Matthias Müller (CEO Volkswagen): ‘Ons loon is gerechtvaardigd’

Sinds Matthias Müller (64) de CEO van Volkswagen is, haalt hij de krantenkoppen met een rijverbod, razzia’s en zijn loon. Een gesprek over Duitse afgunst, zijn wantrouwen tegenover de politiek en de vraag hoe je een onderneming ten gronde kunt veranderen.

Sinds u tweeënhalf jaar geleden de CEO van Volkswagen bent geworden, krijgt u voortdurend de wind van voren. Vindt u uw werk nog leuk?

MATTHIAS MÜLLER. “Ik wist maar al te goed wat me te wachten stond. De dieselcrisis heeft me zwaar op de proef gesteld, maar ik vind mijn werk echt nog wel leuk. Dit is een spannende periode voor de auto-industrie. Het is mijn doel Volkswagen in de richting van de toekomst te sturen.”

U wordt daar ook aardig voor vergoed. In 2017 is uw loon met zo’n 40 procent gestegen tot ruim 10 miljoen euro. Bent u dat waard?

MÜLLER. “Daar kan ik niet over oordelen. Ik weet niet eens wat dat bedrag in detail precies inhoudt. Ik weet alleen dat de raad van toezicht een nieuw systeem heeft ingevoerd dat aan alle vereisten voldoet. Als ik volgens mijn vorige contract was blijven werken, had ik vorig jaar 14 miljoen euro verdiend. Ik heb dus afstand gedaan van een groot bedrag.”

Een projectmanager bij Volkswagen verdient ongeveer 80.000 euro per jaar, u verdient 127 keer zoveel. Vindt u dat gerechtvaardigd?

MÜLLER. “Ik weet niet wat de juiste verhouding zou moeten zijn. Economisch gezien wordt de prijs altijd bepaald door aanbod en vraag. Er zijn twee redenen voor zo’n hoog bedrag: het belang van een onderneming voor de nationale economie en het risico dat je als algemeen directeur op je neemt. In die functie kun je elk moment de gevangenis in gaan.”

Zeker bij Volkswagen, waar razzia’s van het openbaar ministerie dagelijkse kost zijn geworden.

MÜLLER. “Nee, dat geldt voor alle CEO’s, los van de dieselcrisis. Het is een illusie te denken dat je als lid van de directie op de hoogte bent van alles wat fout loopt in een bedrijf. Ik denk dat onze lonen door die verantwoordelijkheid gerechtvaardigd zijn.

“Die discussies over loon zijn overigens voornamelijk een Duits fenomeen. In de Verenigde Staten verdienen verscheidene CEO’s 40 of 50 miljoen dollar en geen haan die daarnaar kraait, zolang ze hun werk goed doen.”

Zou u met een door de politiek vastgelegde bovengrens van pakweg 5 miljoen euro kunnen leven?

MÜLLER. “In Duitsland voelen we de noodzaak alles te laten regelen door de politiek. Maar waar eindigt dat? In de DDR werd ook alles voor je beslist. Het enige wat de burgers nog zelf mochten uitkiezen, was hun brood bij de bakker. Elke vernieuwing werd gefnuikt. In zo’n situatie mogen we niet meer terechtkomen.”

Uw klanten denken aan hun portemonnee. De waarde van hun dieselvoertuigen daalt snel, terwijl uw loon stijgt.

MÜLLER. “Geen enkele van onze klanten hoeft er op dit moment bang voor te zijn dat hij binnenkort in geen enkele Duitse stad nog met de auto kan rijden of dat zijn dieselwagen niets meer waard zal zijn. Er wordt bewust onrust gestookt. Zo wordt gezegd dat het slecht gaat met Duitsland, maar we hebben het nog nooit zo goed gehad. De werkloosheidscijfers zijn zeer laag. De economie knalt. Er zijn uiteraard wel sociale problemen en mensen die van een uitkering leven, maar dat was altijd al zo. En hun situatie zal er ook niet beter op worden als ik volledig afstand doe van mijn loon.”

