‘De belangrijkste hefboom voor de defensie-EU blijft geld’

De auteur is co-CEO van de denktank Itinera, strategieconsultant en doceert aan de UGent. www.marcdevos.eu

Een nieuwe week, een nieuwe Europese top. Deze week buigen de regeringsleiders in Brussel zich over een overvolle agenda, gedomineerd door één thema: een strategie voor een Europese defensie. Overschaduwd door het eindspel in Oekraïne, harkend onder de dreiging van een Amerikaans forfait, haastend met het noodplan voor 800 miljard euro aan herbewapening in Europa, beleven we een historisch moment: een poging tot de opstart van een Europese defensie-unie.

De tweede poging, welteverstaan. Aan het begin van de jaren vijftig mislukte de oprichting van een Europese Defensiegemeenschap onder toen nog zes kernlanden, een plan voor een volwaardig Europees leger als pijler binnen de NAVO. Driekwart eeuw later ambieert niemand een Europees leger, met 27 landen een echte ‘non-starter’. Maar veel van de ambities van de jaren vijftig zijn terug in een nieuw kleedje: een gemeenschappelijk budget, gemeenschappelijke bewapening – deze keer ook ‘made in Europe’ – met gecoördineerde aanbestedingen tussen de lidstaten.

Tussen papier en werkelijkheid ligt een hele wereld, maar het is moeilijk de symboliek hiervan te overschatten. De Europese Unie stimuleerde al landensamenwerking in defensie, maar stapt nu richting de Europese federalisering van defensie. Dat begint met het europeaniseren van geopolitiek: defensie en wapens zijn de voortzetting van internationale betrekkingen. Er is geen gemeenschappelijke Europese defensie denkbaar zonder een gemeenschappelijk Europees buitenlands beleid. Behalve naar de evidentie van een Europees Oekraïne verwijst de basistekst naar Rusland en China als bedreigingen en naar Europese afhankelijkheid van Amerikaanse technologie. Het is niet veel, maar de Unie schrijft wel een deel van de bandbreedte in internationale relaties in Europa.

De belangrijkste hefboom voor de defensie-EU blijft geld. De Europese Unie zal voor 150 miljard euro leningen faciliteren en de eurolidstaten toelaten 650 miljard euro schulden te maken in uitzondering van de Europese begrotingsregels, allemaal voor defensie. Een handige zet om veel meer defensie-uitgaven Europees te coördineren zonder extra Europees geld. Als de Commissie het goed speelt, zal ze met een wortel van 800 miljard euro defensiebestedingen in 27 lidstaten kunnen sturen. Daarvoor is al een lijstje met prioritaire technologie en wapentuig opgesteld. De Commissie wil ook de voorkeur geven aan Europese flagshipprojecten, de hooggeprezen Oekraïense wapenproductie betrekken en voortbouwen aan een strategie voor een Europese defensie-industrie, met integratie van de private kapitaalmarkt.

Zal dat allemaal lukken? De Europese Unie wil defensie technocratisch europeaniseren, maar individuele landen willen met nationaal geld vooral nationale defensiebedrijven bouwen. Het Amerika van Donald Trump heeft daarvoor zelfs de NAVO als een aankoopcoalitie. Onder leiding van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – nog altijd buiten de Europese Unie, nota bene – willen grote Europese landen in alternatieve coalities middelen poolen en wapentuig ontwikkelen. Theoretisch kan dat allemaal samen, maar praktisch blijft de vraag hoever de Europese Unie zichzelf politiek kan opdringen in een cruciaal domein dat formeel van nationale soevereiniteit blijft.

En België? Wij zijn nergens sturend, slabakkend in de NAVO en afwezig bij elke informele Europese top. Ook wij zullen middelen en schulden mobiliseren voor Europese defensie. Maar hoeveel wij daarvan zullen terugzien in nieuwe defensie-industrie, is maar de vraag. Onze bedrijven kunnen profiteren als toeleveranciers, maar België zelf moet dringend op zoek naar soortelijk gewicht en strategische coalities voor een stuk van de Europese koek. Anders dreigt het europeaniseren van defensie voor ons vooral een aderlating te worden.