Wallonië teelt zonnebloemen voor een duurzame landbouw

In Wallonië ontwikkelt zich een zonnebloemindustrie. Alle schakels in de keten zijn vertegenwoordigd: landbouwers, coöperaties, fabrikanten en distributeurs. Bister verwerkt de oogst tot een 100 procent biologische en Belgische mayonaise.

“De zonnebloemen zijn verwelkt, maar de oogst staat voor de deur”, vertelt Étienne Frippiat. De landbouwer heeft voor het tweede jaar zonnebloemen gezaaid op een van zijn velden in de gemeente Onhaye, nabij Namen. De klimaatverandering maakt nieuwe gewassen mogelijk in onze streken. Intussen is een twintigtal hectare in ons land bestemd voor die nieuwe teelt in de biologische regeneratieve landbouw.

Het initiatief achter de nieuwe sector komt van de coöperatie Farm for Good en de Belgische sauzen- en mosterdproducent Bister. “Arthus de Bousies, de CEO van Bister, nam contact op met ons om een zonnebloemketen te ontwikkelen”, vertelt oprichter Clotilde de Montpellier. In juli 2023 ging Farm for Good van start.

De twee managers kennen elkaar goed. Vier jaar geleden werkten ze al samen om de teelt van mosterdzaad in België te introduceren. “In de loop van de jaren hebben we een vertrouwensrelatie opgebouwd tussen de boeren en het Bister-team. Dankzij dat soort langdurige partnerschappen kunnen we de sector duurzamer maken”, zegt Clotilde de Montpellier. Met 95 boeren die bijna 8.200 hectare bebouwen, is de coöperatie een van de grootste netwerken in Wallonië.

Lees ook: Lucien, het enige Belgische chipsmerk door landbouwers gemaakt

Zonnebloemen zijn een innovatief gewas

Zonnebloemen zijn een innovatief gewas voor Belgische boeren. “Om de overgang naar biologische en regeneratieve landbouw mogelijk te maken, is het afwisselen van teelten essentieel”, zegt Gautier Aubry, landbouwingenieur bij Farm For Good. “We moeten zes tot acht jaar lang verschillende gewassen kunnen wisselen en diversifiëren. Zonnebloemen passen daar perfect in.”

Zeven boerderijen in Wallonië verbouwen het nieuwe gewas sinds twee jaar. “De plant heeft heel weinig vijanden en is zeer sterk, wat ze ideaal maakt voor biologische landbouw”, zegt Étienne Frippiat. Zonnebloemen zijn ook goed bestand tegen de klimaatverandering. Ze hebben weinig water nodig en passen zich gemakkelijk aan verschillende grondsoorten aan. “Ze hebben ook minder meststoffen nodig, wat de kosten voor de boeren verlaagt en verliezen beperkt. Je kunt ze ook in grond van mindere kwaliteit telen”, verzekert de landbouwingenieur van Farm For Good.

Oorlog in Oekraïne

Behalve de opwarming van de aarde werkte ook de oorlog in Oekraïne als katalysator voor de teelt van zonnebloemen in ons land. Toen het conflict uitbrak, kampten België en andere Europese landen met een tekort aan zonnebloemolie, die in veel voedingsmiddelen wordt gebruikt. “Intussen compenseert de sector eventuele tekorten”, zegt landbouwer Étienne Frippiat.

De mosterdfabriek van Bister was al lang vragende partij om de productie van zonnebloemolie naar België te halen, zoals ze dat eerder had gedaan voor de teelt van mosterdzaad. “Ik vond het verschrikkelijk grondstoffen voor onze producten te moeten importeren van de andere kant van de wereld”, zegt Arthus de Bousies. De CEO wijst erop dat 80 procent van de mayonaises wordt gemaakt met zonnebloemolie. “Door de oorlog verviervoudigden de prijzen”, herinnert hij zich. “Het heeft geen zin afhankelijk te zijn van Oekraïne voor onze belangrijkste grondstof, terwijl we een positieve impact proberen te hebben op de lokale economie.”

