‘#MeToo reikt verder dan seksuele intimidatie’

Maatschappelijke debatten raken steeds meer de bedrijfswereld. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

De werkelijkheid is niet rationeel of rechtvaardig. We kunnen alleen trachten ze wat rechtvaardiger en, wat mij betreft, ook wat rationeler te maken. Na het debacle van de financiële markten in 2008 kon je verwachten dat de blinde verering van de aandeelhouderswaarde brutaal zou stoppen. Net het omgekeerde is gebeurd.

Steeds meer werd stilzwijgend aanvaard dat een bedrijf er vooral is om zijn aandeelhouders rijker en rijker te maken. Je mag het op een aantal gebieden, zoals mensenrechten of milieuvervuiling, uiteraard niet te bont maken, maar het enige dat echt telt, is maximale aandeelhouderswaarde.

Een aantal heel zichtbare bedrijven, zoals Apple, Google, Amazon, bol.com en Studio 100, heeft begrepen dat je een leuk, modern imago moet hebben, en dat de maatschappij dan voor de rest niet veel vragen stelt. Ook niet waarom die andere ‘stakeholder’, het personeel, niet mee profiteert van een tienjarige trend van steeds hogere beurswaarden. Hoe meer academische studies aantonen welke maatschappelijke nadelen verbonden zijn aan al te grote inkomensongelijkheid, hoe meer wij maatschappelijk die kloof impliciet goedkeuren.

Is het omdat onze grote vedetten, van Lionel Messi tot Adèle, van Kevin De Bruyne tot Marc Coucke, toch zo’n leuke mensen zijn en we eindelijk begrijpen dat heel rijk zijn echt niet betekent dat je daarom een slecht mens bent? Wie zijn geld belegt in risicokapitaal, mag daar uitzinnig voor beloond worden. Wie geld verdient via loonarbeid, moet maar uit de doppen kijken.

Als bedrijven mensen zouden zijn

Nog zo’n paradox is dat in het almaar betwiste raamwerk van maximale aandeelhouderswaarde, het bedrijfsleven heel veel initiatieven neemt die je als moreel hoogstaand kan omschrijven. Bedrijven vermijden kinderarbeid, zorgen voor recyclage, bestrijden verspilling.

Als bedrijven mensen zouden zijn, zou je kunnen stellen dat ze de jongste twintig jaar minder psychopathisch zijn geworden, op slachthuizen en sjoemelsoftware na. Tegelijkertijd draagt een modern bedrijf het best wel behoorlijk zorg voor zijn medewerkers (veiligheid, transparantie, opleiding), zijn klanten, kwaliteit. Iets minder interesse hebben bedrijven voor het betalen van hoge lonen aan medewerkers of het betalen van rechtmatige belastingen.

Het is daarom vreemd dat toch weer een tegenbeweging op gang lijkt te komen. Of is mijn wens de vader van die gedachte? Men herhaalt weer dat je in de winter maar beter niet de houten tuinmeubelen opstookt om het gezellig warm te houden. Vooral academici roeren de trom. Is men bezig die beurskoersen, ondanks alles, hoog te houden?

Lynn Stout waarschuwt al enkele jaren: steeds meer bedrijven richten zich op kortetermijnwinst om de aandelenkoers op te kloppen. De klassieke waarschuwingen zijn bekend: niet meer investeren in productontwikkeling, heel grote risico’s nemen, relaties met leveranciers onder druk zetten, troeven verkopen en desnoods frauderen.

‘Rechtvaardigheid’

Maatschappelijke debatten raken steeds meer de bedrijfswereld. #MeToo reikt verder dan seksuele intimidatie. Vrouwen discrimineren krijgt steeds meer tegenwind. Zo zie je dat het thema ‘rechtvaardigheid’ steeds nadrukkelijker op de agenda komt.

Het bedrijfsleven, en ook de Amerikaanse wapenlobby, zal vooral trachten zo snel mogelijk terug te keren naar ‘business as usual’. Maar in een complexe, steeds meer digitale wereld, kan je onverwachte keerpunten krijgen. En er lijkt zo’n keerpunt in de maak. Als studenten de wapenlobby op de knieën krijgen, is het hek van de dam.

De geschiedenis leert ons dat wat exact vijftig jaar geleden in mei ’68 gebeurde, snel door het systeem is gerecupereerd door de verkoop van haarlinten, fleurige hemden en georganiseerde reizen naar Katmandu en Ibiza. Toch daverde toen het systeem op zijn grondvesten. Misschien beleven we nu, exact vijftig jaar later, iets analoogs. Dat zou best spannend zijn.