De ongemakkelijke waarheid achter uw dure winkelkar

Ja, onze winkelkar is fors duurder geworden de afgelopen twee jaar. En toch is er geen ‘graaiflatie’ op grote schaal. Er is een psychologisch effect, omdat we uit een periode komen waar de consument gemiddeld aan koopkracht had gewonnen in de supermarkt. Wel is het komende jaar waakzaamheid nodig.

De consumentenorganisatie Test-Aankoop berekende op basis van een korf van 3.000 producten dat onze winkelkar in twee jaar tijd gemiddeld 29 procent duurder is geworden. Ook de officiële inflatiecijfers toonden de voorbije twee jaar een zeer hoge voedingsinflatie aan. Het is begrijpelijk dat we dan een zondebok zoeken en van graaiflatie spreken – bedrijven die hun producten duurder maken dan nodig is -, maar het verhaal is genuanceerder dan dat.

1. Wat is er de afgelopen twee jaar gebeurd?

De grootste schuldigen voor de fors gestegen winkelprijzen zijn de energiecrisis die is uitgelokt door de oorlog van Vladimir Poetin in Oekraïne, en de vele misoogsten als gevolg van het slechte weer. De kosten voor landbouwers, voedselverwerkers, en supermarkten zijn wel degelijk zwaar gestegen.

De marges van de supermarkten zijn de voorbije jaren afgekalfd, vaak tot onhoudbare niveaus. Vandaar het faillissement van Makro, de implosie van Match of de verzelfstandiging van de grote Delhaize-supermarkten. Ook bij de leveranciers en verderop in de keten is er geen forse winstgroei. Zelfs zij met een grote marktmacht (Coca-Cola, Lotus en andere bekende merken) konden met moeite de gestegen kosten doorrekenen, omdat supermarkten zoals Colruyt ‘staakten’. Ze weigerden nog in te kopen, met lege winkelrekken tot gevolg. En omdat de mensen hun koopgedrag hebben aangepast. Consumenten in België, en bij uitbreiding in heel Europa, kopen nu fors meer huismerken of andere goedkopere alternatieven.

2. We komen uit ‘gouden jaren’ in België

De Belgische consument had net voor de coronacrisis redelijk wat koopkracht gewonnen. Zeker wie gezond leeft – veel verse voeding en weinig alcohol of tabak – ging er tot en met 2021 op vooruit. Dat kwam door een aanhoudende evolutie waarbij de inflatie in niet-bewerkte voeding (vers fruit en groenten, vlees, vis, etc…) gemiddeld minder hoog was dan de algemene inflatie of de stijging van ons beschikbaar inkomen. Bewerkte voeding volgde gemiddeld gezien meer de algemene inflatie en zat een tijdlang ook boven de groei van het beschikbaar inkomen. Maar in die categorie wegen alcohol en tabak relatief zwaar. Die producten werden veel duurder dan de rest, door gestegen kosten en door hogere accijnzen.

Op onderstaande grafiek is de evolutie te zien van het beschikbaar inkomen, de bewerkte en de niet-bewerkte levensmiddelen en de gezondheidsindex (een indicatie van de algemene inflatie), telkens van 2012 tot en met 2022 en voor een schijf van 1.000 euro. De cijfers komen van de Nationale Bank. Wie 1.000 euro beschikbaar inkomen had in 2022, heeft nu gemiddeld 1353 euro. Wie in 2012 verse voeding voeding kocht voor 1.000 euro, betaalde in 2022 ‘slechts’ 1.203 euro voor dezelfde winkelkar. De prijsstijging van bewerkte voeding, alcohol en tabak zat ook nog net onder de groei van het beschikbaar inkomen.

De verklaring voor die relatief lage prijsstijgingen in de supermarkt, afgezien van een opstoot tijdens de coronacrisis, is de zware concurrentie in België. Ons land, en zeker Vlaanderen, heeft in verhouding tot de bevolking en de oppervlakte enorm veel supermarkten. Bovendien voerden nieuwere spelers zoals Albert Heijn en Lidl een agressief prijzenbeleid om marktaandeel te winnen.

3. Het moeilijke jaar 2023

Een deel van de koopkrachtwinst van de voorbije jaren in de supermarkt  hebben we wellicht verloren in 2023. De indexaanpassing van de lonen voor werknemers (meer dan 10 procent voor de meeste bedienden) zal de fors gestegen winkelprijzen niet gecompenseerd hebben, want de voedingsinflatie bedroeg het afgelopen jaar 15 tot 18 procent. Maar het is nog wachten op de volledige cijfers. Ter herhaling: er is geen bewijs voor overdreven winstbejag op grote schaal, al zijn er natuurlijk uitzonderingen. Onze winkelkar is fors duurder geworden omdat de kosten fors zijn gestegen. De juiste zondebokken zijn Vladimir Poetin, het weer en de klimaatverandering.

4. Waakzaamheid in 2024

We moeten dit jaar wel waakzaam zijn. De ervaring leert dat winkelprijzen een beetje kleverig zijn en dat de prijsstijgingen vaak niet teruggedraaid worden, ook al zijn de kosten ondertussen weer gedaald. Test-Aankoop kaart terecht aan dat veel grondstoffenprijzen ondertussen gestabiliseerd zijn. Dat zou de komende tijd ook in de winkelprijzen zichtbaar moeten worden. Consumenten kunnen hun deel doen door hun macht te gebruiken en maximaal in te spelen op promoties, en de prijzen te vergelijken.

Lees ook