‘De kans dat narcisme ontspoort, is niet groot. Behalve als je ambitie is president van de VS te worden’

Nu de kans bestaat dat een grandioze narcist voor de tweede keer president van de Verenigde Staten wordt, doen we er verstandig aan dat fenomeen beter te begrijpen.

Gedragswetenschappers weten dat zulke heren – er zijn relatief weinig vrouwelijke narcisten – gekenmerkt worden door een grandioos zelfbeeld, een gevoel van superioriteit, een drang naar macht en een gebrek aan empathie. Ze zijn gevoelig voor erkenning en platte vleierij, en ervan overtuigd dat hun persoonlijke uitzonderlijke kwaliteiten hen recht geven op uitzonderlijke voorrechten. Grote bonussen op zijn minst, liefst ook een standbeeldje links en rechts. Hun naam op zo veel mogelijk plaatsen, in heel grote letters. Een grandioze narcist wil bewonderd worden en drijft op concurrentie. Hij wil de beste zijn, en iedereen moet beseffen dat hij de beste is. De meest vervelende narcisten zijn zij die keihard toeslaan als hun unieke kwaliteiten niet geroemd worden. Dat is de reden waarom ik liever geen Vlaamse voorbeelden geef.

Volgers vallen voor narcisten voor twee positieve eigenschappen: hun zelfverzekerdheid en hun charisma, een trek die helaas moeilijk te omschrijven is. Persoonlijk definieer ik het als het vermogen razendsnel vertrouwen op te wekken. Charismatische verkopers, politici, predikanten, bedrijfsleiders en leerkrachten beïnvloeden uiterst gemakkelijk en krijgen op slag volgers. Trump heeft charisma, J.D. Vance niet. Obama heeft tonnen charisma, Biden heeft het niet. Conner Rousseau, Koen Wauters (Clouseau) en Wout van Aert hebben het. Bij de selectie van partijleiders voor Groen lijkt die eigenschap eerder een nadeel: geen personencultus daar.

Is narcisme aangeboren? De wetenschap denkt van niet. Een persoonlijkheid wordt in de moderne psychologie nog maar zelden als statisch, vast of aangeboren beschouwd. Je benadert narcisme het best als een vloeiend concept. Je kunt bijleren, je kunt groeien in narcisme, sommige situaties kunnen het meer of net minder uitlokken. Succes, ook toevallig, versterkt altijd charisma. Het eenvoudigste voorbeeld is een podium. Hebt u bijzonder weinig aanleg voor narcisme, dan verstijft u op een podium. Kijk eens hoe pover Trump presteert in een eenvoudig interview, en hoe hij openbloeit als hij op het podium stapt. Een deel is techniek, die je kunt leren. Supernarcist (en autist) Steve Jobs leerde van een aantal rolmodellen hoe hij moest presenteren, beïnvloeden en intimideren. Hij kopieerde dat letterlijk. Nu vind je zelfs boekjes over hoe je kunt presenteren als Steve Jobs.

Zelfs Joe Biden bezweek voor de verleiding van de macht. Hij liet zich gelukkig overtuigen door vertrouwelingen. Macht maakt corrupt, en absolute macht maakt absoluut corrupt. Daarom vormt grandioos narcisme samen met veel macht zo’n desastreuze combinatie. Narcisten bereiken de top door een combinatie van oppervlakkige charme, een gedurfde visie en tonnen zelfverzekerdheid. Eenmaal ze van de macht hebben geproefd, veranderen ze in machtswellustelingen en dictators, en krijg je ze met geen stokken meer van hun troon.

Fien Heyde heeft aan UGent het dynamische karakter van narcisme bestudeerd. Het is geen kwestie van alles of niets. Narcisten zoeken voor hun eerste baan een omgeving waar ze zich kunnen meten, waar prestaties worden geapprecieerd. Niet-narcisten voelen zich beter in een baan waar ze veel rekening moeten houden met anderen. Maar het escaleert zelden. Narcisten blijven niet eindeloos op zoek naar nog meer erkenning en ontplooien zich zelfs vaak in jobs die veel coaching vergen. De kans dat narcisme ontspoort, is dus niet zo groot. Behalve als je ambitie plots is president van de Verenigde Staten te worden. Ongewone uitdagingen trekken ongewone mensen aan.

De auteur is emeritus professor management aan Vlerick Business School. www.marcbuelens.com