Wat zou een Europese vrede in Oekraïne vergen? Zeven zaken, volgens Marc De Vos.
Het topoverleg tussen de presidenten Trump en Poetin in Alaska kan de handboeken in als het hoofdstuk ‘hoe niet aan topdiplomatie doen’. Een geïmproviseerd en overhaast theater tussen een breedsprakerige dealmaker en een koelbloedige machtswellusteling is geëindigd in een complete Russische overwinning. Vooraf had Trump de druk op Rusland opgevoerd voor een staakt-het-vuren in Oekraïne, met de wortel en de stok. De stok van harde handelssancties, de wortel van handelsdeals waarvoor ook Russische zakenlieden naar Alaska waren meegereisd. Sommige waarnemers hoopten zelfs op de start van een onderhandelingsronde over de controle op kernwapens.
Van dat alles is niets in huis gekomen. Geen staakt-het-vuren. Rusland kan blijven doden en vernietigen en hopen dat Oekraïne breekt. Geen handelsdeals, maar evenmin handelssancties. Ofwel zijn Trump en co een zootje amateurs, ofwel zijn ze stille Rusland-sympathisanten. Misschien wel beide. Trump denkt blijkbaar dat persoonlijk charisma en een publieke show van macht – de luchtmachtbasis, de overvliegende gevechtsvliegtuigen en de presidentiële limousine – volstaan om Rusland te bedwingen. Tegelijkertijd applaudisseert hij voor een gezochte oorlogsmisdadiger en legitimeert hij luidop militaire agressie en bezetting door het verlies van Oekraïens grondgebied als een voldongen feit weg te zetten. Poetin geeft geen millimeter toe en wordt diplomatiek in ere hersteld.
Voor Oekraïne en Europa was het schouwspel in Alaska weerzinwekkend. Afwezig rond de tafel waar onze gemeenschappelijke toekomst kon worden beslecht, komen de bitterste herinneringen van de veroveringsdiplomatie uit de twintigste eeuw boven. Maandenlang hebben onze regeringsleiders toegift na toegift gedaan aan het Amerika van Trump: een eenzijdige grondstoffendeal in Oekraïne, een eenzijdig handelsakkoord tussen de VS en de Europese Unie, een enorme sprong in de defensie-uitgaven voor de NAVO, Europa dat zelf betaalt voor Amerikaans wapentuig aan Oekraïne. Al die cadeaus, al dat vleien, stropen en buigen, allemaal schijnbaar voor niets. Of voor bijna niets, want een paniekdelegatie mocht in Washington opnieuw zichzelf in vleierij overtreffen, hopend dat Donald Trump alweer een bocht neemt.
Wat zou een Europese vrede in Oekraïne vergen? Eén: geen juridische erkenning van annexaties, maar een bevriezing van de feitelijke grenslijnen in ruil voor het begin van een normalisering van de diplomatieke betrekkingen met Rusland.
Twee: geen nieuwe territoriale concessies buiten de al bezette gebieden, inclusief de Donbas waar Oekraïne natuurlijke verdedigingsbarrières ontbeert.
Drie: een multinationale vredesmacht op vrij Oekraïens grondgebied of in een neutrale bufferzone, zolang Oekraïne dat nodig acht.
Vier: herbevestiging van de soevereiniteit en vrijheid van Oekraïne, voor de ontwikkeling van zijn democratie, economie en leger, en bij de keuze voor EU-lidmaatschap. Geen vetorecht voor Rusland.
Vijf: ijzersterke veiligheidsgaranties voor de integriteit van het vrije Oekraïense grondgebied, inclusief formele Amerikaanse ondersteuning.
Zes: geen einde aan de economische of financiële sancties tegen Rusland zonder Europese instemming, met opmaak van een nieuw sanctieregime dat meteen ingaat zodra Rusland de wapenstilstand of de vredesvoorwaarden schendt.
Zeven: een onafhankelijke instantie voor oorlogsreparaties en de controle op het naleven van een vredesakkoord.
Trump zou nu willen spreken over Amerikaanse veiligheidsgaranties. Maar wat kunnen die echt betekenen als hij het equivalent van een NAVO-lidmaatschap bij voorbaat uitsluit? Als Europa niet zelf wil mobiliseren – financieel, militair, industrieel en politiek – zal het moeten blijven smeken terwijl Amerika vooral een snelle Russische vrede wil.
De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGen (www.marcdevos.eu)