Een steeds complexere wetgeving, regulitis en het toenemend gewicht van rapportering en compliance-verplichtingen maken dat de rol van de bedrijfsjurist in een onderneming aan belang wint. De chief legal officer is niet langer louter een adviseur, maar staat steeds dichter bij de CEO, is bij het Instituut voor Bedrijfsjuristen te horen.
“Iemand die de rechtenstudie heeft afgerond, denkt niet meteen aan een baan als bedrijfsjurist. Traditioneel start zo iemand in de advocatuur, in het notariaat, of als gerechtsdeurwaarder. Bij mij was het niet anders. Het beroep van bedrijfsjurist is in zekere zin nog onbekend en onbemind. Jonge afgestudeerden weten niet altijd goed wat de functie inhoudt. Al verandert dat de jongste tijd. De tijd van onbekend is onbemind is voorbij.”
Dat zegt Nicolas Istas, bedrijfsjurist bij het farmabedrijf Novartis en voorzitter van het Instituut voor Bedrijfsjuristen (IBJ). Hij begon aan de balie, stapte over naar het bedrijfsleven en werd bedrijfsjurist bij onder andere Innogenetics en British Telecom. “Starten als advocaat is zeker een voordeel”, zegt hij. “Je hebt die ervaring als je later moet samenwerken met advocatenkantoren. Maar we worden op de markt met een krapte geconfronteerd. De vraag is groot en de appetijt voor het beroep neemt toe, al moeten we aan rechtsstudenten toch nog al te vaak uitleggen wat ons beroep precies inhoudt.”
“Terwijl het toch om een relatief grote community gaat. Het Instituut voor Bedrijfsjuristen vertegenwoordigt 2.500 bedrijfsjuristen”, vult Julie Dutordoir aan. Zij is sinds 2019 directeur-generaal bij het IBJ. “De rol van de bedrijfsjurist wordt steeds belangrijker. Die moet meer doen dan op de hoogte blijven van de wetgeving en die in de organisatie implementeren. Je moet er als bedrijfsjurist voor zorgen dat dit correct gebeurt, want bedrijven worden meer en meer gecontroleerd. Zoals dat het geval was met de GDPR-wetgeving voor de bescherming van persoonsgegevens. En dat op een moment dat de wet- en regelgeving steeds complexer wordt. Bedrijven maken zich meer dan vroeger zorgen om de rechtsonzekerheid. Want onduidelijkheid houdt een risico in voor de bedrijfscontinuïteit. Dat maakt dat de rol van de bedrijfsjurist binnen een onderneming crucialer wordt.”
‘De bedrijfsjuristen denken vandaag ook proactief mee over oplossingen om de business vooruit te stuwen en het beheersen van juridische risico’s’
Directiecomité
De chief legal officer (CLO) werd lange tijd gezien als louter een adviseur en iemand die de compliancetaak op zich neemt. De naleving van de wet- en regelgeving helpt om boetes te vermijden. Nu evolueert de functie tot die van een strategische businesspartner en risicomanager. “De tijd is voorbij waarin de bedrijfsjurist alleen een adviserende rol heeft”, zegt Nicolas Istas. “De bedrijfsjuristen denken vandaag ook proactief mee over oplossingen om de business vooruit te stuwen en het beheersen van juridische risico’s. De term strategische partner is niet overdreven.”
“Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, merkte je hoe belangrijk hun rol is in een onderneming”, herinnert Dutordoir zich. “Op het moment dat Rusland sancties kreeg opgelegd, moesten de bedrijfsjuristen zich onmiddellijk buigen over de lopende contracten met Russische bedrijven. Bedrijven met vestigingen in Oekraïne wilden hun personeel daar om veiligheidsredenen zo snel mogelijk weghalen, maar zoiets heeft ook arbeidsrechtelijke consequenties. Daarover moest met human resources overlegd worden. Het toont aan dat een chief legal officer meer dan je denkt transversaal moet werken en een brug moet zijn naar alle departementen van de onderneming.”
Wat de vraag doet rijzen of de CLO niet verplicht deel moet uitmaken van een directiecomité. “Concrete cijfers hebben we niet, maar het zou zeker interessant zijn om dat te analyseren”, geeft Nicolas Istas aan. “Ik heb de indruk dat we meer en meer deel uitmaken van de kern van het bedrijfsbeheer en dus het directiecomité, zeker in de huidige context. De verschillende departementen beseffen almaar meer dat er altijd ook juridische implicaties kunnen zijn bij projecten. Dat geldt ook voor digitalisering en informatica, zeker met het gebruik van AI-toepassingen.”
