Trends Manager van het Jaar Chris Peeters (Elia Group): ‘Na de beslissing over de kernuitstap begint het echte werk’

Oekraïne, de kernuitstap, torenhoge energieprijzen. Er is geen Trends Manager van het Jaar die op het moment van zijn verkiezing meer in het brandpunt van de belangstelling heeft gestaan dan Chris Peeters. De CEO van de hoogspanningsnetbeheerder Elia Group analyseert de huidige problemen.

Een interview op een vroege trein tussen Brugge en Brussel doet een mens al eens mijmeren. Het uitzicht door het raam verandert bijna even snel als het energielandschap de jongste jaren. Het is nog donker bij vertrek, maar bij aankomst wurmt een bleek zonnetje zich door het wolkendek. Klaart ook de hemel op voor het energiebeleid in dit land? Op vrijdag 18 maart zou de federale regering een definitieve beslissing moeten nemen over de kernuitstap.

Dat is amper zes maanden voor de eerste kernreactor, Doel 3, moet sluiten, en drie jaar voor de laatste reactor van het stroomnet zou worden afgekoppeld. In nagenoeg elk ander land werden die beslissingen jaren op voorhand genomen. Aan Chris Peeters heeft het uitstel niet gelegen. Bij zijn eerste mediacontacten in 2016 waarschuwde hij dat “als we niets doen, het licht uitgaat” en dat “het grootste risico is dat we niet beslissen”. Later stelde hij dat het “schuldig verzuim” zou zijn als er niet op tijd gesprekken zouden worden opgestart met de uitbater van de kerncentrales, Engie Electrabel.

De oorlog in Oekraïne brengt veel zekerheden aan het wankelen. Europa, dat gas altijd als de ideale transitietechnologie heeft beschouwd, wil in ijltempo van het Russische gas af, en versneld het verbruik verminderen. Steeds meer politieke partijen vinden dat twee en misschien zelfs meer kerncentrales moeten openblijven.

Is de situatie in Oekraïne een gamechanger?

CHRIS PEETERS. “Ja. Europa stelt alles opnieuw ter discussie. De Duitse minister van Economie en Klimaat, Robert Habeck, heeft laten onderzoeken of het zin heeft de geplande sluiting van drie kernreactoren uit te stellen. Hij laat ze nu toch gewoon sluiten, en zet in op de massale plaatsing van warmtepompen. Bij ons is de symboliek rond kernenergie veel groter.

“Ik verwacht een versnelling van de energietransitie: meer elektrificatie van de verwarming in woningen, betere isolatie en warmtepompen. De overheid was tot nu vrij traag met maatregelen, en hanteerde eerder de wortel dan de stok. Je moet dat aanpakken zoals Europa deed met de gloeilamp: tegen dan is het afgelopen. Je moet mensen niet voor het blok zetten, maar ik denk dat zaken veel meer zullen worden uitgefaseerd: geen stookolieketels in nieuwbouw vanaf een bepaalde datum, bijvoorbeeld.

“Ik hoor mensen graag zeggen dat de energietransitie haalbaar en betaalbaar moet zijn. Dat laatste hebben we al verknoeid door niet snel genoeg te gaan met zonnepanelen en warmtepompen. De helft van onze gebouwen wordt nog steeds met gas verwarmd. Maar dat is een andere discussie dan die over de kerncentrales. Dat is één grote beslissing, met relatief weinig mensen die de directe impact voelen. Terwijl 80 procent van onze woningen niet klaar is voor de klimaatneutraliteit tegen 2050. We moeten in ijltempo de normen voor huizen verscherpen, met verplichtingen om bij verkoop een bepaald klimaatniveau te halen.”

Intussen blijven we afhankelijk van Russisch gas. Hoe snel kunnen we daarvan af raken?

PEETERS. “Dat is een vraag voor de politiek. Hoe ver wil je gaan met je maatregelen? Russisch gas vervangen door gas van elders resulteert in hoge prijzen. Als we dat ervoor over hebben, is dat redelijk haalbaar. Helemaal af raken van fossiele brandstoffen kost tijd. We hebben enkele jaren geleden een studie gemaakt: zelfs als we onze hernieuwbare-energieproductie drie keer sneller uitbouwen dan we de jongste twintig jaar hebben gedaan, gaan we pas in 2035 naar een uitfasering van gas.

