Wat managers kunnen leren van sciencefiction
Een hele generatie ondernemers en managers, vooral in de technologiesector, is diep beïnvloed door sciencefiction. Het genre helpt bedrijven toekomstscenario’s uit te denken en nieuwe producten te ontwikkelen. ‘In zowel management als in sciencefiction moet je rationeel nadenken over de toekomst’, stelt consultant Anthony Liekens.
Wat als de zon plots begint uit te zetten, en de mensheid het giganteske plan opvat de aarde naar een ander sterrenstelsel te verplaatsen? Dat is het plot achter The Wandering Earth, een kortverhaal van de grote ster van de Chinese sciencefiction Liu Cixin, dat onlangs werd vertaald naar het grote scherm. De schrijver staat ook op het leeslijstje van ondernemer en auteur Peter Hinssen. Voor Hinssen en heel wat andere bedrijfsleiders zijn dat soort verhalen meer dan escapisme. Fictie helpt hen na te denken over de toekomst en zeker in de technologiesector is sciencefiction een belangrijke inspiratie voor bedrijfsleiders. Zo verklaarden grote namen zoals Elon Musk en Jeff Bezos zich al fan van het genre en raden organisaties zoals PwC bedrijven zelfs aan sciencefictionschrijvers als consultants in te huren. Ook in België vinden ondernemers, managers en consultants inspiratie in verhalen uit de verre toekomst.
‘Met sciencefiction krijg je de indruk dat een innoverend idee binnen handbereik is’ – Bruno Lowagie
Eisenhower
Peter Hinssen, serieondernemer, auteur en oprichter van het adviesbureau nexxworks, is zo’n ondernemer. “Ik heb als kind sciencefiction verslonden”, vertelt hij. “Nu lees ik Chinese sciencefiction, maar toen ik jonger was, las ik vooral Isaac Asimov, was ik een grote fan van Blade Runner en heb ik zowat alles van Philip K. Dick uitgelezen. Ook The Hitchhiker’s Guide To The Galaxy vind ik geweldig.”
Vandaag helpt hij vooral organisaties te innoveren en daar is het genre ook van belang. “Eisenhower (een Amerikaans generaal uit de Tweede Wereldoorlog, nvdr) zei ooit: ‘plans are useless but planning is indispensable.’ En daar heeft hij overschot van gelijk. Geen enkele situatie herhaalt zich exact en je kunt niet alles in een plan gieten. Maar het idee dat je over de toekomst nadenkt en een planning maakt, dat is het belangrijkste. Sciencefiction doet iets gelijkaardigs. Geen enkel boek of film zal een perfecte voorspelling maken van de realiteit, maar het zijn allemaal scenario’s die mensen doen nadenken. Het is geen blauwdruk voor de toekomst, maar het doet ons er wel over nadenken.” Sciencefiction opent de geest en stelt ons in staat onverwachte toekomsten te voorzien. En dat is belangrijk voor iedereen die een organisatie door die toekomst moet navigeren.
Drie wetten van robotica
Heel wat andere Belgische ondernemers laten zich ook door het genre inspireren. Jonathan Berte is CEO en oprichter van Robovision, een bedrijf dat rond kunstmatige intelligentie en robotica werkt. “Ik vond verhalen zoals Star Trek altijd fantastisch”, vertelt hij. “Elk kind dat technisch is aangelegd, gaat door een robotfase. Bij mij komt die kinderdroom uit.”
Maar sciencefiction is voor hem meer dan enkel jeugdsentiment. “De sciencefictionschrijver Isaac Asimov vond bijvoorbeeld de drie wetten van de robotica uit, die ethische grenzen stellen aan de technologie en die vandaag heel actueel zijn”, vertelt Berte. “En dat vertaalt zich ook naar ons bedrijf. Robovision heeft vandaag bijvoorbeeld een ethische raad.”
Voor hem helpt sciencefiction vooral in het navigeren van de ethische gevaren van technologie. “Techniek loslaten op een maatschappij is erg complex en lokt vaak hevige reacties uit”, besluit Berte. “Sciencefiction kan ons helpen in te zien hoe dat complexe geheel evolueert en wat de mogelijke effecten op de maatschappij zijn. Ik zou managers en ondernemers, zeker in de technologiesector, aanraden om sciencefiction te lezen en te kijken. Begin bijvoorbeeld bij een serie zoals Black Mirror.”
iText
Een andere techondernemer die grote fan is van sciencefiction, is Bruno Lowagie. Hij ontwierp de opensource-software iText om pdf-documenten aan te maken, en het bedrijf achter die software haalde in 2016 een marktwaardering van 26 miljoen euro.
Hij verklaart zich vooral een fan van harde sciencefiction, sciencefiction die de nadruk legt op wetenschappelijke nauwkeurigheid. “Daardoor krijg je de indruk dat een innoverend idee binnen handbereik is”, vertelt Lowagie. “Neem de geostationaire satelliet. Dat idee wordt vaak toegeschreven aan Arthur C. Clarke, de auteur van onder andere 2001: A Space Odyssey, maar werd eerder al door andere sciencefictionauteurs beschreven.”
Zijn literaire liefde hielp hem bij de ontwikkeling van iText. “Toen ik iText bouwde, had ik een zeer specifiek doel voor ogen dat ik leende uit de Britse serie Blake’s 7“, blikt hij terug. “In die serie ontwierp een uitvinder, Ensor, een component die voor een radicale vernieuwing in de computertechnologie zorgde. Na verloop van tijd zat die component in elke computer zonder dat iemand stilstond bij de uitvinder.” IText werkt op een vergelijkbare manier: als een backend-onderdeel dat heel wat consumenten gebruiken zonder het te weten.
