Rekruteringsmarkt vertraagt, maar valt niet stil

In maart daalde het aantal VDAB-vacatures op jaarbasis met 31 procent. De eerste impact van de coronacrisis op de arbeidsmarkt wordt duidelijk. Maar de cijfers tonen ook aan dat de rekruteringsmarkt nooit volledig is stilgevallen.

De voorbije dagen hebben enkele rapporten aangetoond hoe diep de coronacrisis inhakt op de Belgische arbeidsmarkt. Het aantal gepresteerde uren uitzendarbeid nam in maart 2020 met 21,11 procent af tegenover de maand voordien. In de tweede helft van maart viel de uitzendactiviteit terug met 46 procent. Dat betekent dat in twee weken meer dan 54.000 uitzendkrachten hun baan verloren.

De Federgon-index, die de activiteit meet, bereikt 84,95 punten in maart 2020, tegenover 107,69 punten in de maand ervoor. De index geeft het niveau van de activiteit weer in de onderzochte maand tegenover de activiteit in januari 2007 (de basis is 100). De Federgon-index van maart 2020, die slechts voor de helft de gevolgen van de terugval reflecteert, is gedaald tot het niveau van december 2008, een maand in volle financiële crisis.

Cijfers van de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB leren dat Vlaanderen eind maart bijna 186.000 werkzoekenden had, een toename met 1,1 procent in een jaar en de eerste stijging sinds 2005. In maart werden 17.361 vacatures gemeld, of 31,3 procent minder dan in maart 2019. Ook die cijfers dateren van het begin van de crisis. De volledige impact, met de nog zwakkere maand april, wordt later duidelijk.

Aan de andere kant tonen de cijfers aan dat de rekruteringsmarkt wel is vertraagd, maar niet volledig is stilgevallen. Dat blijkt ook uit de sectoranalyses van de VDAB. De landbouw en de groente- en fruitteelt werden niet stilgelegd en vroegen vanaf maart seizoensarbeiders. Maar niet alle werknemers die normaal worden ingezet, zijn beschikbaar. Ze komen vaak uit Oost-Europa, maar raken niet in België. De vraag naar landbouwpersoneel nam toe met meer dan 260 procent. Alle andere sectoren hadden in maart minder vacatures dan in maart 2019. Sectoren die zwaar geraakt zijn, zijn de diensten aan bedrijven (-44% vacatures), de groot- en kleinhandel (-44,7%) en de horeca en het toerisme (-61,6%).

Grote uitstroom 55-plussers

Volgens arbeidsmarktexperts moet de echte schok op de arbeidsmarkt nog komen. Eerst worden tijdelijke contracten niet verlengd, wat nu al gebeurt. Daarna worden aanwervingen die gepland waren on hold gezet. Pas daarna volgen ontslagen en herstructureringen. Maar dat hoeft niet te betekenen dat de Belgische werkloosheidsgraad van 6 procent plots enorm zal toenemen. De Vlaamse arbeidsmarkt zal de volgende jaren een grote uitstroom van 55-plussers zien. Volgens het Steunpunt Werk van de KU Leuven zal de vervangingsvraag van 55-plussers tussen 2023 en 2028 pieken naar 397.800 vacatures. “De uittrede van 55-plussers uit de werkende bevolking creëert jobkansen voor anderen op arbeidsleeftijd”, aldus het rapport, dat wel van voor de coronacrisis dateert.

Die studie stelt dat de vrijgekomen vacatures moeilijk ingevuld zullen raken doordat de activiteitsgraad – het deel van de bevolking op beroepsactieve leeftijd dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt – daalt in de groep onder 24 jaar, van 45,8 procent in 1986 tot 33,9 procent in 2018. “Die daling wordt enerzijds aangedreven door het feit dat jongeren later instromen op de arbeidsmarkt omdat de toegang tot het hoger onderwijs is gedemocratiseerd en er meer kansen komen om verder te studeren”, aldus het Steunpunt Werk. “Anderzijds kunnen we de daling verklaren door een toename in studieduur: minder dan de helft van de Vlaamse studenten behaalt het bachelordiploma binnen de beoogde termijn.”

We zouden de vervangers voor de uittredende 55-plussers in de daaropvolgende leeftijdsgroep kunnen zoeken. Maar is er nog voldoende arbeidsreserve in de groep van late twintigers, dertigers en veertigers? De marge leek voor de coronacrisis beperkt. Van de middengroep (25 tot 49 jaar) was in 2018 al 86,7 procent aan de slag. Daarmee scoort het Vlaams Gewest 6 procentpunten beter dan het Europese gemiddelde (80,6%) en sluit het aan bij Europese toplanden als Zweden (86,4%) en Zwitserland (86,8%).

“De arbeidsreserve is vrij gering in die groepen met een gunstig arbeidsmarktprofiel, die traditioneel de voornaamste doelwitten van de rekruteerders zijn”, stelt de studie. “Onze bekende vijvers zijn zo goed als leeggevist, nog voor de krimp in het arbeidsaanbod goed en wel op snelheid komt.”

Knelpuntberoepen zijn blijvers

De coronacrisis kan ertoe leiden dat bedrijven minder van de vertrokken 55-plussers vervangen en dat de gestegen werkloosheid het makkelijker maakt de openstaande vacatures in te vullen, ook die van knelpuntberoepen. Dat is mogelijk voor kwantitatieve knelpuntberoepen waarvoor te weinig werkzoekenden beschikbaar zijn op de arbeidsmarkt. Maar die categorie van knelpuntberoepen is bijna onbestaande.

De oorzaken van de tekorten zijn vooral kwalitatief: de competenties en de arbeidsomstandigheden, zoals avond- en weekendwerk en onveilige situaties. Acht van de zwaarste tien knelpuntberoepen zijn technische banen zoals ICT’ers, onderhoudstechnici, werfleiders, mecaniciens en technisch tekenaars. Veel werklozen beschikken niet over de juiste vaardigheden om die banen uit te oefenen.