Belgisch en biologisch telen is geen sinecure. “Het zal zeker nog vijf tot tien jaar duren voordat de teelt echt een gevestigde waarde is”, zegt Donatienne van Houtryve, de CEO van Farm For Good. Gemiddeld komt de opbrengst van de boeren van de coöperatie boven 2 ton per hectare uit. “Vorig jaar leverden sommige percelen meer op dan de traditionele percelen in Frankrijk, waar de gemiddelde opbrengst rond 2,6 ton per hectare ligt”, vertelt Gautier Aubry enthousiast.

Van boer tot distributeur

Als de sector duurzaam wil zijn, is het van vitaal belang dat de industrie en de verwerkers bij het hele proces betrokken worden. Farm For Good fungeert als schakel tussen de boeren en de industrie. De coöperatie wil landbouwers helpen biologische productie, toegankelijkheid en een eerlijke prijs te combineren. “Onze rol is ook boeren te begeleiden naar gewassen die winstgevend voor hen kunnen zijn”, stelt Clotilde de Montpellier. “Een nieuwe teelt beginnen kan spannend zijn, maar wij zijn er om het risico te beperken. Gelukkig hebben we bedrijven als Bister, die proberen hun grondstoffen zo veel mogelijk lokaal te kopen.”

Zoals het dat met mosterdzaad deed, heeft Bister toegezegd de zonnebloemproductie te kopen of een deel van de kosten te dekken als de teelt niet lukt.

Vorig jaar zijn 50 ton zonnebloempitten geoogst, wat Bister verwerkte in “ongeveer 200.000 potten mayonaise”, schat de CEO. Die mayonaise is 100 procent biologisch is en 99 procent Belgisch. “We zijn er nog niet in geslaagd een biologische azijn te vinden die in België wordt geproduceerd, maar we geven de hoop niet op”, lacht Arthus de Bousies.

Voor de boeren is de mayonaise een concreet project om hun producten een meerwaarde te geven. “We zijn het niet gewend met de industrie samen te werken, maar we beseffen dat we onze visies kunnen verenigen door open te communiceren”, merkt Etienne Frippiat op. Daarom wisselen de spelers in de waardeketen regelmatig van gedachten en zoeken ze samen oplossingen voor problemen die ze ondervinden. “Dat is waar het bij de Farm For Good-coöperatie om draait”, zegt Clotilde de Montpellier.

Alle schakels in de keten vertegenwoordigd

Alle spelers in de keten zijn vertegenwoordigd: de boeren, de coöperatie, de fabrikanten en zelfs de distributeurs. “Toen we besloten een tweede keten te ontwikkelen, waren we zo enthousiast dat we meteen contact hebben opgenomen met Carrefour en Déli Traiteur, om hen daarbij te betrekken. Voor de lancering van een nieuw product dat de overgang naar duurzame landbouw ondersteunt, moet je de hele waardeketen mobiliseren”, zegt de CEO van Farm For Good.

De retailer is de op één na laatste schakel in de keten, voor de consument. Hij selecteert de producten in zijn assortiment. Carrefour België heeft zich ertoe verbonden de volledige productie te verkopen in zijn winkels. “Wij moeten verschillende producten kunnen aanbieden, in alle prijsklassen, maar het belangrijkste voor ons is dat de klant waar voor zijn geld krijgt”, zegt Geoffroy Gersdorff, de CEO van Carrefour België. Volgens hem blijft de prijs het grootste obstakel voor de duurzame mayonaise. “Er zijn sauzen in alle prijscategorieën. De uitdaging is dus aan de klanten de extra waarde van die producten aan te tonen.”

Als laatste schakel in de keten speelt de consument onvermijdelijk een cruciale rol. “Het is essentieel het publiek bewust te maken van dat soort initiatieven en te laten zien hoe een eenvoudig aankoopgebaar in de winkel acties op het terrein kan ondersteunen en als een hefboom kan werken”, merkt Clotilde de Montpellier op.
De nieuwe biologische en Belgische mayonaise kost 3,50 euro. “50 cent meer dan conventionele mayonaise. Dat is de prijs van de overgang”, besluit Arthus de Bousies.

Bekijk ook deze reportage van Kanaal Z