‘Is dat wat we willen? Dat mensen niets meer geloven? Dat ze de waarheid ook als leugen beschouwen?’

‘Eén ding is zeker: misleiding is van alle tijden’, zegt Vanbreda-CEO Pedro Matthynssens.

In 2018 verspreidde Vooruit een valse videoboodschap van Donald Trump via sociale media. Hij riep de Belgen daarin op het klimaatakkoord te verlaten. De bedoeling was de achterban van de partij te overtuigen een onlinepetitie tegen de klimaatopwarming te tekenen. Wat bleek? Sommigen waren overtuigd van de waarachtigheid van de video. Anderen reageerden: “Hoe kunnen mensen zo dom zijn deze video te geloven?” Blijkbaar waren de humor en de intentie toch niet voor iedereen duidelijk.

Nog straffere kost? Eric Hebborn, een meestervervalser en -oplichter, kocht op een dag voor een schappelijke prijs een tekening van Romeinse ruïnes van Jan Brueghel de Oudere uit het jaar 1600. Hij was ervan overtuigd dat het geen echte Brueghel was, maar een vervalsing. Hij deconstrueerde het kunstwerk minutieus, maakte zijn eigen, betere versie en spoelde het zogezegde originele werk door in zijn toilet. Hij verkocht zijn versie, die later in het Metropolitan Museum of Art (Met) in New York belandde. Toen hij in zijn autobiografie in 1991 de vervalsing bekende, verklaarde de Met in de New York Times: “We geloven niet dat het een vervalsing is en geloven dat meneer Hebborn het verhaal verzonnen heeft.” Wat is de leugen? Het kunstwerk of het verhaal over de vervalsing? Eén ding is zeker: misleiding is van alle tijden.

2024 wordt het ultieme verkiezingsjaar. 49 procent van de wereldpopulatie zal haar stem uitbrengen. Met technologie zoals deepfakes en deeplearning zullen we waarheid en leugen in verkiezingstijd nog onmogelijk uit elkaar kunnen houden. Tijdens de democratische voorverkiezingen in de Verenigde Staten werden stemgerechtigden in New Hampshire in januari opgebeld door een nagebootste stem van president Joe Biden om niet te gaan stemmen. Wat als Donald Trump straks de oorlog aan China verklaart? Of Vladimir Poetin de atoomoorlog aan Europa? Hoe weten we nog wat we kunnen geloven?

‘Misschien hadden meer mensen Conner Rousseau geloofd als hij vorig jaar simpelweg had beweerd dat de opnames van de politie vals waren en hij slachtoffer was van een heksenjacht?’

Ik begrijp het wel: we zijn met z’n allen druk bezig, we kunnen toch niet alles dubbelchecken. Sommige dingen geloven we ook gewoon graag. En zo trappen we met open ogen in leugens. In een verkiezingsjaar bestaat het gevaar dat goed gemaakte en goed getimede vervalsingen de uitslag van de verkiezingen mee zullen bepalen. In 2023 werden er al video’s getoond op sociale media van Hamas, dat mensen executeerde in Gaza door hen van gebouwen te gooien. Later bleken die beelden uit 2015 te zijn en van IS in Irak.

Zodra mensen weten dat er zeer goede vervalsingen bestaan, zijn ze doorgaans veel kritischer en sceptischer tegenover wat ze zien en lezen. Wetenschappelijke experimenten tonen aan dat mensen kunnen worden getraind om vals nieuws te herkennen. Helaas verbetert dat hun vermogen niet om het onderscheid te maken tussen wat echt en vals is. Ze worden gewoon nog cynischer tegenover alles. Is dat wat we willen? Dat mensen niets meer geloven? Dat ze de waarheid ook als leugen beschouwen? Zijn we dan niet nog verder van huis?

Het is vandaag al geen sinecure om te achterhalen of we op het verkeerde been worden gezet. De advocaten van Elon Musk beweerden in de rechtbank dat een video van een dodelijk ongeval met een zelfrijdende Tesla een vervalste, deepfake video was. In 2023 ging Poetin in gesprek met een dubbelganger die hem vroeg of er nog dubbelgangers waren, waarop Poetin aangaf dat hij de enige echte was. Misschien hadden meer mensen Conner Rousseau geloofd als hij vorig jaar simpelweg had beweerd dat de opnames van de politie vals waren en hij slachtoffer was van een heksenjacht?

Als arme Joe Biden straks opnieuw voor vier jaar tot president verkozen wordt, zullen tegen- en voorstanders in de verleiding komen te pas en te onpas valse Joes op te trommelen. Dan wordt het moeilijk om de echte Joe te herkennen. Voor Trump is dat gelukkig nog net iets gemakkelijker. Er is werkelijk geen tweede zoals hij.