Jill Peeters over de klimaatcrisis: ‘De markt zal dit niet oplossen’

Jill Peeters gaat straks niet naar de klimaattop COP26 in Glasgow, maar met haar nieuwe docureeks op Canvas zal haar stem duidelijk te horen zijn in het klimaatdebat. Veeleer dan te focussen op wat er verkeerd loopt, wil ze mensen en bedrijven inspireren. “Ook een bedrijf kan nagaan welke rol in zijn DNA zit. Ben je een innovatiekoploper? Wil je de leider zijn? Ben je eerder een verbinder, of een volger?”

“Ik ben nog altijd weervrouw. Het is toch niet omdat een zanger geen platencontract heeft dat hij geen zanger meer is?” protesteert Jill Peeters wanneer ik verwijs naar de tijd dat ze weervrouw was op de tv-zender vtm – ze stopte in 2019. Het afgelopen jaar doorkruiste ze het land voor haar comeback op het scherm. Eind deze maand begint op Canvas haar vijfdelige docureeks Wat houdt ons tegen? De eerste twee afleveringen zijn een historische schets van hoe de mensheid in de klimaatcrisis is gesukkeld. Daarna gaat ze in België op pad om uit te zoeken wat er gebeurt om de klimaatcrisis aan te pakken, maar vooral om in kaart te brengen wat ons tegenhoudt om nog meer en sneller actie te ondernemen.

Wat heb u geleerd tijdens het maken van die nieuwe reeks?

JILL PEETERS. “We moeten naar een gezond systeem dat minder dingen kapotmaakt, groeien binnen grenzen. Ik dacht dat geld het meest genoemde ‘excuus’ – als ik dat even zo mag noemen – zou zijn om niet te veranderen, maar dat is niet zo. Wat het wel is, ga ik je nog niet vertellen. We namen de grote werven – energie, mobiliteit, industrie, huisvesting, voeding en landbouw – één voor één onder de loep, ook om aan de mensen te laten zien dat de verandering al volle bak bezig is. Het is tof te zien wat er bougeert in Vlaanderen. Ik geloof heel erg in het idee van ‘zien doen doet doen’. We wilden geen alarmistische reeks maken van wat we allemaal kapotmaken, want dan praten we iedereen een depressie in. We willen laten zien dat er van alles gebeurt, maar het moet nog sneller.”

U bent met veel mensen gaan praten, ook met bedrijfsleiders. Met welke bekommernissen zitten ze?

PEETERS. “Veel mensen hebben vragen over hoe we het systeem van economische groei waarin we zitten, kunnen rijmen met de planetaire en maatschappelijke grenzen. Bedrijfsleiders denken heel vaak in termen van probleem en oplossing. Maar dat lineaire denken – probleem pijltje oplossing – werkt niet bij het klimaat. Doordat ons atmosferische systeem zo ontwricht is, is het enige wat we kunnen doen iets nieuws bouwen. Nu trekken veel bedrijfsleiders als het ware een dikke, robuuste muur op rondom hun bedrijf en hun kennis – met nog een groter patent, nog een groter ego – omdat het zekerheid biedt. We kunnen bedrijfsleiders helpen om in systemen te denken in plaats van in termen van probleem en oplossing.

“Zodra je daarvan doordrongen bent, kun je als bedrijf niet anders dan bezig zijn met bijvoorbeeld coöperatie. Je moet je trainen op weerbaarheid, flexibiliteit, snelheid, wendbaarheid, diversiteit. Als het bedrijf van daaruit zijn visie ontwikkelt, is het klaar voor de toekomst. De bedrijfsleiders die dat aandurven en daar de leiding in nemen, dat zijn de gelukkigste ondernemers die ik ben tegengekomen. Je ziet de fonkeling in hun ogen. Kijk niet naar het probleem – dat kun je in je eentje niet oplossen – maar naar wat je kunt doen. Wat is jouw talent en waar is je bedrijf goed in? Hoe kun je daarmee je verantwoordelijkheid opnemen?”

Het lineaire economische systeem bestaat nu naast een nieuw circulair denken. De evolutie naar een circulaire economie heeft door de klimaatcrisis evenwel een scherpe deadline gekregen. Zitten we vast in de grijze zone tussen die twee?

PEETERS. “Dat is wat de Nederlandse hoogleraar Jan Rotmans, die ook in onze reeks zit, heel mooi formuleert wanneer hij het heeft over de transitiefase waarin we zitten. Het gaat snel, maar nog niet snel genoeg. Door die snelheid zullen er altijd bedrijven zijn die verliezen, en je zal ook winnaars hebben. De transitie zal ook pijn doen, want ze zal niet vanzelf gaan. Je kunt er als bedrijfsleider ook van uitgaan dat je deel uitmaakt van die transitie, en bovendien zit je als ondernemer aan de knoppen. Ken je het boek Drawdown van Paul Hawken? In dat boek berekende een team wetenschappers wat honderd klimaatoplossingen kosten en welke CO2-winst ze ons opleveren. Dat is geen rocket science, het zijn honderd bestaande oplossingen. Als je die al gebruikt, zijn we al een heel eind op weg naar een mooiere wereld. We moeten het gewoon doen. Dat geeft hoop. Het narratief dat wordt gehanteerd, ook door onze overheden, is er een van bestraffing. Het gaat over belastingen en boetes aan bedrijven, terwijl je het ook kunt omdraaien. Het zijn de bedrijven die zuurstof aan de zaak kunnen geven.”

