Technologische vooruitgang in dienst van de mens

Moeten we prioriteit verlenen aan technologische vooruitgang? Het is beter om bepaalde technologieën voorrang te geven die uiteindelijk de mens verder zullen helpen, denkt Dries Buytaert. Hij denkt dat de vierde industriële revolutie niet voldoende aan bod is gekomen bij de bijeenkomst van het Wereld Economisch Forum in Davos.

Het centrale thema op de World Economic Forum Annual Meeting in Davos dit jaar was de vierde industriële revolutie, een term die Klaus Schwab bedacht voor de nieuwe generatie technologische verbeteringen – sensors, robotica, artificiële intelligentie, 3D-printen, precisiegeneeskunde – die samen de opkomende golf van vooruitgang gestalte geven.

Deze nieuwe technieken hebben het potentieel om ons leven te veranderen. Los van de scenario’s die tot het domein van de sciencefiction behoren – een R2-D2-robot voor iedereen bijvoorbeeld, of een telegeleide Batmobiel, of de kolonisering van Mars – kunnen deze technologische verbeteringen een oplossing bieden voor tal van dagelijkse problemen. Met slimmere, meer geautomatiseerde technologie kunnen we hernieuwbare energie produceren, de klimaatverandering aanpakken, miljarden mensen met internet verbinden, betaalbare huisvestingsprojecten uitwerken en chronische ziekten uitroeien.

Deze technologische vooruitgang is geen toekomstmuziek. Een recent rapport voorspelt dat we veel van deze kantelmomenten al binnen onze levensspanne gaan meemaken. Sterker nog: in transport, artificiële intelligentie en nieuwe betaaltechnologie zouden we in het komende decennium al een grote vooruitgang zien. Toch gingen veel debatten in Davos enigszins verrassend meer over de negatieve impact van deze nieuwe technieken dan over hun positieve potentieel.

Bezorgdheden

Een thema dat vaak terugkwam, was de angst voor banenverlies. Zoals de automatisering jobs blijft wegknagen in de productie en bij arbeiders, is het de verwachting dat artificiële intelligentie hetzelfde zal doen bij de meer gekwalificeerde jobs en kantoorjobs in de financiële, juridische en de medische sector. De inschattingen van de impact op werkgelegenheid variëren, maar veel pronostieken in Davos wezen op een negatieve impact op de wereldeconomie. De technologische vooruitgang mag dan in veel gevallen hebben geleid tot het verdwijnen van oudere, meer van menskracht afhankelijke processen, toch merkten veel deelnemers in Davos op dat technologische ontwikkelingen nieuwe jobs creëren waarvan we het bestaan op dit moment niet eens vermoeden. Zo bracht de uitvinding van het vliegtuig honderdduizenden jobs voort, van piloten, over stewards en luchthavenpersoneel tot internationale reisagenten enzovoort. En dan hebben we het nog niet over de ingrijpende economische impact van miljarden verplaatsingen op lange afstand in een korte tijdsspanne.

Een tweede bezorgdheid die in Davos vaak werd geuit was de toenemende ongelijkheid in de wereld tussen de ‘digital haves‘ en de ‘have-nots‘. Dit spanningsveld situeert zich niet alleen tussen naties maar ook, in sommige landen, binnen specifieke socio-economische groepen die nog niet eens de tweede en derde industriële revoluties hebben doorgemaakt. Wat heeft 3D-printen of precisiegeneeskunde bijvoorbeeld te betekenen voor sommige rurale gebieden in India en Afrika die nog geen betrouwbaar elektriciteitsnet hebben, terwijl de stedelijke centra in diezelfde landen de ontwikkelingen naar een slimme en geautomatiseerde leefomgeving gretig omarmen?

Een derde punt van bezorgdheid was de ‘ontmenselijking’ van onze levens. In dat verband werd gepleit voor een hernieuwde aandacht voor de unieke kwaliteiten die ons tot mens maken: empathie, gevoeligheid, creativiteit en inspiratie.

Ook de ethische en morele uitdagingen van veel ontwikkelingen werden aangekaart. Sommige gesprekken in Davos gingen over het gevaar van scenario’s die op het terrein van de eugenetica komen. Een andere vraag luidt of machines positieve beslissingen kunnen nemen voor een mensenleven, zoals een zelfrijdende auto die kiest tussen een voetganger aanrijden of zijn bestuurder opofferen.