Vertrouwelijke data
Artificiële intelligentie is zowat overal een gamechanger, dus ook voor de bedrijfsjuristen. Dan gaat het niet over de vraag of AI het mensenwerk zal overnemen, wel over de impact van AI-tools. “Het is op eieren lopen omwille van de vertrouwelijkheid, het respecteren van de privacy en het beschermen van intellectuele eigendom”, somt Nicolas Istas op. “Veel bedrijven hebben een eigen ChatGPT-tool ontwikkeld die ervoor moet zorgen dat de informatie binnen de organisatie blijft. Want toen ChatGPT op de markt kwam, merkten sommige ondernemingen dat commercieel gevoelige interne informatie daarin opdook. Haal die daar maar eens uit.”
“Je kunt AI gebruiken in je dagelijkse job en efficiëntiewinsten boeken”, weet ook Julie Dutordoir. “Kijk naar de tools in legal tech en het contractmanagement. Werk je in een internationaal bedrijf, dan kau je snel controleren of bepaalde clausules in pakweg een Spaans contract zijn opgenomen, maar niet in een Pools contract. Vanuit het IBJ geven we advies en handvatten om die tools op de juiste manier te gebruiken. Want het vergt bepaalde skills, die niet steeds aan bod komen tijdens de rechtenstudie. Het blijft cruciaal te vermijden dat vertrouwelijke data weglekken uit een bedrijf.”
‘We geven advies en handvatten om de AI-tools op de juiste manier te gebruiken. Want het vergt bepaalde skills, die niet steeds aan bod komen tijdens de rechtenstudie’
Liever arbitrage en bemiddeling
Ook de werking van justitie heeft een impact op bedrijfsjuristen. De dossierachterstand in de rechtbanken is een bron van ergernis. Bij lange procedures kunnen de kosten flink oplopen. “Tijdens de opleidingen benadrukken we daarom het belang van alternatieve geschillenbeslechting zoals bemiddeling en arbitrage. Liever dat dan direct naar de rechtbank te stappen”, zegt Dutordoir. “Dat was onlangs ook te horen op een seminar dat we samen met de balies hebben georganiseerd. Bedrijfsjuristen en advocaten maken zich meer en meer die technieken van alternatieve geschillenbeslechting eigen en werken daarin ook nauw samen. Ze boeken daar ook mooie resultaten mee. Dat wordt tegenwoordig zelfs financieel berekend. Wat zouden onderhandelingen kosten? Wat zou een geschil kosten? Heel vaak maken CEO’s ook deel uit van die onderhandelingen. Opnieuw: de bedrijfsjurist werkt niet in een silo.”
Istas vult aan dat er ook overlegd wordt met de ondernemingsrechtbanken die wijzen op de alternatieven voor de klassieke gerechtelijke procedure, en de voordelen tonen van alternatieve geschillenbeslechting via de kamers voor minnelijke schikking. “Je hebt de werkdruk bij de rechtbanken die bedrijven in die richting duwt, maar ook het feit dat de expertise nog altijd in eerste instantie bij de partijen zit”, aldus Istas.
Want als bedrijfsleiders zich vandaag aan iets echt ergeren, dan is het de rechtsonzekerheid. Het gaat niet alleen over de mogelijke uitkomst van een geschil tussen ondernemingen, maar ook over de onzekerheid rond vergunningen en belastingaanslagen. En net die rechtszekerheid met een duidelijk wetgevend kader is nodig om goed aan business te kunnen doen.
Een specifiek en beschermd statuut
Het Instituut voor Bedrijfsjuristen telt 2.500 leden. Niet elke jurist kan zich zomaar bedrijfsjurist noemen, het is een beschermd statuut. Bij de oprichting van het IBJ in 2000 werden wettelijke criteria vastgelegd. Zo stelt de wet dat de functie hoofdzakelijk juridisch van aard dient te zijn en intern gericht. “Het moet gaan om een advies dat je geeft aan je werkgever,” legt Julie Dutordoir uit. “En je moet een werknemer met een arbeidsovereenkomst zijn. Tegelijk merkten we dat er meer en meer chief legal officers deel begonnen uit te maken van het directiecomité en de raad van bestuur. Ze werden dan zelfstandige wat maakte dat ze eigenlijk niet meer onder het specifieke en beschermde statuut van bedrijfsjurist konden vallen. Daarom hebben we in 2023 een wetswijziging bedongen waardoor ook deze categorie van zelfstandigen bedrijfsjurist kon blijven.”
Het advies aan de werkgever is vertrouwelijk. Dat gaat zeer ver: niet alleen het advies op zich maar ook alles wat er rondhangt van communicatie en voorbereidende werken. Dutordoir: “Je moet een advies direct en in alle comfort aan je werkgever kunnen geven.”