Maar het gaat ook breder dan dat. “Sciencefiction dwingt je verder te denken dan je neus lang is”, stelt Lowagie. “Voor de smartphone er was, konden weinig mensen zich inbeelden dat foto’s nemen, deelnemen aan sociale media en zelfs eten of vervoer bestellen via de telefoon zou gaan. Als je dat toen voorstelde, zou je de vraag krijgen: ‘waarom zouden we dat doen?’ Goede sciencefiction kan daar een antwoord op formuleren. Het is een manier om te testen of een nieuw product zinvol is. Slaag je er niet in het verhaal te doen kloppen en de ‘suspension of disbelief’ blijft uit bij het publiek, dan is er waarschijnlijk ook iets mis met het product of de dienst.”
Consultancy
Ook consultants gebruiken sciencefiction om bedrijven te adviseren. In de Verenigde Staten komt er zelfs een hele industrie op gang die het genre inzet om bedrijven beter op de toekomst voor te bereiden. PwC schreef een rapport over hoe je zo’n sciencefiction-innovatietraject in goede banen leidt.
In België hebben we nog geen scifi-advieskantoren, maar consultants ondervinden wel degelijk invloed van sciencefiction. “Mijn werk draait eigenlijk rond sciencefiction realiteit te maken”, lacht adviseur Anthony Liekens. Zijn officiële titel is ‘ mad scientist‘, maar daaronder gaat veel schuil. Hij werkt mee aan het Canvas-programma Team Scheire, hij adviseert grote bedrijven en hij organiseert daarnaast een hackerspace. “Voor bpost kijken we bijvoorbeeld naar de toekomst”, legt hij uit. “Slimme sloten komen steeds meer op. We onderzoeken of bpost daar ook van kan gebruikmaken om bijvoorbeeld pakjes beter te leveren. Maar we kijken evengoed naar hoe de postbode van de toekomst er zou uitzien.”
Voor Liekens blijkt sciencefiction belangrijk. “Ik maak geregeld toekomstvisies”, vertelt hij. “Dan kijk ik ook naar sciencefiction. Dat betekent niet dat ik constant sciencefiction lees of kijk. Het heeft me eerder een mindset bijgebracht. Het heeft me geleerd rationeel over de toekomst na te denken. Het heeft mijn hoofd in de juiste richting gezet.”
Vooral de werken van Isaac Asimov, maar ook Star Trek vormden hem als jongere. Hij raadt managers aan in het genre te duiken. “In sciencefiction zie je heel veel thema’s terugkeren die nuttig zijn voor managers. Je ziet vaak interessante leidersfiguren opduiken, maar het kijkt ook naar hoe we onze maatschappij anders kunnen organiseren en hoe we met nieuwe technologie moeten omgaan. Dat betekent niet dat je sciencefiction moet lezen om een goede manager te zijn. Maar die geest van rationeel over de toekomst nadenken zie je zowel in management als in sciencefiction.”
Zot doen
Zelfs in het onderwijs komt het genre van pas. Jelle Saldien is associate professor aan de UGent waar hij zich in productdesign specialiseert. “Ik geef les aan de industrieel ingenieurs-ontwerpers, zowat de creatieve ingenieurs”, vertelt hij. “Creativiteit opwekken bij de studenten en de onderzoekers is een van de belangrijkste dingen die we doen. Soms zien we daar een lacune in het onderwijssysteem. We moeten studenten zelfs een beetje heropvoeden. In de kleuterklas mag je je creativiteit helemaal de vrije loop laten. Maar daarna mag dat niet meer en is er maar één juist antwoord. Dat proberen we te doorbreken. Sciencefiction is daar een enorme inspiratiebron.” Daarnaast adviseert hij ook bedrijven. “We zetten hen vaak aan wat meer innoverende en zottere dingen te doen”, zegt Saldien. “Sciencefiction geeft beelden die verbeeldingskracht opwekken. Het doet dat ook in de vorm van een verhaal. Storytelling maakt het aantrekkelijker om over de toekomst na te denken.”
In april organiseert Saldien mee een conferentie die kijkt naar hoe sciencefiction industrieel ontwerp kan verbeteren. “We proberen vanuit verschillende invalshoeken – technologisch, sociaal en economisch – toekomstbeelden te schetsen”, vertelt hij. “Als we vandaag producten ontwikkelen, dan zullen die in de toekomst moeten worden gebruikt, maar de wereld verandert enorm snel. Daarom willen we bedrijven en studenten de middelen geven om hun eigen toekomstverhalen te maken.”
In die zin komt sciencefiction sterk overeen met een oudere managementtechniek: scenarioplanning, dat al in de jaren zeventig werd uitgedacht bij Shell. “De managementliteratuur staat vol van de mogelijkheden van scenarioplanning”, vertelt Peter Hinssen. “Sciencefictionschrijvers kan je makkelijk maatschappelijke scenarioplanners noemen. Net als een scenario zal een sciencefictionverhaal geen perfect businessplan produceren, of een blauwdruk voor de toekomst. Maar dat mensen beginnen na te denken over wat technologie kan doen, vormt een erg goede input voor bedrijven.”
Sciencefiction is dus een aanrader, ook in professionele omgevingen. “Het maakt je nieuwsgierig naar de toekomst”, besluit Hinssen. “Ik ben een voorstander om het een vak te maken op school. Sciencefiction laat je dromen, creatief nadenken en openstaan voor de toekomst. En dat hebben we meer dan ooit nodig.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier