‘We leven in het Wilde Westen van de digitaledata-economie’

Het hart van de data-economie is maar een millimeter verwijderd van dataroof. Dat kan niet blijven duren, zegt directeur van de denktank Itinera Marc De Vos.

Toen de mensheid aardolie als energiebron ontdekte, was de centrale vraag wie recht had op de exploitatie van de oliebronnen onder het aardoppervlak. Uit films kennen we allemaal gewelddadige scènes van de avontuurlijke oliepioniers in de verzengende hitte van het Wilde Westen.

In de 21ste eeuw zijn persoonsdata de nieuwe aardolie die de wereldeconomie doet draaien. We leven in het Wilde Westen van de digitaledata-economie.

Rondom ons, op het alomtegenwoordige internet, floreren echte datagiganten. Alleen gedragen ze zich anders. Google is een zoekmachine, Facebook een sociaal medium, YouTube een zender, Twitter een mediakanaal, LinkedIn een zakelijk netwerk, WhatsApp een communicatieplatform, Uber een transportplatform en Amazon een distributeur.

Maar in werkelijkheid zijn ze allemaal databedrijven die met diensten gebruikers lokken, met de gebruikersdata marketing en publiciteit genereren, en daarmee grof geld verdienen.

Netwerken floreren door hun schaalgrootte. Hoe groter het netwerk, hoe meer mensen er gebruik van maken, hoe beter de diensten, hoe meer mensen er bij komen, tot er uiteindelijk maar één dominant netwerk overschiet.

Monopolies

De internetmastodonten van onze tijd zijn natuurlijke monopolies. Probeer maar eens een alternatief voor Facebook en co op de markt te krijgen. En als dat al zou lukken, word je gewoon overgenomen. Google bezit YouTube en WhatsApp is van Facebook.

De dominantie van de megawinstgevende internetconglomeraten wekt stilaan ergernis op. Er wordt gekeken naar concurrentievervalsing, naar winstbelastingen, naar privacybescherming en naar de inhoud van de informatie die de netwerken op de wereld loslaten. Allemaal relevant, maar allemaal bijzaak.

De hoofdzaak is het zakenmodel van de internetnetwerken. Ze draaien op persoonsdata die wij afstaan om het netwerk te kunnen gebruiken. En wij hebben geen keuze: er is geen alternatief. De netwerken leveren schitterende diensten die tot de essentie van onze moderniteit behoren. We zijn verplicht onze data op hun voorwaarden af te staan, al wordt daarvoor formeel onze toestemming gevraagd.

Het hart van de data-economie is maar een millimeter verwijderd van dataroof. Dat kan niet blijven duren. Zoals voor aardolie aan het begin van de 20ste eeuw moet voor persoonsdata een duidelijk eigendomsmodel worden gemaakt.

Dat model ligt voor de hand: de eigenaar van de persoonsgegevens is de persoon zelf. De data die gebruikers op netwerken genereren, zijn niet van die netwerken, maar van de gebruikers.

Maak van persoonsdata een persoonlijke eigendom, en het Wilde Westen van de interneteconomie ligt achter ons. De eigenaar heeft de rechten over zijn eigendom. Hij kan het commerciële gebruik ervan aan meerdere partijen gunnen: het einde van monopolies. Hij krijgt daarvoor een vergoeding: een bron van persoonlijk inkomen en een tempering van de faraonische winstgevendheid van virtuele bedrijven.

Eigendom en transacties impliceren meer controle: over de kwaliteit van data en dus ook van internetdiensten, over privacy en over veiligheid. Voorwaar geen detail in een wereld van propaganda en vals nieuws.

Koopwaar

Dat alles heeft ook een prijs. De internetdiensten die de netwerken leveren, worden wellicht betalend en dus minder toegankelijk voor de gebruikers als ze zelf die gebruikers moeten betalen.

Data als koopwaar benutten, vergt databeheer, databewaking en datacontrole. Dat kan misschien de nieuwe toekomstmissie van de banken worden, maar het zal ook geld kosten. Tegenover die kostprijs staat een data-economie die transparanter, veiliger, eerlijker en opener is.

Het internet als een ruilhandel van diensten voor data heeft zijn limiet bereikt. Gereguleerde marktwerking is een noodzakelijke voorwaarde voor innoverende en duurzame welvaart. Er kan geen markt bestaan zonder eigendomsrechten.

Het is hoogtijd om de economie van de 21ste eeuw aan die tijdloze waarheid aan te passen.