‘Het kapitalisme vervelt tot ecologisch staatskapitalisme’

Volgens Marc De Vos vervaagt de consumentenwaarde als ultieme economische maatstaf.

De jamboree over ontgroeien in het Europees Parlement, gesponsord met belastinggeld en donaties gegenereerd door economische groei, is ook door de Belgische media opgepikt. Opiniemakers en journalisten konden zich uitleven aan de utopie of dystopie van georganiseerde economische verarming. Maar terwijl we ons verliezen in fantasmagorie, is het kapitalistische groeimodel zelf in transformatie.

De eerste evolutie is die van de markt naar de staat. Of het nu gaat over Amerika, Europa of China – de belangrijkste trendsetters van de wereldeconomie – overal onderwerpen en sturen landen de economie richting klimaatdoelstellingen. In Amerika domineert daarbij het industriële beleid van subsidies en belastingvoordelen, in China de centralistische meerjarenplanning en in Europa een mix van beide.

Groene investeringen

Volgens de investeringsbank Goldman Sachs komen in de Verenigde Staten de komende tien jaar meer dan 3.000 miljard dollar groene investeringsmiddelen vrij. China investeerde in 2022 alleen al meer dan 500 miljard dollar in groene energie en blijft de wereldleider voor de komende jaren.

In Europa heeft de Europese Unie haar Green Deal, de REPowerEU-agenda en de nieuwe Energie-Unie onderbouwd met een bonanza van subsidies en de coördinatie van grootschalige investeringsprojecten.

Het grootste obstakel voor de energietransitie is niet langer de wil of het geld, maar de capaciteit om projecten online te krijgen: vergunningen, infrastructuur, grondstoffen, materiaal, mensen.

Te midden die wereldwijde energietransformatie transformeert ook het bedrijfsleven zelf. De tijd van pure winstmaximalisatie ligt achter ons. Overheden, consumenten, medewerkers, aandeelhouders en lobbygroepen hebben van kapitalistische bedrijven ook politieke actoren gemaakt die via hun economische activiteiten maatschappelijke doelstellingen nastreven.

Daar zit een stuk branding en soms een beetje greenwashing bij, maar wie kan nog een ernstig bedrijf vinden zonder eigen bedrijfsplan voor deze of gene duurzaamheids- en diversiteitsagenda? Zoals de overheden zelf zijn ook de bedrijven drijvers van een groene planeconomie geworden.

Het onderscheid tussen de bedrijven en de politiek is zo vervaagd dat de radicalisering van de politiek in de bedrijven is binnengeslopen en dat ‘wokekapitalisme’ zowaar een verzetskreet is geworden.

Dat brengt ons bij de derde vector van de kapitalistische transformatie: de consument. De vrije consument was het alfa en omega van een kapitalisme waarin handel en concurrentie centraal stonden. Het nieuwbakken ecokapitalisme instrumentaliseert de consument als hefboom voor zijn economische planning, door middel van normering, belastingen en prijzenpolitiek.

Daarbij vervaagt ook de consumentenwaarde als ultieme economische maatstaf. Als niet de prijs maar duurzaamheid telt, dan verandert het paradigma van de marktordening. Dan kan de overheid bedrijfsafspraken en staatssteun aanvaarden die vroeger als concurrentievervalsend en nadelig voor de consument zouden zijn verworpen. Een bedrijfskartel wordt een legaal klimaatakkoord als het bedrijven toelaat duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren, aldus de Europese Commissie. Sterker nog: de Europese Unie zelf wordt een internationaal landenkartel voor klimaatbelastingen en energieprijzen.

De ontgroei-agenda trekt een groen duurzaamheidskleedje over haar diepe antagonisme tegenover het kapitalisme. Maar dat kapitalisme is aan het vervellen tot een ecologisch staatskapitalisme. Dat deelt niet de ontgroeimethode maar wel de ontgroeidoelstelling van duurzaamheid. Tenzij we het koolstoftijdperk willen inruilen voor het stenen tijdperk, zal duurzaamheid worden behaald door het mobiliseren van het menselijk vernuft dat ook aan de basis lag van elke groeisprong in de geschiedenis.

Marc De Vos is strategie consultant, verbonden aan de UGent en aan het Itinera Institute in Brussel. www.marcdevos.eu