Mag je liegen tijdens sollicitaties?

Een sollicitatiegesprek is helemaal niet open, maar tactisch. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Studenten vroegen mij tijdens een voordracht of je mag liegen tijdens een sollicitatie. Wat zou u antwoorden op zo’n vraag? Mag je belastingen ontduiken? Moet je tegen je partner zeggen dat je verliefd bent geworden op je collega? Kun je tegen je baas zeggen dat hij maar een blaaskaak is?

Tijdens die voordrachten was er ook een professionele selectiedeskundige aanwezig. Die vond mijn antwoord ‘dat hangt ervan af’ helemaal niet kunnen. Ik had moeten zeggen: uiteraard niet! Liegen is niet eerlijk, dat is valsspelen. En in de boekjes over solliciteren voegt men er nog indrukwekkende dreigingen aan toe, dat als je jezelf kwalificaties toeschrijft die niet kloppen, je later in je job ongelukkig zult zijn, of als men je betrapt, je oneervol zult worden ontslagen.

Ik zei toen tegen de studenten: als je ouders vragen of je elke avond flink hebt gestudeerd, maar je bent flink op stap geweest, wat zeg je dan? De volledige waarheid? Als dat zo is, dan is het vanzelfsprekend dat je tijdens een selectie de waarheid, de volledige waarheid en alleen maar de waarheid zegt.

Iedereen weet dat liegen in een asymmetrische positie gevaren inhoudt. Als je baas vraagt wat je van zijn nieuwe kapsel vindt, weet je het best eerst wat hij of zij er zelf van vindt. Je diplomatische antwoord moet daar rekening mee houden. Solliciteren is asymmetrisch. Zal de andere, machtige kant, eerlijk zijn? Zullen ze je vertellen dat er al jarenlang een politiek spel wordt gespeeld tussen jouw toekomstige afdeling en de marketing? Zullen ze je vertellen dat uit het jongste tevredenheidsonderzoek blijkt dat zowat iedereen klaagt over een gebrek aan erkenning?

Ik heb tientallen aanwervingen begeleid. Aan zulke aanwervingen gaan altijd gesprekken vooraf over het profiel, de functievereisten, de bedrijfscultuur. Er zijn altijd minder leuke inzichten die de kandidaat weleens zouden afschrikken. Zal zijn baas ook deze medewerker weer verbranden? Het is een functie die veel begeleiding nodig heeft. Maar zijn baas is een expert, helemaal geen coach. Zullen die probleemgebieden open met de kandidaat worden besproken? Integendeel, als men ze niet kan verbergen, zal men ijverig een formulering zoeken om ze als een ‘uitdaging’ te formuleren.

Men aanvaardt vrij algemeen dat je mag zwijgen over je zwaktes. En dat geldt zowel voor de kandidaat als de werkgever. Een sollicitatiegesprek is helemaal niet open, maar tactisch. In een verkoopgesprek moet je volgens de gangbare standaarden ook niet vermelden dat de concurrent een product heeft dat minstens even goed is en zelfs goedkoper. Maar wat als de kandidaat-koper je op de man af vraagt: “En hebben de concurrenten vergelijkbare producten?” Uit onderzoek blijkt dat (goed voor de mensheid) de meeste mensen dan veel minder liegen. Maar blijkbaar schatten we eerst de context in. Vrienden, familie, kwetsbare groepen zullen we waarschuwen. In een concurrentiële omgeving, vooral in een omgeving die doet denken aan Wall Street, zullen we ons trachten te redden uit zulke hachelijke vragen, en er ons met een kwinkslag vanaf maken. “Ach ja, ze doen ook hun best, maar telkens als ze ons inhalen, proberen we hen weer een stapje voor te zijn.” Dat doet men de facto ook in het bedrijfsleven. Mag men dan ook als sollicitant een loopje nemen met de waarheid? Of geldt ook voor hen: als je liegt, lieg dan goed.

Het vervolg van mijn antwoord was helemaal niet politiek correct. Veronderstel dat ze allerlei psychologische tests van je afnemen. Zeggen ze erbij hoe (on)betrouwbaar ze zijn? Velen zijn zo betrouwbaar als een horoscoop. Vertrouwen ze op een interview? Geven ze toe dat zulke interviews uiterst onbetrouwbaar zijn en ernaar vragen om misleid te worden, waardoor niet de beste kandidaat maar de beste sollicitant wordt aangenomen? Vertellen ze onverwachte negatieve dingen over het bedrijf, en stellen ze die niet voor als ‘uitdaging’? Zo ja, dan is het moreel verwerpelijk dat jij die openheid beantwoordt met halve waarheden en leugentjes om bestwil. Maar denk niet dat dat vaak zal gebeuren. Daar was de selectiedeskundige het ook helemaal niet mee eens.