‘Halve vrede of halve oorlog in Oekraïne?’

Zolang de Poetindoctrine leeft, blijft Europa in een strategische confrontatie met Rusland.

Zijn verkiezingsbelofte om de oorlog in Oekraïne in 24 uur te beëindigen, is Donald Trump niet kunnen nakomen. Na meer dan honderd dagen van vooral Rusland paaien, Oekraïne vernederen en Europa negeren, wenkt zowaar een glimmer van vredesoverleg in plaats van een capitulatie. Die gunstige evolutie is te danken aan Oekraïense generositeit met een grondstoffendeal en aan Europese diplomatieke creativiteit. De bal lijkt, voor even, in het Kremlinkamp te liggen. Maar de Verenigde Staten hebben de bakens wel fundamenteel ongunstig in de richting van Rusland verzet.

Onder Trump staan de Verenigde Staten plots neutraal tegenover een invasieoorlog door een historische aartsvijand. Aangezien Oekraïne en Europa niet in staat zijn de verzetsinspanning vol te houden zonder Amerikaanse steun, staat iedereen voor een voldongen feit: de oorlogsgrens wordt de vredesgrens. De gebieden die Rusland heeft veroverd, worden minstens feitelijk Russisch. Het best-casescenario is een bevroren conflict. De restvraag blijft hoever Amerika wil gaan om zijn relatie met Rusland te normaliseren als een staakt-het-vuren wordt bereikt.

Zal Amerika ook formeel de Russische soevereiniteit erkennen in de bezette gebieden, in de Krim of elders? Zal het de handelssancties tegen Rusland opheffen en de handelsrelaties herstellen, ook voor strategische mineralen? Zal het actief Rusland betrekken in de Amerikaanse agenda tegen nucleaire proliferatie en in het Midden-Oosten? Zal het nog wapens willen leveren aan Europa of Oekraïne? Zal het in de achterhoede steun willen geven met inlichtingen of luchtafweer als wij Oekraïne verder willen aansterken tegenover Rusland? Zal Oekraïne gebruik kunnen blijven maken van Amerikaanse communicatietechnologie zoals Starlink? Zullen de Verenigde Staten NAVO-garanties bieden voor de veiligheid van een Europese vredesmacht op Oekraïens grondgebied?

Het antwoord op al die vragen zal veel politieke tweede-ronde-effecten hebben in Europa. Als Trump zou dealen met Poetin en kiest voor volledige neutraliteit, staan wij met de rug tegen de muur. Ik zie Europa dan niet verder voor militair verzet kiezen zonder een politiek schisma in de Europese Unie. Dan komen de interne Europese demonen van populisme, oostpolitiek en Rusland-accommodatie allemaal op tafel. En als Europa het feitelijk opgeeft, welk onheilsscenario dreigt dan niet in het verlaten en getraumatiseerde Oekraïne?

De status van het vrije Oekraïne aan de andere kant van de bezettingslijn wordt de tweede inzet van elke vredesonderhandeling. Het revisionistische Kremlin ziet in Oekraïne geen legitiem land, maar hoogstens een vazalstaat onder een Kremlinvriendelijk regime. Zal Moskou die ‘grondoorzaak’ van het conflict alsnog laten varen? Een lidmaatschap van de NAVO lijkt bij voorbaat uitgesloten – ook alweer een toegift aan Rusland – maar zal Moskou aanvaarden dat een vrij Oekraïne militair sterk, economisch veilig en politiek Europees wordt? En welke garanties zullen Amerika en Europa daarvoor geven aan de Oekraïense bevolking, die in het verleden van ons loze beloftes van territoriale integriteit heeft gekregen?

Er zijn drie grote scenario’s denkbaar: ofwel gaat de oorlog verder zonder een actief Amerika, ofwel moet het conflict als bevroren worden gehandhaafd, ofwel blijft het conflict lauw sluimeren, terwijl hybride confrontaties en herbewapening aan beide zijden doorgaan. In elk scenario moet zowel Oekraïne als Europa nog lange tijd grote inspanningen in veiligheid en defensie torsen. Laten we dus vooral geen illusies koesteren: zolang de Poetindoctrine leeft, blijft Europa in een strategische confrontatie met Rusland over de veiligheid van ons grondgebied en de toekomst van de democratie en de rechtsstaat op ons continent.

De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu