‘De poging om Europa als grootmacht heruit te vinden, berust electoraal op drijfzand’

Terwijl iedere dag duidelijker wordt hoe wispelturig en egoïstisch het Amerika van Donald Trump omspringt met de wereldorde, terwijl Europa beseft dat het voor zijn eigen veiligheid moet instaan, terwijl de Europese Commissie met geleend geld een defensiemachine op gang wil trekken, ligt één vraag op ieders lippen. Overal waar ik ga, spreek en debatteer, vragen insiders zich bezorgd af: zal de Europese publieke opinie dit wel kunnen en willen dragen?

In een democratie is de publieke opinie altijd de ultieme scheidsrechter. En die publieke opinie bezorgt Europa kopzorgen. Onder president Trump hebben de Verenigde Staten zich ontpopt tot de grootste destabilisator op de planeet. Internationaal gedraagt Amerika zich als een maffiabaas die aanschurkt bij dictators en vrienden afperst. Nationaal gebruikt Trump de macht en het geld van de federale overheid om alle tegenstand te intimideren: bedrijven, politieke oppositie, media, universiteiten, kunstenaars, zelfs rechters. En bij dat alles blijft president Trump nooit gezien populair bij zijn eigen achterban, zelfs nu de beurzen in paniek slaan. Instemmingsscores van meer dan 90 procent. Verbluffend.

De tribale populariteit van Trump overstijgt zijn personencultus. Een opgemerkte peiling in de Financial Times toonde recentelijk aan hoe politiek rechts in Amerika veel meer aanleunt bij de publieke opinie in Rusland en Turkije dan bij die van Europa. Tel daarbij een langere opinietrend van twijfel en onvrede over de werking van de democratie in brede lagen van de bevolking, ook in Europa. Tel daarbij het historische ‘democratische deficit’ van een Europese Unie als een eliteproject van toppolitici en ambtenaren en je beseft: de poging om Europa als grootmacht heruit te vinden, berust electoraal op drijfzand.

De eerste frontlinie van wat ook een oorlog om de publieke opinie is, ligt in Oekraïne. Rusland wil al jarenlang het westerse en democratische regime in Oekraïne vervangen door een Russisch-gezinde vazallenregering. Als Rusland slaagt in de combinatie van militaire en politieke dominantie, overgoten met de bekende saus van propaganda en hybride oorlog, wacht ons in Oekraïne een permanent kruitvat na de oorlog. Als Trump en zijn acolieten de Oekraïense president Zelensky effectief tot verkiezingen dwingen te midden van de oorlog, ondanks de miljoenen vluchtelingen in het buitenland en soldaten aan het front, krijgt Rusland van Amerika zowaar een gouden kans om ook de Oekraïense publieke opinie te veroveren.

Het bullebakgedrag van Donald Trump heeft Zelensky vooralsnog veel nieuwe populariteit opgeleverd thuis. De vraag rijst of ook in Europa een anti-Trump-effect op gang komt. Team Trump verbijstert velen met zijn onverholen inmenging in de Europese nationale politiek. De uitlatingen van vicepresident Vance en de strapatsen van Elon Musk op X zijn zowaar een Amerikaanse variant op de propaganda en desinformatie die Rusland op ons loslaat. Maar als Trump het te bont maakt, kan dat het trumpisme toxisch maken in de Europese publieke opinie. We zien momenteel nog weinig Europese populisten, zelfs notoire eurosceptici, openlijk populariteit zoeken door de Trump-lijn op te hemelen.

De echte test ligt op het terrein. Als Amerika en Rusland een vrede zouden sluiten die hun onderlinge relaties herstelt ten koste van Oekraïne, als Europa de keuze krijgt tussen alleen te strijden of te slikken, dan zullen de echte verschillen in onze nationale publieke opinies naar boven komen. We moeten dus zorgen voor sterkte op de grond. Maar weerbaarheid voor een conflict met Rusland zal uiteindelijk steunen op maatschappelijk vertrouwen en politieke cohesie. De publieke opinie meer informeren, sensibiliseren en inspireren: dat is verwaarloosd en moet dringend veel meer politieke energie krijgen.

De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. (marcdevos.eu)