Coronacrisis in de financiële sector: ‘Dit is geen systeemcrisis zoals in 2008’

De verspreiding van het coronavirus lijkt uit te draaien op een diepe economische crisis. Daar zullen ook de banken de gevolgen van dragen. Toch is het voorbarig te denken dat we afstevenen op een nieuwe financiële crisis. “De banken zijn een stuk solider dan in 2008.”

Een bloedbad op de beurzen, landen die plat gelegd worden, hele economische sectoren die hun omzet zien kelderen, bedrijven die hun personeel in quarantaine zetten. Het coronavirus, en vooral de maatregelen die overheden nemen om de verspreiding ervan in te dijken, zullen een zware economische tol eisen.

“De eerste twee kwartalen van 2020 mogen we als economisch verloren beschouwen”, zegt Peter Vanden Houte, chief economist van ING Belgium. “De vraag is in welke mate we de verloren productie en consumptie later kunnen recupereren. Veel zal afhangen van hoe significant en langdurig het effect van corona op de wereldwijde groei zal zijn.”

Om de omvang van de crisis te beperken nemen de overheden maatregelen om de kredietverstrekking door de banken op peil te houden. Als zij op de kredietrem gaan staan of de noodlijdende bedrijven en sectoren laten vallen, dreigt de schade onoverzichtelijk groot te worden.

Daarom besliste de Nationale Bank van België de kapitaalverplichtingen voor de Belgische banken te versoepelen. De contracyclische kapitaalbuffer van 1 miljard euro wordt geschrapt. Die moest dit jaar van kracht worden om de te soepele kredietverstrekking aan banden te leggen.

Ook de Europese Centrale Bank (ECB) doet haar duit in het zakje. Banken die leningen verstrekken aan kmo’s kunnen dat geld bij de ECB ophalen tegen een negatieve rente van 0,75 procent. Dat betekent dat de banken betaald worden om het geld door te sluizen naar de ondernemingen. Dat is een nieuwe en inventieve maatregel, die rekening houdt met de afhankelijkheid van Europese kmo’s van bankkredieten. De ECB zal ook meer bedrijfsobligaties inkopen, zodat ze de bedrijven die zich op de markt financieren, eveneens ondersteunt.

Op de beurzen kregen alle sectoren klappen, maar de banksector toch de hardste. De index van beursgenoteerde Europese banken is in enkele weken met meer dan 40 procent gezakt. Veel banken noteren nu onder de helft van hun boekwaarde. Hoe komt het dat de banken zo hard getroffen worden?

1 Verwachte toename van de kredietverliezen

In het economische hart van de Europese Unie zijn sinds dit weekend winkels, bars, restaurants, scholen en bedrijven gesloten. Overheden hopen zo de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. De lijst van getroffen sectoren is lang: luchtvaart, transport, logistiek, toerisme, horeca, evenementen, groot- en kleinhandel, in- en uitvoer, sport en ontspanning. Veel bedrijven zien hun omzet en cashflow kelderen.

“De kans is reëel dat bedrijven hun schulden niet kunnen afbetalen of failliet gaan. Dat heeft gevolgen voor de kredietverstrekkers die de banken zijn. Het lijdt geen twijfel dat het coronavirus bij alle Europese banken zal leiden tot hogere kredietverliezen”, zegt Karel Lannoo, directeur van de Europese denktank CEPS.

Hoe hoog die verliezen zullen oplopen, is voor iedereen koffiedik kijken, zegt Max Jadot, de CEO van BNP Paribas Fortis, de grootste bank van het land: “Onze kredietportefeuille zit voor het overgrote deel in België en is zeer divers. Alle sectoren zijn vertegenwoordigd. Normaal is die spreiding een goede zaak. In een crisis als deze is het moeilijk het effect in te schatten.”

De voorbije jaren waren de kredietverliezen van de Belgische banken historisch laag. De economie had de wind mee, de bedrijven groeiden, de export en de handel zaten in de lift. De burgers betaalden netjes hun woningkrediet af, en de kmo’s profiteerden van de lage rente en de gunstige financieringsvoorwaarden. Wanbetalingen waren de uitzondering.

Vorig jaar zagen de grootbanken BNP Paribas Fortis, KBC, ING België en Belfius hun kredietkosten voor het eerst weer oplopen. Maar de kredietverliezen bleven zeer beperkt. Ze bleven ook ver onder het gemiddelde door de economische cyclus heen. De stijging werd toegeschreven aan de tragere economische groei en enkele specifieke dossiers van grote bedrijven. Bij de kmo’s waren weinig problemen.

Daarin zal nu verandering komen. Vanden Houte: “We zitten in een periode van negatieve groei, en dan vallen altijd zwakke bedrijven weg. Meer kredietverliezen zijn de logica zelve. Vooral omdat bepaalde sectoren veel zwaarder getroffen worden dan andere. Een kleine schok die alle bedrijven treft, is minder erg dan een grote schok die een specifiek aantal bedrijven en sectoren treft.”

Bovendien dreigen de nieuwe boekhoudregels IFRS9 de situatie te verergeren. Ze verplichten banken potentiële kredietverliezen eerder te erkennen en provisies aan te leggen. Tot hiertoe namen banken pas provisies als er effectief een betalingsachterstand was. Volgens de nieuwe regels moet dat al bij een belangrijke toename van het kredietrisico, bijvoorbeeld omdat de kredietwaardigheid van een onderneming fors verslechtert. De banken moeten leningen dan ook nog eens voor de volledige looptijd afschrijven.