De Duitse minister voor Verkeer, Andreas Scheuer (CSU), zegt dat uw loon “een klap in het gezicht is van alle eigenaars van een dieselauto” en dat Volkswagen dat geld beter in een “verontschuldigingsfonds” zou storten.

MÜLLER. “Ik geef toe dat we fouten hebben gemaakt. Er is vroeger rommel bij ons van de band gerold. Maar we hebben de problemen weggewerkt en alleen in Duitsland hebben we al 2,1 miljoen auto’s voorzien van andere software, waardoor ze nu volledig aan de normen voldoen. Dat is meer dan 90 procent van de auto’s waar bij ons sprake van was. Bovendien hebben we dankzij onze inruilpremies al meer dan 170.000 oude diesels van de straat gehaald en ingeruild voor nieuwe, minder vervuilende voertuigen.”

In de VS hebt u uw klanten een schadevergoeding tot 10.000 dollar betaald of hun wagen teruggekocht. Maar uw klanten in Duitsland worden afgepoeierd met een eenvoudige software-update. Is dat wel eerlijk?

MÜLLER. “Wij poeieren onze Duitse klanten helemaal niet af, we zorgen toch dat hun auto in orde is? De Amerikaanse wetgeving is op dat gebied uniek: we moeten de auto’s van de markt halen, hoewel we voor heel veel gevallen al in een oplossing hadden voorzien. Volkswagen moet in dat verband 25 miljard euro uitgeven. Als nu iemand zegt dat we in Duitsland ook zoveel of nog meer moeten betalen, dan kunnen we het bedrijf beter meteen opdoeken. En dan kantelt de hele nationale economie in Duitsland.”

U hebt nog maar net een recordwinst laten noteren. Het zal nog lang duren voor u het bedrijf moet opdoeken.

MÜLLER. “U moet het hele plaatje zien: we moeten de komende jaren een pak miljarden investeren. Dat komt ook door de aanpassingen van onze fabrieken en onze meer dan 640.000 werknemers wereldwijd. En die recordwinst beschermt ons niet tegen alle risico’s. We weten nog niet of de wereldeconomie zo positief zal blijven evolueren.”

De Amerikaanse president Trump heeft er onlangs mee gedreigd de vrijhandel voor de auto-industrie stevig aan banden te leggen. Hoe zwaar zouden de gevolgen voor Volkswagen zijn?

MÜLLER. “Dat zou pijnlijk zijn voor ons. We hebben zwaar geïnvesteerd in Mexico. Het was de bedoeling de auto’s die daar gebouwd worden zonder invoerrechten naar de VS te kunnen uitvoeren. Als Trump de handelsverdragen op losse schroeven zet, wordt het een zeer dure zaak voor ons.”

Harald Krüger, de CEO van BMW, heeft een ontmoeting gehad met Trump. Wanneer gaat u met hem praten?

MÜLLER. “Er is momenteel geen concreet onderwerp dat ik met hem zou willen bespreken. Bovendien laat ik dat liever aan politici over. Ik vind het ook maar niks als politici zich met mijn zaken bemoeien.”

Waar komt dat grote wantrouwen tegenover de politiek vandaan?

MÜLLER. “Ik ben in de DDR geboren. Ik weet hoe al te strikte, autoritaire stelsels werken. Voor mij is het hoogste goed dat ik zelf over mijn leven kan beslissen. Daarom ben ik ertegen dat we altijd meteen een beroep doen op de politiek. Het staat de consumenten bijvoorbeeld vrij milieubewuster te leven. Thuis in Stuttgart rijd ik niet meer met de auto naar de stad, maar neem ik de tram. En in het weekend maak ik ook vaak gebruik van de trein. Als iedereen zijn steentje bijdraagt, zal de wereld er een beetje beter uitzien.”

Eind vorig jaar vroeg u in een interview het belastingvoordeel op dieselwagens af te schaffen.

