Veilig terug naar de werkplek: dit zijn de rechten en plichten van werknemers en werkgevers

De regering versoepelt de regels voor thuiswerk in afwachting van het verhoopte nieuwe normaal in september. Welke rechten en plichten hebben werknemers en werkgevers in de overgangsfase?

Sinds woensdag 9 juni kunnen werknemers één dag per week terugkeren naar hun werkplek. “De werkgever kan de terugkeer naar het bedrijf niet opleggen aan zijn personeel”, waarschuwt Olivier Wouters, vennoot van het in arbeidsrecht gespecialiseerde advocatenkantoor Claeys & Engels. “Er is een onderling akkoord nodig over de terugkeer, die ook moet gebeuren volgens de afspraken met de sociale partners in het bedrijf.”

In de ondernemingen mag maximaal 20 procent van de werknemers tegelijk aanwezig zijn. In kmo’s met minder dan tien werknemers is dat beperkt tot vijf personen. Uiteraard moeten alle overheidsmaatregelen voor een veilige leefomgeving worden toegepast (zie kader Werkgever moet zorgplicht naleven).

Het begrip ‘werknemer’ wordt ruim ingevuld. Wie een arbeidscontract heeft met een ander bedrijf of werkt als zelfstandige consultant, wordt meegeteld om het maximumpercentage te berekenen.

De werknemers die een bedrijfsgebouw willen betreden, worden het best ingelicht of het maximumaantal al is bereikt. “Sommige cliënten werken met een digitaal register of een app die het aantal aanwezigen op dat moment aangeeft”, signaleert Wouters. “Zo wordt vermeden dat werknemers aan de deur van het bedrijf moeten vernemen dat ze naar huis moeten terugkeren.” De apps kunnen ook met schema’s werken die aangeven hoeveel personen al hebben ingecheckt voor hun terugkeermoment in de week. Zo kan een en ander beter worden gepland en wordt vermeden dat een groep personen de terugkeermomenten monopoliseert.

Verplicht telewerken

Tot 30 juni geldt nog altijd de regel dat alle werknemers verplicht zijn te telewerken. Enkel als het niet kan door de aard van het werk dat ze doen of als ze noodzakelijk zijn om het bedrijf draaiend te houden, kunnen ze naar hun kantoor of hun productiefaciliteit komen. “In de praktijk komen vooral arbeiders en ploegbazen naar de werkvloer”, stelt Wouters. “Ook secretariaatsmedewerkers, die bijvoorbeeld met documenten op het bedrijf aan de slag moeten of printwerk doen, mogen op kantoor werken.”

Sinds eind maart heeft de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) op zijn website een tool waarop een bedrijf maandelijks moet aangeven hoeveel werknemers komen werken. Dat laat de sociale inspectie toe om gericht controles uit te voeren. De lijst met functies die op het bedrijf moeten blijven werken, wordt opgesteld in overleg met de sociale partners.

Wat als iemand niet kan telewerken omdat hij klein behuisd is of omdat zijn of haar thuissituatie dat niet toelaat? Kunnen zij ervoor pleiten dat ze door de onmogelijkheid thuis te werken wel aanwezig moeten zijn op het werk? “De werkgever mag geen uitzondering toestaan”, waarschuwt Wouters.

Kan hij een werknemer ontslaan als hij of zij door de slechte werkomstandigheden thuis minder goed presteert? “Tenzij de werknemer moedwillig slecht presteert, denk ik niet dat de rechtbank die motivatie voor het ontslag zal aanvaarden”, zegt Wouters. “Eventueel kan de werkgever stellen dat het voor de continuïteit van het bedrijf belangrijk is dat die werknemer toch wordt toegelaten op de werkvloer. In de praktijk is de sociale inspectie vrij soepel en zal ze de motivatie over het werken in de bedrijfsruimte niet ter discussie stellen. Op voorwaarde natuurlijk dat er niet te veel volk rondloopt.”

Veiligheidsmaatregelen blijven

In juli en augustus zal telewerken niet meer verplicht zijn, maar sterk aanbevolen, op voorwaarde dat het virus dan voldoende is teruggedrongen. “Ik verwacht dat de overheid dat ook na augustus zal blijven aanraden”, voorspelt Wouters. “Ik denk ook dat de huidige veiligheidsmaatregelen op het werk nog een tijd blijven gelden. Als de vaccinatiegraad nog niet voldoende hoog is, lijkt me het niet verstandig dat er in september een massale instroom is bij de bedrijven. Als ik de virologen hoor, denk ik dat het virus nog lang zal rondwaren.”

Kan een bedrijf eventueel beslissen na juni enkel personeel toe te laten dat gevaccineerd is? “Nee”, antwoordt Wouters. “De werkgever kan niet weten wie al een prik heeft gekregen op basis van de leeftijd van zijn personeel, omdat er geen vaccinatieplicht is in België. De werkgever mag ook niet vragen wie gevaccineerd is of bekijken wie klein verlet heeft aangevraagd om naar een vaccinatiecentrum te gaan. Dat is geheime informatie over de gezondheid. Zo’n verwerking van gegevens is in strijd met de privacywetgeving.”