‘Zoek geen creatief schaap met vijf poten’

Pas in het samenspel van de dingen graag anders doen én een heel informele cultuur barst de creativiteit los, zegt professor-emeritus aan de Vlerick Business Schoo Marc Buelens.

De behoefte aan creativiteit in het bedrijfsleven lijkt wel omgekeerd evenredig met ons inzicht in het mysterieuze creativiteitsproces. We weten vooral hoe we er het best niet naar kijken. Creativiteit is geen stabiele persoonlijkheidseigenschap. Mieke is heel creatief in het oplossen van een klantenprobleem, maar heel traditioneel in het verzamelen van data. Joris is saai als hij allerlei technische problemen moet oplossen, maar supercreatief in het omzeilen van de wet. De kunstenaar is onwaarschijnlijk origineel als hij schept, maar wijkt geen centimeter af van de platgetreden paden om zijn werk te verkopen.

Bijna ten einde raad hebben twee Australische topexperts in creativiteitsonderzoek onlangs hun heil gezocht in een motivatietheorie. Het is vreemd dat het zolang heeft geduurd, want zelf heb ik al lang begrepen dat van het triootje will, skill, drill de will, de motivatie, het allerbelangrijkst is. De beste onderhandelaar is niet degene die over meeste vaardigheden beschikt, maar iemand die graag onderhandelt en het meest gemotiveerd is om de onderhandeling tot een goed eind te brengen. Precies daarom is hij leergierig naar nieuwe vaardigheden. Zoek dus vooral op welke knopje u bij iemand moet duwen. Dat geldt niet alleen voor hengelvissen of tuinieren, ook voor creativiteit. Een dubbele voorwaarde lijkt topcreativiteit te bevorderen: hoe gemotiveerd is iemand om echt creatief te zijn, en is die motivatie vooral intern? Is het omdat die persoon het gewoonweg spannend, leuk en belonend vindt om creatief te zijn?

Dat lijkt allemaal vanzelfsprekend, maar toch krijgen rekruteerders nog vaak de opdracht: vind iemand die creatief is. Het antwoord van de deskundige zou moeten zijn: misschien vind ik iemand die in andere situaties een hoge motivatie tot creativiteit heeft vertoond, maar hier zal die motivatie snel verdwijnen. U zou het beste investeren in een klimaat van creatieve uitdaging, waarin mensen weten dat ze niet belachelijk worden gemaakt als ze buiten de lijntjes kleuren. Koop vooral creativiteit niet af door veel geld te betalen voor een creatieve persoonlijkheid die niet bestaat. Heel vaak wordt een creatieve persoonlijkheid nog verward met een vrijgevochten individu. De meeste bedrijven zoeken geen vrijgevochten individuen, maar conformisten. Volg de visie van de CEO, volg onze missie, richt u op de KPI’s, houd je aan de afspraken. En wees creatief.

Mensen verschillen vooral in de mate dat ze in dezelfde situatie de ongewone aspecten opmerken en erdoor geboeid zijn om die op een frisse, originele manier te veranderen. Wie langer dan een halfuur met een serieondernemer heeft gepraat, kent die eigenschap wel: overal het andere, het bizarre, het vernieuwende zoeken. Het is net daarom dat zij graag ondernemen. Want in bijna alle andere situaties – zoals het invullen van een verzekeringspolis – wordt die houding niet geduld. Probeer toch niet een abonnement op die manier te verlengen, een kerstcadeau te bestellen of een afspraak met een garage te maken. Dat zou ook anders kunnen, maar in een geordende samenleving is er niet zoveel ruimte om het telkens opnieuw anders te doen.

Zoekt u als bedrijfsleider dus creativiteit, dan moet u mensen zoeken die er echt plezier in hebben de zaken op hun kop te zetten, want zij zullen op alle mogelijke manieren geboeid zijn om de dingen anders aan te pakken. Dat zal meestal mislukken: ik zou u niet aanraden uw belastingbrief creatief in te vullen. Maar die ene keer dat het wel werkt, hebt u natuurlijk prijs. Iedereen weet ondertussen dat zo’n houding samengaat met een hoge tolerantie voor fouten, veel ruimte voor dwaze experimenten en heel veel informele communicatie. Pas in het samenspel van de dingen graag anders doen én een heel informele cultuur barst de creativiteit los.