Sommigen zullen opwerpen dat deze bezwaren getuigen van een overtrokken luddisme, angst voor vooruitgang. Maar op een bepaalde manier speelt dit zelfs geen rol: de technologische vooruitgang is niet te stoppen; het is nooit anders geweest. In elk geval was in Davos niet één iemand te horen die het ritme van de technologische vooruitgang zou willen vertragen. De teneur van de discussies was dat we een manier moeten vinden om de negatieve, ongewenste gevolgen van deze ontwikkelingen te vermijden of aan te pakken.

De Globale Doelstellingen

Persoonlijk vinden we dat één aspect van de vierde industriële revolutie niet voldoende aan bod is gekomen in Davos, en dat is de prioritering.

Tot nog toe werd de technologische vernieuwing aangestuurd door de commerciële vooruitzichten van kleine of grote bedrijven op de markt. Per slot van rekening is een van de betekenissen van innovatie precies dat: de commerciële toepassing van een uitvinding. Zo fluctueren investeringen in onderzoek & ontwikkeling voor alternatieve energie naargelang van de olieprijs, net zoals de vraag naar hybride of elektrische voertuigen toeneemt of afneemt in functie van de brandstofprijzen.

Maar wat als we de focus van de vierde industriële revolutie nu eens rechtstreeks richten op de grote problemen waar deze wereld voor staat, in plaats van op het commerciële belang? Als we nu eens voorrang gaven aan de technologische ontwikkelingen die onze samenleving het meest vooruithelpen?

Onlangs werden deze problemen op wereldschaal gedefinieerd in een verzameling van zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen, ook bekend als de Globale Doelstellingen, die vorig jaar door alle landen werden aangenomen om “een eind te maken aan armoede, om de planeet te beschermen en het welzijn van eenieder te verzekeren”. De ontwikkelingsdoelen gaan over armoede, honger en voedselvoorziening, gezondheid, opvoeding, energie, watervoorziening en hygiëne, om er maar enkele te noemen. Ze zijn de opvolger van de Millenniumdoelstellingen, maar duidelijker omlijnd.

Neem bijvoorbeeld Doelstelling 3: ‘Zorgen voor gezond leven en welzijn stimuleren voor iedereen van alle leeftijden’. Die doelstelling is gekoppeld aan twaalf targets, waaronder deze drie:

Tegen 2030: de globale moedersterfte reduceren tot 70 per 100.000 geboortes.

Tegen 2030: een einde maken aan voorkombare sterfte van pasgeborenen en kinderen onder 5 jaar, waarbij alle landen ernaar streven de neonatale sterfte minstens te reduceren tot 12 per 1.000 geboortes en de sterfte bij kinderen onder 5 jaar minstens tot 25 per 1.000 geboortes.

Tegen 2030: het beëindigen van epidemieën van aids, tuberculose, malaria en verwaarloosde tropische ziektes, en het bestrijden van hepatitis, door water overgebrachte en andere overdraagbare ziektes.

Uiteraard is technologische vooruitgang niet de enige oplossing voor alle Duurzame Ontwikkelingsdoelen – er is veel meer werk aan de winkel – maar het is wellicht een van de voornaamste bijdragen.

Helpende hand

Terwijl de wereld nadenkt over het voltrekken van de vierde industriële revolutie, is het volgens ons de moeite waard ons af te vragen aan welke van deze technologieën we voorrang geven met het oog op de duurzame ontwikkelingsdoelen. Hoe stippelen we ons beleid uit en hoe maken we de gepaste technologische ontwikkelingen economisch aantrekkelijk? Wat moeten de overheden en de privésector anders aanpakken om de technologische ontwikkelingen op deze doelstellingen te richten? Hoe krijgen we miljoenen ondernemers zo ver dat ze hun energie en creativiteit focussen op het creëren van een betere wereld?

De vernieuwing op wereldvlak is een systeem dat tot erg veel in staat is en over het algemeen goed heeft gewerkt. Toch zou een helpende hand welkom zijn om de vernieuwing in goede banen te leiden, gericht op het welzijn van de planeet, los van de commerciële belangen. Een ruimere blik op ons normenstelsel in functie van de globale noden is niet noodzakelijk een antikapitalistische gedachte. Het is eerder een gedachte die kapitalisme een invulling kan geven die de mensheid in zijn geheel ten goede komt. En dat is naar we hopen de echte inzet van de vierde industriële revolutie zoals die in Davos werd uitgetekend, en waarop de wereld in het komende jaar een antwoord zal moeten bieden.