Naast de bedrijven heeft ook de politiek zijn rol te spelen om de klimaatcrisis aan te pakken. Op Vlaams en Belgisch niveau gaat het eerder traag, terwijl de European Green Deal net ambitieuze doelen stelt. Laat ons politieke systeem wel toe om van denken op de korte electorale termijn naar denken op lange termijn te gaan?

PEETERS. “Natuurlijk is dat mogelijk, kijk naar wat Denemarken in de jaren negentig heeft gedaan. Ik geloof heel erg dat ons land dat ook kan, net omdat we klein en dichtbevolkt zijn. Onze stedelijke leefomgeving is een enorme speeltuin, een laboratorium om te kijken hoe je kunt overgaan naar een wereld met gezonde lucht die ook welvarend en sociaal gelijk is. Wij zijn klein, we zijn met velen, en we zijn ook slim. Denk aan de grote kennisinstituten die we hebben, niet alleen imec, maar bijvoorbeeld ook het Tropisch Instituut. We hebben ook grote universiteiten en een ondernemersgeest. We lachen er altijd mee dat als er een regeltje is, de Belg wel een achterpoortje vindt, maar die creativiteit zit in ons.”

Wat verwacht u van de klimaatconferentie COP26 die binnenkort begint in Glasgow?

PEETERS. “Ik ben naar de COP in Kopenhagen geweest. Die werd een grote mislukking. Vijf jaar later was de top in Parijs een groot succes. Ik heb gaandeweg veel waardering gekregen voor het proces van die klimaattoppen, maar ik ben geen fan van de buzz die eromheen hangt met de politieke leiders en activisten die er neerstrijken. Het akkoord van Parijs in 2015 is niet in twee weken tot stand gekomen, maar is het resultaat van een jaar hard diplomatiek werk. Ik heb ook beslist niet naar Glasgow te gaan. Op andere COP’s werkte ik vooral met weermensen uit ontwikkelingslanden, maar door de coronacrisis zijn veel mensen uit het zuiden niet in staat naar de top te komen” (omdat ze nog niet gevaccineerd zijn, nvdr).

Climate without Borders, de organisatie die u oprichtte, verenigt weermensen van overal ter wereld. Welke rol kunnen weermannen en weervrouwen spelen in de klimaatcrisis?

PEETERS. “Zeker de Afrikaanse landen hebben het hard te verduren door de klimaatverandering en ze hebben niet de middelen om veerkrachtig te zijn. Dan moet je slim zijn. Weermannen en weervrouwen hebben wel een bereik en een impact, ze genieten vertrouwen en bereiken best veel mensen. Als we hen kunnen omvormen tot goede klimaatmannen en -vrouwen – ik heb geen beter woord dan climate communicators – dan haal je een voorsprong. Sinds mijn collega uit Madagaskar bijvoorbeeld meer inzicht heeft in wat het extreme weer voor haar regio betekent, kan ze de mensen beter waarschuwen om zich in veiligheid te brengen wanneer er een zware storm onderweg is.

“Ik wil mensen inspireren en motiveren, maar dat betekent niet dat ik vind dat we altijd een positief verhaal moeten vertellen. Het gaat erom te vertellen hoe we van het weer naar weerbaarheid kunnen gaan. Die rol als inspirator en motivator ligt een beetje in de geest van wat Yuval Noah Harari schrijft in Sapiens. Hij legt uit dat kennisoverdracht bij de mens via verhalen verloopt, maar je hebt goede verhalenvertellers nodig om die verhalen tot bij de mensen te brengen. Je ziet die weermensen op de barricaden staan in een veranderende wereld, ze kunnen hun mond niet meer houden. Ik geloof in de kracht van weermensen als storytellers die hun kennis overdragen naar de massa en zo voor verbinding zorgen. Ondernemers kunnen ook perfecte verbinders zijn, en ik hoop ook stiekem dat er meer politici komen die verbindend zijn.”

Hoe kunnen bedrijven zo’n verbinder zijn?

PEETERS. “Dat gaat niet boem patat van de ene dag op de andere. Je moet beginnen met koplopers. Die zijn er. Om de massa mee te krijgen heb je vertalers nodig, mensen die zeggen: ‘ Tiens, dat is slim wat die koploper doet, waarom doen jullie dat ook niet?’ Tussen 15 à 30 procent van de mensen moet mee zijn, voor je de hele massa mee hebt. Ook een bedrijf kan nagaan welke rol in zijn DNA zit. Ben je een innovatiekoploper? Wil je de leider zijn? Ben je eerder een verbinder, of een volger? Duurzamer worden is ook maar de eerste stap als bedrijf, dan doe je hard je best zodat je geen negatieve impact hebt. De tweede stap is circulair worden, dan heb je een nulimpact. Waar we naartoe moeten, is de derde stap: regeneratie. Dan doe je – geïnspireerd door hoe de natuur werkt – heel hard je best om een positieve impact te hebben, meerwaarde te creëren, te groeien binnen de grenzen.”

Ondanks dat belang aan verbinding, is de wereld gepolariseerder dan ooit tevoren, lijkt het wel. Denk aan de protestbeweging van de gele hesjes die in Frankrijk ontstond na gestegen brandstofprijzen. Voor velen onder hen ligt de klimaattransitie ver van hun bed. Hoe krijg je hen mee?

PEETERS. “Ik begrijp de reactie van de gele hesjes perfect. Je hebt een sterke visie en een slim kader nodig, het beleid zal sociaal rechtvaardig moeten zijn met winsten die worden herverdeeld. Je kunt het niet aan de markt overlaten. De markt zal dit niet oplossen, anders was het nooit zover gekomen.”