MÜLLER. “Ik wou dat er meer over dat thema werd nagedacht. Ik ben niet zo naïef te denken dat we dat in de komende twee, drie jaar kunnen waarmaken. We hebben in Duitsland meer oplaadpunten voor elektrische wagens nodig. Die moeten ergens mee worden betaald. Waarom kan dat ook niet met een deel van het geld waarmee nu dieselwagens gesubsidieerd worden?”

Met die opvatting hebt u politici, Volkswagen-verkopers en aandeelhouders tegen u in het harnas gejaagd. De grote eigenaars Porsche en Piëch en ook Hans Dieter Pötsch, president-commissaris van de raad van toezicht, hebben u op het matje geroepen.

MÜLLER. “Ze hebben mij niet op het matje geroepen, maar bij gelegenheid gevraagd hoe ik dat precies bedoeld had. En als je het interview goed leest, dan begrijp je dat mijn overweging op een verre toekomst van toepassing was.”

De voorbije weken heeft een bericht over een ongeluk in Zuid-Afrika veel ophef uitgelokt. Toen Wolfgang Hatz, de voormalige topbestuurder van Porsche, een rit maakte in Zuid-Afrika, heeft hij een ongeluk veroorzaakt en is daarna gevlucht. U zat naast hem. Wat is er gebeurd?

MÜLLER. “Dat is al vijf jaar geleden. Het verbaast me dat dat verhaal nu nog opduikt. Het is niet gebeurd zoals wordt gezegd. We stonden in de file door wegenwerken. Op de rijstrook in de andere richting heeft een pick-uptruck te laat geremd en is daardoor op een andere pick-uptruck ingereden. Wij waren er niet bij betrokken en zijn achteraf ook enkel als getuigen verhoord.”

Volgens de geruchten zou Hatz verwondingen hebben opgelopen, waarna hij wekenlang niet mocht rijden. Hoe verklaart u dat?

MÜLLER. “Dat kan ik niet verklaren, want het klopt niet. Wij hebben niks opgelopen, we waren er niet bij betrokken en er is geen proces geweest.”

Hatz wordt vaak een intieme vriend van u genoemd. Hebt u die hechte band gekregen naar aanleiding van dat incident?

MÜLLER. “Hatz is al jarenlang een collega van mij. Hatz was bij Porsche chef motoren toen ik er hoofd van de directie was. Ik heb net zo nauw met hem samengewerkt als met anderen.”

U wou hem terughalen naar de directie van Porsche, hoewel hij naar aanleiding van het dieselschandaal op non-actief is geplaatst en het nog altijd niet duidelijk is welke rol hij erin heeft gespeeld.

MÜLLER. “Ik wou helemaal niets. De raad van toezicht heeft gevraagd of er een reden was om hem nog langer te schorsen. Of valt hem niets te verwijten en moeten we hem in ere herstellen?”

Hatz is inmiddels in voorlopige hechtenis genomen. Als voormalige manager wordt hij ervan verdacht bij het gesjoemel betrokken te zijn geweest, wat hij ontkent. Houdt u vol dat het bedrog met de dieselwagens het werk van enkele ingenieurs was en de top van het bedrijf zich nergens bewust van was?

MÜLLER. “Ik zal of kan daar geen antwoord op geven. De raad van toezicht heeft het Amerikaanse advocatenkantoor Jones Day de opdracht gegeven het dossier te verwerken.”

Waarom hebt u gerechtelijk bezwaar aangetekend toen de openbare aanklager in München een huiszoekingsbevel heeft afgeleverd bij Jones Day?

MÜLLER. “Omdat dat volgens ons in Duitsland niet rechtsgeldig is. Iedereen moet zich aan de spelregels houden.”

Maakt dat besef deel uit van de veranderde bedrijfscultuur waar u een voorstander van bent?

MÜLLER. “Dat heeft toch niks met een verandering van cultuur te maken! Het gaat erom dat je de spelregels volgt en niet iedereen zomaar zijn zin doet.”

Hoe ver staat het met die verandering in de bedrijfscultuur die u hebt afgekondigd?