“In kernenergie komt alleen de verlenging van de bestaande centrales in aanmerking. Nieuwe centrales bouwen kost enorm veel geld, en ze lopen overal in Europa achter op schema. De Britse kerncentrale van Hinkley Point krijgt voor haar elektriciteitsproductie structureel een minimumprijs van ongeveer 135 euro per megawatt (MW). Dat was tot voor enkele weken dubbel zo veel als de marktprijs. Offshorewindenergie kost nog 55 euro per MW, windturbines op land 45 euro. Zonne-energie zit in Portugal op 10 tot 15 euro per MW, en in België op ongeveer 30 euro. Wil je nieuwe kernreactoren bouwen, dan is dat een politieke keuze, geen economische.

“Alleen is dat verhaal moeilijk te brengen. Het idee leeft dat kernenergie goedkoop is omdat ze wordt geproduceerd in al lang afgeschreven kerncentrales. Het is een politieke uitdaging om de mensen te overtuigen dat dat niet klopt.”

Komt de elektriciteitsbevoorrading in het gedrang zonder de kerncentrales?

PEETERS. “Nee. Afhankelijk van de keuze die je maakt, moeten er maatregelen worden genomen voor de energiebevoorrading. De aardgasnetbeheerder Fluxys zegt dat er vandaag geen bevoorradingsproblemen zijn. Er is zelfs geen schaarste. Er is wel een prijzenprobleem. De gasprijzen zijn hoog, en er is geen zicht op wanneer die weer dalen. Vroeger wist je dat de prijs weer zou dalen zodra de politieke spanningen voorbij waren. Nu zitten we mogelijk met een structureel hogere prijs.

“Voor de prijsvorming op de elektriciteitsmarkt maken twee kernreactoren geen verschil. De marginale entiteit (de laatste productie- eenheid die nodig is om aan de vraag te voldoen, nvdr) is meestal een gascentrale. In de Europese elektriciteitsmarkt bepalen de kerncentrales bijna nooit de elektriciteitsprijs.

“De groothandelsprijs lag in Frankrijk in het najaar structureel hoger, ondanks de kerncentrales daar. In België werken alle zeven centrales, en toch hebben we geen lagere prijs dan Duitsland of Nederland. Eigenlijk hebben de kernreactoren vooral een impact op het moment dat ze niét draaien: dan stijgen de prijzen.

“De kernuitstap blijft een politieke discussie. Het is het Brussel-Halle-Vilvoorde van de energiesector. BHV oplossen duurde jaren, en achteraf heeft bijna niemand het verschil gemerkt. Met de kernuitstap is dat hetzelfde. De symboolwaarde is veel groter dan de echte impact. Na de beslissing over de kernuitstap begint het echte werk.”

Tot voor kort leek plan B, het openhouden van twee kernreactoren, moeilijk haalbaar. Onder meer omdat Europa dat moeilijk verenigbaar zou achten met het huidige capaciteitsremuneratiemechanisme (CRM), dat de bevoorrading moet verzekeren. Is dat nu anders?

PEETERS. “Dat zouden nog steeds geen eenvoudige gesprekken zijn, want Europa wil overheidssteun vermijden. Het zal zeker niet alles toelaten, maar ik kan me inbeelden dat het oplossingsgericht te werk zou gaan. Er zal wellicht meer worden geluisterd dan zes maanden geleden.

“Maar de beslissing over de kernuitstap is politiek, en Elia is technologieneutraal. Ons doel is de bevoorradingszekerheid, daar adviseren wij de regering over. In elk plan gaat er voor 4 gigawatt aan nucleaire productiecapaciteit dicht, en moeten er nieuwe gascentrales worden gebouwd.

“Voor plan A was er een probleem met de vergunning van de gascentrale in Vilvoorde. Als blijkt dat Vilvoorde op 18 maart nog steeds geen vergunning heeft, komt de volgende in de CRM-veiling aan de beurt. Voor plan B stel ik vast dat Engie Electrabel zich heel afzijdig heeft gehouden. Er is geen plan voor de levensduurverlenging dat wordt gedragen door een privé-partner die de verantwoordelijkheid neemt om de reactoren veilig uit te baten. De veiligheidswaakhond FANC heeft dat plan dus niet kunnen verifiëren, en de laatste kostenraming die ik heb gezien, bedroeg een miljard euro. Dat was drie jaar geleden. Ik lees dat ingenieurs zeggen dat het technisch kan, maar het is niet omdat mijn medewerkers zeggen dat we een hoogspanningslijn kunnen bouwen, dat we ook de vergunningen hebben, dat de financiering er is, enzovoort. Er is een groot verschil tussen een intentie en de verantwoordelijkheid nemen voor een plan.”

Europa laat intussen toe dat lidstaten verregaande maatregelen nemen om de consument te beschermen, tot zelfs maximumprijzen toe.

PEETERS. “Je moet het energiebeleid en het sociaal beleid zo veel mogelijk apart invullen. De kwetsbare bevolkingsgroepen moet je helpen, maar het liefst niet door in te grijpen in de elektriciteitsmarkt. Die heeft behoefte aan een langetermijnkader, met structurele maatregelen. Sociaal beleid moet veel korter op de bal spelen.

“Frankrijk heeft gekozen voor maximumprijzen. Het gevolg is dat EDF, dat de stroom moet leveren, er dramatisch voor staat en geen geld meer heeft om te investeren in de energietransitie. Ook kleinere energieleveranciers dreigen in de problemen te komen wanneer ze met verlies moeten verkopen.”

Is de liberalisering mislukt?

PEETERS. “Daar ben ik niet van overtuigd. Er zijn zeker werkpunten, maar je weet niet wat er zou zijn gebeurd zonder de deregulering en de drive van Europa. Vroeger betaalden de particulieren het gelag. Dat is nu minder het geval.

“De jongste twee decennia heeft België dankzij de liberalisering geprofiteerd van lagere prijzen. Er is ook meer concurrentie gekomen, waardoor de marktmacht van Electrabel fors is verminderd. In België blijft dat een grote speler, maar in Europa is het slechts één van de marktpartijen. Dat er zaken fout liepen met bijvoorbeeld de subsidiëring van groene energie, heeft niets te maken met de liberalisering.

“Achteraf kan je makkelijk vaststellen dat de beslissingen die zijn genomen, niet ideaal zijn om een coherent wetgevend kader te creëren. Tegelijk verandert het soms snel: twee jaar geleden was gas voor bijna iedereen de ideale transitietechnologie, nu blijkt het een vervuilende bron van ammoniak. Er zijn mensen die elke ton CO2-uitstoot uit een gascentrale er één te veel vinden. Dat is een weinig pragmatische manier om naar de wereld te kijken, want dan zijn er een pak andere maatregelen veel dringender: energie-efficiënte en klimaatneutrale gebouwen, zonnepanelen, elektrische mobiliteit, de vergroening van de industrie enzovoort.”

We zitten in een systeem dat alle technologieën op een bepaalde manier ondersteunt. Moeten we het marktmodel herbekijken?

PEETERS. “Het huidige model is een heel efficiënte manier om welvaart te creëren. Dat heeft de afgelopen twee decennia uitstekend gewerkt. Voor je dat weggooit, zou ik toch twee keer nadenken. De alternatieven die worden voorgesteld, doen het allemaal minder goed.”

Alle Europese landen worden steeds meer afhankelijk van import. Dat loopt goed, zolang er landen zijn die kunnen exporteren.

PEETERS. “Import gaat vooral over marktwerking. Wanneer de eigen centrales niet efficiënt genoeg produceren, zal een energieverkoper stroom importeren. België was vorig jaar trouwens een netto-exporteur.

“Daarnaast is er een discussie over bevoorradingszekerheid: in tijden van schaarste kan je niet rekenen op import. Dan moet je desnoods inefficiënte centrales inzetten, zoals oude waterkrachtcentrales. Die zijn op die momenten duur, maar je hebt ze slechts enkele uren per jaar nodig. Het CRM heeft een register van alle productiecapaciteit die groter is dan 1 megawatt. Ook de inefficiënte centrales kunnen middelen krijgen om beschikbaar te blijven. Ze worden dan een soort strategische reserve. Het CRM herevalueert de productiecapaciteit elk jaar. Wie iets beters heeft, verdringt een minder efficiënte installatie.”