donald jr., een blitzbezoek aan het Deense eiland.

Het statuut van Groenland

Het eiland heeft een autonoom binnenlands statuut binnen Denemarken. De gangbare munt is de Deense kroon, maar politieke partijen op het eiland ijveren voor een eigen munt, zoals de Deense Faeröereilanden hebben. 

Groenland behoort niet tot de Europese Unie, de Europese Economische Ruimte en de Schengenzone. Wel is het als Deens gebied een deel van het NAVO-territorium. Daardoor is het uiterst interessant gelegen tegenover de Russische dreiging. In 2008 stemden drie op de vier Groenlandse kiezers voor die autonomie. Momenteel ijveren diverse Groenlandse partijen voor de totale onafhankelijkheid, weg van Denemarken.

Economie

Traditioneel leeft het eiland van visvangst en mijnontginningen. Maar beide sectoren zijn economisch op hun retour. Een zeer belangrijke werkgever zijn de Amerikaanse militaire basissen op Groenland. Als gevolg van de klimaatverandering zit ook het toerisme in de lift.

Maar het interessantste aan het eiland zijn de (zeldzame) grondstoffen onder het ijs. Dat lijkt een schatkamer te zijn, waarvoor meerdere landen interesse tonen. Ook China en Rusland hebben hun oog al laten vallen op Groenland. Uiteraard willen de Verenigde Staten absoluut verhinderen dat die landen een greep krijgen op het Deense gebied. 

‘Het zou niet misstaan dat de misschien aankomende Arizona-regering en de Vlaamse regering een Noordpoolbeleid zouden ontwikkelen’

Verenigde Staten

De Democratische president Harry Truman bood in 1946 al 100 miljoen dollar voor het eiland, waarop Kopenhagen ‘neen’ zei. Het was ook de periode waarin Denemarken IJsland was kwijtgespeeld, nadat de inwoners in een referendum voor onafhankelijkheid hadden gekozen.

Maar er is een oudere band tussen de Verenigde Staten en Denemarken over de verkoop van gebieden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verkocht het neutrale Denemarken de Maagdeneilanden aan de Verenigde Staten voor 25 miljoen dollar. Toen was dat een monsterbedrag voor een reeks kleinere eilanden in het Caraïbische gebied. De reden voor de Amerikaanse interesse was dat Washington D.C. wilde verhinderen dat Duitsland die eilanden zou gebruiken voor zijn duikboten. 

Wat kan president Trump de Groenlanders bieden? Om te beginnen geld, want de 47ste president is een zakenman die denkt in termen van kosten en opbrengst. Het eiland krijgt nu geld vanuit Kopenhagen en de Europese Unie als zogenaamde LGO (Landen en Gebieden Overzee). Maar als president Trump met de miljarden gaat gooien, dan is het maar de vraag hoelang de Groenlanders daar onverschillig voor zullen blijven? Van Groenland een territorium à la Puerto Rico of de Maagdeneilanden maken zal niet echt indruk maken op de inwoners. Maar het aanbod om van het eiland de 51ste staat van de Verenigde Staten te maken is iets anders. Dan zou Groenland twee senatoren en een afgevaardigde leveren in het Congres, alsook een rol spelen bij de presidentsverkiezingen. Bovendien zouden Groenlanders dan ook Amerikaanse staatsburgers worden.

De Deense regering van sociaaldemocraten en liberalen wil dan wel niet verkopen, maar stelt een intensere samenwerking tussen Denemarken en de VS voor. Want sinds 1951 bestaat er een verdrag tussen Kopenhagen en Washington D.C. over de verdediging van het strategisch gelegen Groenland.

Canada

De relaties tussen Canada en de VS waren de laatste jaren niet geweldig te noemen. Bovendien is het geweten dat de links-liberale Canadese premier Justin Trudeau het niet echt kon vinden met de Republikein Donald Trump. Maar het tijdperk-Trudeau is voorbij en Canada zal hoogstwaarschijnlijk een conservatieve regering krijgen met Pierre Poillievre als regeringsleider. Het verleden heeft al aangetoond dat er goed is samengewerkt tussen de Amerikaanse Republikeinen en de Canadese conservatieve partij. De kans is meer dan reëel dat Ottawa en Washington D.C. de handen in elkaar zullen slaan voor één noordelijk arctisch beleid. Dat zou een heel andere geopolitieke situatie creëren.

Overigens kunnen de Amerikanen ook niet te hard optreden tegen Canada, want de VS hebben de grondstoffen uit het noorden nodig. Canada is samen met België de slechtste leerling in de NAVO-klas op het gebied van militaire uitgaven en investeringen. Daar zal Ottawa met een nieuwe conservatieve regering verandering in brengen door meer dan 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te investeren in defensie, met als argument de verdediging van het noordelijke gebied. Maar de voorgestelde 5 procent van het bbp door Trump zal ook in Ottawa naar de politieke kast der budgettaire realiteit worden verwezen. 

Wat zal de Europese Unie dan doen? Het zou niet misstaan dat de misschien aankomende Arizona-regering – of een minderheidsvariant ervan – en de Vlaamse regering een Noordpoolbeleid zouden ontwikkelen. Want de volgende decennia zal dat deel van de aarde de plaats worden van nieuwe geopolitieke, militaire en economische geschillen en ontwikkelingen.     

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content