MÜLLER. “Afgekondigd, dat is een vreemde verwoording. Ik heb niets afgekondigd. Dat zou ook niets opleveren. Ik probeer zaken te veranderen. Vroeger durfde bijvoorbeeld niemand bij interne evenementen een vraag te stellen. Nu moeten we de vragenronde op een bepaald moment afsluiten, omdat onze tijd om is. Dat betekent dat het kritische denken en de mogelijkheid om alles te bespreken in het bedrijf enorm zijn toegenomen.”

Wat doet u anders?

MÜLLER. “Het gaat om details. Ik ga in de kantine eten, ik maak een praatje met jonge werknemers bij een koffie. Ik probeer een dialoog op te bouwen met het personeel en de afstand te verkleinen. Ik streef ernaar dat mijn werknemers de hiërarchie aanvaarden, maar dat ze er niet te veel achter zoeken.”

In een enquête van de ondernemingsraad heeft twee derde van de werknemers aangegeven dat ze geen verbetering in de bedrijfscultuur zien en dat ze ontevreden zijn over het werk van de directie.

MÜLLER. “Het duurt een tijdje voor je een log gevaarte als Volkswagen in beweging krijgt. En natuurlijk leeft er ook onzekerheid. Uit die enquête is vooral gebleken dat de gebrekkige interne communicatie het probleem is.”

Wat doet u met de werknemers die niet mee willen in de veranderingen?

MÜLLER. “Eerst krijgen ze een officiële waarschuwing. Wanneer dat niets oplevert, moeten we afscheid nemen van die mensen.”

Gebeurt dat vaak?

MÜLLER. “Niet vaak, maar wel op alle niveaus.”

Ook op het niveau van de directie?

MÜLLER. “Eén trapje lager.”

Herbert Diess, een van uw topmannen, heeft onlangs gezegd dat het bedrijf misschien “ook een beetje verantwoordelijk” zou kunnen zijn voor de huidige crisis. Maakt het deel uit van de nieuwe cultuur “een beetje verantwoordelijk” te zijn?

MÜLLER. “Herbert Diess heeft dat in verband met de discussie over de luchtkwaliteit in de Duitse steden gezegd. Die is de voorbije vijftien jaar trouwens enorm verbeterd. Maar natuurlijk hadden wij dat debat al jaren eerder moeten voeren en moeten inzien dat het probleem ons allemaal aangaat.”

Waarom hebt u niks gedaan?

MÜLLER. “We hebben dat besproken. Denkt u dat we bij de VDA (Duitse federatie van de auto-industrie, nvdr) enkel samenkomen om koffie te drinken? Daar komen precies die onderwerpen aan bod. Maar zoals ik al zei: we hebben het heel erg onderschat, net zoals de politici.”

Een verandering in bedrijfscultuur houdt ook meer verscheidenheid in. Hoeveel vrouwen zijn er bij VW te vinden in een managersfunctie?

MÜLLER. “Te weinig. We moeten vrouwelijker, jonger en internationaler worden. Dat is een kolossaal probleem in ons bedrijf.”

Is daardoor uw plan ontstaan om bij uw vertrek over twee jaar de jongere generatie in de directie binnen te halen?

MÜLLER. “Ik wil in elk geval graag met de raad van toezicht bespreken hoe het bedrijf na mijn ambtsperiode zal moeten worden geleid, en door wie.”

Brandmanager Diess wordt als uw opvolger beschouwd. Maar hij wordt binnenkort zestig jaar. Is hij daardoor afgeschreven?

MÜLLER. “Natuurlijk is iemand van zestig jaar nog niet oud. We hebben in de directie behoefte aan ervaring, maar ik ben ervan overtuigd dat een verjonging ook aan de orde is. Maar daar moet de raad van toezicht over beslissen.”

Wat zijn uw plannen na uw vertrek in februari 2020?

MÜLLER. “Weer zelf over mijn agenda beslissen. Voor dit werk moet je veel laten vallen: de zorg voor je familie, kleinkinderen, vrienden, hobby’s. Maar als zich interessante opdrachten aanbieden, blijf ik zeker nog werken. Maar niet meer in een functie zoals deze.”

Der Spiegel