2 De inkomsten staan onder druk

De rendabiliteit van de Europese banksector gaat al een paar jaar licht achteruit door de druk op de rente- inkomsten. Belgische banken zijn voor drie kwart van hun inkomsten aangewezen op de rentemarge die ze nemen op de omzetting van kortetermijnspaargeld in langetermijnkredieten. Door de lage rente en de vlakke rentecurve (het verschil tussen de korte en de lange termijn rente is klein) is die marge gekrompen. Daardoor hebben banken het moeilijk hun inkomsten en winst op peil te houden.

Toonaangevend voor het rentepeil is de depositorente, die de ECB bepaalt. Die bedraagt sinds september -0,5 procent. Dat betekent dat de banken een zogenoemde strafrente van 0,5 procent moeten betalen voor de liquiditeiten die ze niet omzetten in kredieten en bij de ECB parkeren (al is een deel van die liquiditeiten wel vrijgesteld).

Hoe lager de depositorente, hoe meer druk op de inkomsten van de banken. Daarmee heeft de ECB vorige week bij haar rentebesluit rekening gehouden. De centrale bank besliste het depositotarief niet te verlagen. “De rente verder verlagen zou maar een verwaarloosbaar effect op de kredietverstrekking en de economie hebben gehad, terwijl het negatief zou zijn geweest voor de banken”, aldus Vanden Houte.

De ECB versoepelt tijdelijk ook de kapitaal- en liquiditeitsverplichtingen. En banken die kredieten verstrekken aan kmo’s kunnen een rentevergoeding van 0,75 procent op zak steken door in te tekenen op de nieuwe tranche TLTRO’s (gerichte langetermijnherfinancieringsoperaties). Dat is meer dan de 0,5 procent strafrente.

“Die risicovrije carry trade van 25 basispunten komt neer op een nettotransfer van liquiditeiten naar het bankensysteem”, zegt Frederik Ducrozet, strateeg van Pictet Wealth Management. Hij berekende dat banken voor 600 miljard euro aan TLTRO’s hebben opgenomen. Als dat in juni bij de TLTRO4 oploopt tot 1000 miljard, is er een bijkomende transfer van 2,5 miljard euro cash per jaar naar de banksector.

Ducrozet juicht de beslissing van de ECB toe om als eerste centrale bank een duaal rentetarief in te voeren. “Het mechanisme moet de transmissie van het monetaire beleid naar de reële economie vlotter doen verlopen”, zegt de ECB-watcher. “Bovendien kan de ECB de TLTRO’s in de toekomst als een instrument gebruiken om haar beleid bij te sturen, bijvoorbeeld door de financieringsvoorwaarden en de looptijd aan te passen. Wie denkt dat de ECB geen wapens meer heeft, vergist zich.”

3 Vrees voor een nieuwe bankencrisis

Ondanks al die steun reageerden de beurzen negatief. Bankaandelen daalden in de uren na het ECB-besluit met meer dan 10 procent. “De markten hadden een rentedaling verwacht en waren ontgoocheld dat die er niet kwam”, verklaart Erik Joly, hoofdeconoom van ABN Amro Private Banking. “De ECB had echter goed begrepen dat kredietschaarste in de gegeven omstandigheden de voornaamste bedreiging is. Bedrijven liggen maanden stil en zijn voor een overbruggingskrediet op de banken aangewezen. Daarom wil ze voldoende liquiditeit creëren.”

Volgens Tom Simonts, senior financial economist van KBC Group, reageerden de aandelenmarkten negatief omdat er toch altijd die vrees voor een nieuwe bankencrisis is: “In 2008 is de kredietcrisis begonnen met iets wat eerst een probleem op de Amerikaanse vastgoedmarkt leek. Uiteindelijk kwam het hele financiële systeem in gevaar. Waarom zou dat nu niet opnieuw kunnen gebeuren? Beleggers namen het zekere voor het onzekere en dumpten massaal bankaandelen.”

Volgens Simonts is een nieuwe bankencrisis niet aan de orde: “De ECB heeft de les van 2008 geleerd. Toen kwamen banken in gevaar door een tekort aan liquiditeiten. Daarom zorgt de centrale bank er nu voor dat de banken zich goedkoop kunnen financieren, zodat ze voldoende middelen hebben voor zichzelf en voor de financiering van de economie. De twee gaan hand in hand omdat de Europese economie voor 80 procent draait op bankkredieten. De ECB zorgt er met haar maatregelen voor dat het systeem blijft draaien. Dat is veel belangrijker dan een symbolische renteverlaging.”

“Dit is geen systeemcrisis zoals in 2008”, vindt ook Erik Joly. “We staan voor een zware economische schok en we zullen moeten zien hoe groot de schade is. Maar de kaarten liggen fundamenteel anders dan in 2008. De banken zijn een stuk solider. Ze hebben veel hogere kapitaalbuffers, zodat ze beter bestand zijn tegen een schok. Bovendien heeft de ECB begrepen hoe belangrijk het is liquiditeit te creëren. Een bank valt maar om als er een liquiditeitsprobleem is.”

“Over een jaar kan de wereld er heel anders uitzien”, eindigt Simonts op een positieve noot. “In China herneemt het leven en ogen de productiecijfers weer mooi. Er wordt veel gefocust op de hoge schuldenlast van de bedrijven, maar voor de Belgische beursgenoteerde bedrijven ben ik optimistisch. Ze zijn goed gekapitaliseerd en hebben de voorbije jaren grote stappen gezet op het gebied van operationele en financiële efficiëntie.”