‘Misdadige bedrijven blijven straffeloos’

Bij berichtgeving over misdaden tegen de mensheid hoor je doorgaans namen als Radovan Karadzic of Ratko Mladic. Multinationals komen zelden ter sprake, maar ook bedrijven maken zich schuldig aan internationale misdrijven. Toch kunnen ze niet vervolgd worden voor het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Bij berichtgeving over misdaden tegen de mensheid hoor je doorgaans namen als Radovan Karadzic of Ratko Mladic. Multinationals komen zelden ter sprake, maar ook bedrijven maken zich schuldig aan internationale misdrijven. Toch kunnen ze niet vervolgd worden voor het Internationaal Strafhof in Den Haag.Dat blijkt uit een onderzoek van Lynn Verrydt, laureate van de Vlaamse Scriptieprijs 2012.


Het Duitse I.G. Farben produceerde tijdens WO II het dodelijke Zyklon B gas en was zo mee verantwoordelijk voor de miljoenen doden in de vernietigingskampen. Recent kwam de oliegigant Shell in opspraak wegens vermeende samenwerking met het Nigeriaans dictatoriaal regime bij de bloedige onderdrukking van vreedzame protesten tegen olievervuiling. In het geval van I.G. Farben werden een aantal leidinggevenden veroordeeld tijdens de befaamde Neurenberg-processen. Het bedrijf zelf bleef buiten schot. Door een lacune in het internationaal strafrecht kan een bedrijf niet vervolgd worden, terwijl het net de onderneming is die de winsten vergaart en dus over de middelen beschikt om slachtoffers te vergoeden.

Leidinggevenden als brein van het bedrijf

Die vaststelling inspireerde Lynn Verrydt (UGent) tot een onderzoek. In haar scriptie bespreekt de juriste niet alleen waarom het vervolgen van misdadige bedrijven wenselijk is, maar bestudeert ze ook hoe dit praktisch vorm kan krijgen. Een belangrijk probleem is dat een bedrijf, als juridische constructie, zélf geen misdaad kan plegen, maar daarvoor beroep doet op een fysiek persoon. Vaak is er sprake van een complex samenspel tussen managers, werknemers en soms zelf onderaannemers. Wanneer en hoe kan men de organisatie dan precies aansprakelijk stellen voor de strafbare handelingen van haar werknemers? Een oplossing schuilt in het zogenaamde orgaanmodel, waarin de leidinggevenden worden beschouwd als het brein van het bedrijf. De strafbare handelingen die zij plegen worden daarbij gelijkgesteld aan die van de rechtspersoon, alsof het bedrijf die handelingen zelf heeft gesteld.

Mogelijke sancties

Een ander probleem betreft de sancties die men aan een bedrijf kan opleggen. Fysieke personen worden in het strafrecht veroordeeld tot een gevangenisstraf of het dragen van een enkelband, sancties die men niet aan een bedrijf kan opleggen. Toch ziet Verrydt een brede waaier aan alternatieve straffen, gaande van een eenvoudige boete tot de “doodstraf” in de vorm van de gedwongen ontbinding van het bedrijf.

Zo reikt Verrydt oplossingen aan voor alle juridische, maar ook politieke obstakels die de vervolging van bedrijven voor het Internationaal Strafhof in de weg staan.

Gerechtigheid bij meest gruwelijke misdaden

“Het Internationaal Strafhof werd opgericht om voor gerechtigheid te zorgen bij de meest gruwelijjke misdaden, dus moet men er alle verantwoordelijken kunnen berechten: niet alleen natuurlijke personen, maar ook de bedrijven achter die misdaden” benadrukt de juriste.