Nationale Bank maakt zich zorgen over Euroclear

De Nationale Bank vindt dat er een internationale oplossing moet komen voor de activa die, als gevolg van de sancties tegen Rusland, geblokkeerd zitten bij het settlementhuis Euroclear. Zo niet, zou de instelling zelf in de problemen kunnen komen.

De Nationale Bank van België stelde deze week een rapport voor over de financiële marktinfrastructuren en betalingsbedrijven die vanuit België opereren en waarop zij prudentieel toezicht uitoefent. Het gaat om grote internationale en systeemrelevante instellingen zoals Swift, Euroclear, Bank of New York-Mellon, Mastercard Europe en Worldline.

Zorgen over Euroclear

Directeur Tim Hermans van de NBB nam de gelegenheid te baat om zijn ongerustheid over Euroclear te ventileren. Euroclear is een settlementhuis met hoofdzetel in Brussel, dat ervoor zorgt dat wereldwijd effectentransacties uitgevoerd worden en dat 36.400 miljard euro aan effecten (aandelen, obligaties,…) in bewaring houdt. Bij de uitbraak van de oorlog in Oekraïne werd de instelling als hefboom gebruikt om de Europese sancties tegen Rusland vorm te geven.

“Er zit nu 300 miljard euro aan activa geblokkeerd bij Euroclear”, legt Hermans uit. “Die activa brengen, via dividenden of coupons die uitgekeerd worden of effecten die op vervaldatum komen, geld op. Als toezichthouder hebben wij Euroclear gevraagd dat geld te beheren zonder risico’s te nemen, en de winst die de instelling daarop maakt niet uit te keren aan haar aandeelhouders.”

Bevroren Russische tegoeden

Door het bevriezen van de Russische tegoeden zag Euroclear de cash op zijn balans vorig jaar stijgen van 20 tot meer dan 120 miljard euro, waarvan 93 miljard rechtstreeks gelieerd aan de sancties tegen Rusland. In het eerste kwartaal van dit jaar kwam daar nog eens 20 miljard euro bij. Omdat Euroclear Bank dat geld vooral bij de ECB parkeert, is de instelling één van de belangrijkste depositohouders bij het Eurosysteem geworden.

De rentestijgingen van de afgelopen maanden zorgen er bovendien voor dat die cash goed opbrengt. De opbrengsten vloeien niet naar de eigenaars maar naar Euroclear zelf, die ze opneemt in zijn resultaten en er belastingen op betaalt. Dat vertekent de resultaten van de onderneming. In 2022 was de helft van de inkomsten van Euroclear een gevolg van de Russische sancties. In het eerste kwartaal van dit jaar ging het al om 68 procent van de inkomsten.

België wordt getroffen

Een oplossing op korte termijn is er niet, zegt Hermans: “Europa wil de opbrengsten gebruiken voor de heropbouw van Oekraïne, maar daar is op dit moment geen juridische basis voor. Idealiter komt er een internationale oplossing die gedragen wordt door een zo breed mogelijke coalitie, bijvoorbeeld op het niveau van de G7.”

Voor de Belgische toezichthouder is de situatie vervelend omdat België zowat het enige land is dat getroffen wordt door deze discussie: “Meer dan 90 procent van de geblokkeerde Russische activa zit bij Euroclear. Misschien zijn er landen buiten de eurozone, zoals Zwitserland, die daarover niet helemaal correct rapporteren. Maar in hoofdzaak is dit iets dat vooral ons land aanbelangt.”

Volgens Hermans kan de hele situatie Euroclear Bank in de problemen brengen: “Er zijn onder de klanten van Euroclear zeker nog landen en participanten die niet getroffen worden door de sancties, maar die de Russische zaak genegen zijn. Als die op een gegeven moment zouden merken dat Europa het Russische geld gebruikt voor zaken die hen niet zinnen, zouden ze hun geld bij Euroclear kunnen weghalen. Dat is een risico waarmee we rekening moeten houden.”

Als dat zou gebeuren, heb je het volgens Hermans al snel over 4.000 miljard euro. “In het geval van Euroclear spreek je altijd van grote bedragen”, zegt de NBB-directeur. “En als er zo’n pak geld uit de Europese Unie verdwijnt, kan dat zelfs een impact hebben op de euro.”

Geen garanties

Een ander risico is dat Euroclear geconfronteerd wordt met een explosie aan betwistingen en rechtszaken. Tot hiertoe blijven die beperkt tot enkele Russische investeerders die procedures tegen Euroclear hebben opgestart in Rusland. “Voorlopig blijven de effecten daarvan beperkt”, aldus Hermans. “Maar de vraag is wat er gebeurt als er ook procedures in andere landen opgestart worden. Er is altijd de mogelijkheid dat Euroclear ergens in Europa of Azië een rechtszaak verliest.”

Hermans wijst erop dat Euroclear niet enkel de cash en de effecten van Russische klanten bevroren heeft, maar dat de sancties ook in de andere richting werken: “Euroclear fungeerde ook als toegangspoort voor internationale beleggers tot de Russische markt en de financiële infrastructuur van dat land. Wat als Euroclear het spoor van die tegoeden bijster raakt?”

Dat Euroclear buffers moet aanhouden om bepaalde bedragen en betwistingen te dekken biedt geen waterdichte garanties, zegt Hermans: “Als toezichthouder moeten wij met de slechts mogelijke scenario’s rekening houden. En dus kun je niet uitsluiten dat op een gegeven moment de risico’s hoger oplopen dan de buffers.”

Cyberrisico’s

Een belangrijk risico waar alle financiële marktinfrastructuren en betalingsinstellingen mee kampen, is cybercriminaliteit, schrijft de Nationale Bank in haar Financial Market Infrastructures & Payment Services Report 2023. Ons land is één van de voorlopers inzake het toezicht op IT-risico’s. Daarbij wordt onder meer een beroep gedaan op ethische hackers die in de IT-systemen van banken, verzekeraars en andere financiële instellingen proberen in te breken.

“Bij financiële marktinfrastructuren en betalingsbedrijven spreek je over een hoog niveau van maturiteit in cyberbeveiliging”, stipt Dominik Smoniewski van de Nationale Bank aan. “Maar intussen ziet iedereen het nut en de meerwaarde van de testen in. De vaststelling is dat niemand immuun is voor een cyberaanval. Zelfs grote, internationale bedrijven zijn nooit 100 procent veilig.”

“Vandaar onze boodschap dat blijven investeren in cyberveiligheid een absolute noodzaak is”, vult Hermans aan. “Daarom roepen wij ook op om op het niveau van de raad van bestuur van financiële instellingen in meer expertise te voorzien om operationele en IT-risico’s in te schatten. Vaak zijn er genoeg mensen met ervaring met krediet- en marktrisico’s, maar operationele risico’s zoals cybercriminaliteit worden nog onderschat.”