Oorlog in Oekraïne treft de Belgische ruimtevaart

De oorlog in Oekraïne veroorzaakt politieke en economische schokgolven, die tot in de ruimte voelbaar zijn. Rusland, en in mindere mate Oekraïne, zijn belangrijke ruimtevaartlanden. Dat zij wegvallen, treft ook Belgische bedrijven in die sector. Tegelijk is dit misschien een vermomde zegen, die de Europese industrie een boost kan geven.

Het Luikse Spacebel ontwikkelt software en andere diensten voor de ruimtevaart en stelt zo’n honderd mensen te werk. Het kondigde vorige week aan dat het zijn spin-off ScanWorld, dat landbouwers van ruimtedata voorziet, doet opgaan in het Duitse bedrijf Constellr. “De oorlog heeft vooral een impact op de lanceringen”, stelt Thierry DuPré-Werson, de directeur van Spacebel. “In Europa hadden we voor de oorlog drie lanceersystemen: Arianne 5, Sojoez en Vega. Sojoez was een Russische raket. Die is niet meer beschikbaar. Dat is een probleem, want verschillende satellieten waarbij we betrokken waren, moesten worden gelanceerd met een Sojoez. Vega is een kleinere raket, maar het bovenstuk steunt op een Oekraïense motor. Die fabriek is waarschijnlijk vernietigd. Er zijn er wel enkele in reserve, maar in 2023 komen we mogelijk in de problemen.”

Ook Sabca, dat zowel aan de lucht- als aan de ruimtevaart levert, volgt het conflict met argusogen. Het maakt onderdelen voor raketten, zoals de Ariane 5 en 6, en stelt zo’n duizend personen te werk. Sabca voelt vooral een tekort aan grondstoffen en onderdelen. “We zien weinig directe consequenties”, stelt CEO Thibauld Jongen. “Maar we zijn bezorgd over een tekort aan grondstoffen zoals titanium, die voor een belangrijk deel uit Rusland komen. Ook bepaalde elektronische componenten zullen misschien moeilijker te verkrijgen zijn door de oorlog. We hebben nog voorraden voor dat soort zaken, maar op een bepaald moment kan het een probleem worden.”

Inflatie

De ruimtevaartindustrie ervaart heel specifieke problemen, maar net zoals elke andere sector botst ook zij op de inflatie, die de hoogte werd ingedreven door de oorlog. “De stijgende energieprijzen treffen ons hard”, vertelt DuPré-Werson. “In de ruimtevaart werk je aan langetermijnprojecten. Het duurt jaren om een satelliet te bouwen. Dat betekent dat we jaren geleden contracten tekenden tegen prijzen die niet afgestemd zijn op de huidige inflatie. Dat is een grote bezorgdheid, omdat het de rendabiliteit van bepaalde projecten aantast. We gaan daar met het ESA (het Europees Ruimteagentschap, nvdr) over samenzitten.”

Door de onzekerheden bij instanties zoals het ESA is de toekomst van de toeleveranciers onduidelijk. “In november zou er bijvoorbeeld een ruimtevaartconferentie plaatsvinden in Europa”, vertelt DuPré-Werson. “Daar zou het ESA een nieuw programma voor ruimteverkenning tekenen, maar dat zou steunen op Russische capaciteit. De toekomst ervan is nu onzeker, maar dat gaat wel over miljarden euro’s aan contracten.”

Flankerend beleid

De sectorfederatie Agoria houdt de gevolgen van de oorlog nauwlettend in de gaten. “De sancties van 2014 zijn aanzienlijk uitgebreid”, vertelt Kevin Verbelen, expert internationale handel bij Agoria. “Er is geen uitvoer en invoer meer mogelijk van en naar de lucht- en ruimtevaart in Rusland. Er bestaat wel een uitzondering voor de bestaande akkoorden tussen Europa en Rusland. Het belangrijkste daarvan is het internationaal ruimtestation ISS, maar de meeste zijn wel stilgelegd.”

Agoria is onder meer bezorgd over het wegvallen van de Sojoez-raketten, wat voor een gat zorgt in de Europese lanceringscapaciteit. “De Sojoezraket zit economisch erg goed in elkaar”, stelt Verbelen. “Ze werkt tegen een lage prijs. De Ariane-raket is veel groter en zwaarder. Die zal niet helemaal de positie van de Sojoez kunnen overnemen.”

Oekraïne komt ook boven op twee voorgaande crisissen. “We moeten kijken naar flankerend beleid”, stelt Verbelen. “Ik denk dat enkele bedrijven in de problemen zullen komen. Eerst was er de brexit, dan kwam de coronacrisis en nu komt deze oorlog erbij. De winstmarges staan al enkele jaren onder druk. We moeten vermijden dat bedrijven over de kop gaan door een gebrek aan liquiditeit.”

Autonoom Europa

Maar het is in de ruimtevaartindustrie niet enkel kommer en kwel. Er bestaat ook de hoop dat dit conflict een boost geeft aan de Europese industrie, als onze overheden juist reageren. “Europa moet zijn eigen toegang tot de ruimte hebben”, stelt DuPré-Werson. “Voor een specifieke strategische zaak als ruimtevaart moeten we autonoom zijn. Als we over lanceringen moeten onderhandelen met de Verenigde Staten of India, zijn we niet autonoom. Het is erg slecht wat er gebeurt in Oekraïne, maar het toont dat ruimtevaart een kritisch onderwerp is. Het helpt ons te begrijpen hoe de aarde is geëvolueerd. Het helpt ons om te communiceren, maar het is ook broodnodig in een oorlogssituatie. Europa moet actie ondernemen.”

“Deze oorlog zal de vraag naar Ariane 6-raketten doen toenemen”, stelt Jongen. “Iedereen beseft nu dat het cruciaal is dat Europa technologische soevereiniteit heeft. We moeten de capaciteit hebben om alles in Europa te produceren.” De vraag blijft echter of Europa niet gewoon afhankelijker zal worden van de Verenigde Staten, waar bedrijven zoals SpaceX veel verder staan. “De Ariane 6- en Vega-raketten zijn al onafhankelijk van de Verenigde Staten”, reageert Jongen. “Maar er kan meer gebeuren. De Amerikaanse raketten zijn goedkoper omdat ze veel business krijgen van de Amerikaanse defensie. Het is een kwestie van politiek. In de Verenigde Staten bestaat een Buy America Act, die de Amerikaanse overheid dwingt bepaalde zaken in eigen land aan te kopen. In Europa moet er een Buy Europe Act komen. Er is al een onafhankelijke Europese raketindustrie, maar we moeten ook publieke steun krijgen. Dit is publieke infrastructuur. Ruimtevaart is niet iets wat enkel aan de markt, en aan vraag en aanbod, overgelaten mag worden.”