‘Democratie is niet rondshoppen naar opinies, anekdotes of schandalen, maar aansluiten bij een stabiel set waarden en attitudes’

Requiem voor het geschreven dagblad.

Wereldwijd stort de markt van de papieren kranten in. Zowat de enige kranten die nog goed boeren, zijn de gratis kranten die je vindt op de trein of op zondagochtend bij de bakker. De dalingen van de oplages zijn spectaculair. Sommige kranten publiceren zelfs hun eigen cijfers niet meer.

De digitale versies doen het vaak echt goed. Is de heimwee naar de papieren krant dan louter sentimenteel? Niet helemaal. We lezen de digitale media anders.

Een papieren krant is een volgens vaste principes geordend informatiemedium. Het belangrijkste nieuws vooraan, de duiding op pagina twee, sport aan het eind, en puzzels en cartoons op een vaste plek.

Een papieren krant is een fenomenaal sterk indoctrinatiemiddel. Elke ochtend vind je ze in de bus, je leest ze in volle privacy, je zet je niet schrap tegen de boodschappen die komen, wat je wel doet als je op tv weer eens iemand met de verkeerde ideologie ziet verschijnen.

De papieren krant vertelt wat voor jou nieuwswaardig is, doet dat helder en voorspelbaar, en stopt haar ideologie in de keuze van de titels, in de onderwerpen en af en toe in een commentaarstukje. Dag in, dag uit.

Democratie is niet rondshoppen naar opinies, anekdotes, scheldpartijen of schandalen, maar aansluiten bij een stabiel set waarden en attitudes.

De papieren kranten hebben onder druk van hun lezers vaak de oude vaste ordening opgegeven en vervangen door een lossere. Dagbladen zijn vaak weekbladen geworden, met veel entertainment. En op de eerste pagina krijg je hoe langer hoe meer een columnist die verslag uitbrengt over de dagelijkse dingen des levens en de intense persoonlijke emoties die ermee gepaard gaan. Toch blijft het format als vaste vriend behouden, want iedereen weet: vrienden overtuigen ons makkelijker dan niet-vrienden.

De digitale lezer browset rond, volgt een eigen ordening, leest zogenaamd oppervlakkiger, en zeker meer dan één bron. Vroeger kon een lezer wel eens een abonnement opzeggen omdat de krant iets verkeerd had geschreven. Nu zegt diezelfde lezer per dag als het ware vier abonnementen op.

Als er sprake is van een crisis van de democratie, zoek hier een oorzaak. Een land moet bestuurbaar blijven, dat wil in de praktijk zeggen: er moeten stabiele coalities gevormd worden. Voor de verkiezingen kneedt zo’n papieren krant de kiezer, vlak erna bereidt hij die lezer voor op de nieuwe regering en nadien heeft zo’n krant een vrij vaste houding tegenover het bestuur. Democratie is niet rondshoppen naar opinies, anekdotes, scheldpartijen of schandalen, maar aansluiten bij een stabiel set waarden en attitudes.

Heb ik heimwee naar de papieren krant? Slechts een beetje, net als ik ook uit pure nostalgie mijn vinylplaten niet weggooi, maar toch vooral via Spotify naar muziek luister. Alleen in een buitenlands hotel mis ik wel de lokale, netjes onder de deur geschoven krant. Ik fantaseerde dat een butler die voor mij met een ouderwets strijkijzer netjes had gestreken.

Ik woonde in Londen toen Margaret Thatcher voor het eerst werd verkozen. Maandenlang had The Sun gescholden op de Labour-regering. Maggie moest en zou komen! Zo weekte die krant op haar eentje miljoenen kiezers los van Labour.

Ik woonde opnieuw in Londen bij het brexitreferendum. Opnieuw hakten enkele populaire kranten er zwaar in. De volledige eerste pagina werd ingenomen door een foto van een typische Britse theeketel. Die zou de Europese Unie verbieden. De waarheid was dat die onveilig was, en dat de Europese Unie, met het akkoord van de Britten, alle onveilige toestellen – waaronder de verouderde Britse theeketel – wilde vervangen door veilige. Ik was ervan overtuigd dat er geen brexit zou komen, zo dom konden de Britten toch niet zijn, maar toen ik die voorpagina’s zag, begon ik te twijfelen.

Sinds 2016, het jaar van het referendum, zijn de oplages van die kranten sterk gedaald en dat is een van de redenen om te veronderstellen dat een nieuwe stemming nu pro-Europa zou zijn. Zij scoren pas echt op papier. Hun venijn vind je nu vooral op sociale media.